Komplementni bog’lash reaksiyasi - Tibbiyot - Slaydlar

Komplementni bog’lash reaksiyasi

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

76.8759765625 KB

Ko'chirib olish

Komplementni bog’lash reaksiyasi Reja: 1. Komplementni bog’lash reaksiyasi ning mohiyati. 2. Komplementni bog’lash reaksiyasi ning komponentlarini tayyorlash.

Komplementni bog’lash reaksiyasi (KBR) ko’plab yequmli kasalliklarga diagnoz qo’yishda qo’llaniladigan an’anaviy serologik reaksiyalardan biri hisoblanadi. Reaksiyaning nomi alohida ikki bosqichdan iborat bo’lib bajariladigan ishning mohiyatini malum darajada ko’rsatadi. Birinchi bosqichda antigen va antitelo qatnashadi (oldindan shulardan biri malum bo’ladi), hamda oldindan titrlangan malum miqdorda komplement kerak bo’ladi. Antigen va antitelo kompleksining mos kelishi tufayli komplementni biriktirib oladi, buni esa, ikkinchi bosqichda indikator vazifasini o’tovchi (qo’chqor eritrotsitlarining aralashmasi va ularga antizardob-gemolizin) namoyon qiladi. Agarda antigen va antitelo birikishi tufayli komplement bog’lansa, u holda eritrotsitlar lizisga uchramaydi (musbat KBR). Manfiy KBR da esa boglanmagan komplement eritrotsitlarni gemolizlanishida ishtirok etadi. (1-rasm). 1-rasm. KBR ning tasviri. AG- tekshirilayotgan antigen; AT - spetsifik antitelo; K- komplement; E- qo’chqorning eritrotsiti; G- gemolizin. Gemolizning to’xtashi musbat- KBR (+) manfiy KBR - gemoliz (-) KBR dan amaliyotda ko’pincha diagnoz qo’yishda, virusni topish va identifikatsiyalashda, qon zardobi tarkibidagi antitelolarni topishda va titrlashda foydalaniladi. KBR ning asosiy komponenti bo’lib antigenlar (ma’lum va izlanayotgan), antitelo (ma’lum antizardoblar yoki tekshirilayotgan zardob), komplement, gemolitik zardob va qo’chqorning eritrotsitlari hisoblanadi; suyultirgich o’rnida pH 7,2-7,4 bolgan natriy xloridning izotonik eritmasi yoki har-xil buferli eritmalardan foydalaniladi.

Antigenlar va zardoblar antikomplementar xususiyatda, shuningdek, komplementni adsorbsiyalash, ya’ni gemolizni to’xtatishi va reaksiya natijasini noto’g’ri ko’rsatishi mumkin. Antikomplementarlikdan xalos qilish uchun antigenlar, har-xil usullar bilan ya’ni: atseton, freon, efir, xloroform va shunga o’xshash antigen va virus o’rnida ishlatiladigan to’qimaning turiga bog’liq holda tozalanadi. Zardoblar esa antikomplementarlikdan qizdirish va komplementga boshqa usullar bilan ishlov berish yo’li bilan tozalanadi. KBR uchun antigenlar kasallik bilan zararlangan hayvonlarning organlaridan virus yuqtirilgan tovuq homilasining allantois yoki amnion suyuqligidan, hamda virus yuqqan hujayra kulturalarining suyuq muhitidan tayyorlanadi. Virus infeksiyalarida KBR uchun antigen tayyorlash bakterial infeksiyalarnikiga qaraganda ko’p jihatdan farq qiladi. Bu esa virusning bir qator spetsifik xususiyatlari bilan bog’liq. Birinchidan , hujayra ichidan virus antigenini ajratish uchun ko’pchilik holda yuqumli materialni buzish va antigenni ajratayotganda qo’shimcha ishlov berishga to’g’ri keladi. Ikkinchidan , bakteriyalarga nisbatan virus antigenlarining katta termolabilligi hisoblanadi. Ko’pchilik viruslarda komplementni fiksatsiyalovchi antigen yuqumli bo’lakchalar bilan bog’langan bo’lib, ularning buzilishi yuqumlilikni yo’qolishi bilan parallel kechadi. Shuningdek antigen olish uchun materialni hayvon o’lgach bir-ikki soat ichida, iloji bo’lsa tirik paytida olish kerak. Virus saqlovchi materialni har xil dezinfeksiyalovchi moddalar bilan konservatsiyalash ko’pchilik holda musbat natijalar bermasdan, ko’pchiligi virus antigenini buzishga olib keladi. Uchinchidan , antigen+antitelo konsentratsiyasini har xil nisbatda bo’lishi tufayli komplementni fiksatsiyalanishi bir tekis bo’lmaydi. Antigen+antitelo kompleksi qachonki ular faqat son jihatidan bir-biriga teng bo’lgandagina hosil bo’ladi; antiteloning soni ortiq bo’lganda komplementni fiksatsiyalash birdaniga pasayadi, antigen+antiteloning aktiv kompleksi antitelo bilan bog’liq, chunki komplementning aktiv yuzasi juda ham kam. Antigenlarning soni ortiq bo’lganda ham shunday holat kuzatiladi. Chunki komplementning fiksatsiyalanishining pasayishi juda ham tez kechadi. Komplementning optimal bog’lanishi uchun antigen va antiteloni oldindan titrlash kerak bo’ladi.

To’rtinchidan , kam hajmdagi antigen+antitelo kompleksiga kiradigan virus bo’lakchasi juda kichkina kattalikka ega shuning uchun komplementni fiksatsiyalash maydoni kam. Komplementni fiksatsiyalash davrini uzaytirish yo’li bilan antigen+antitelo kompleksining hajmini ko’paytirish natijasida (4 o Cda 18 soat) reaksiyaning sezgirligi oshadi ammo uning spetsifekligi kamayadi; shuningdek uzoq vaqt fiksatsiyalash tufayli spetsifik bo’lmagan antigenlarni fiksatsiyalashi ko’payadi. Beshinchidan , virus antigenining yuqori prokomplementar aktivligi. Spetsifik bo’lmagan komplementni fiksatsiyalashni oldini olish uchun virus antigenini to’qima fermentlaridan to’lasincha tozalash zarur. Odamlar va hayvonlarning virus kasalliklariga KBR dan foydalanib diagnoz qo’yishda katta to’siq bo’lib kasallikning har xil davrida virus antigeninig notekis to’planishidir. 2. KBR ning komponentlari: a) kasallangan hayvondan olingan, sinalayotgan virus antigenining epizootik shtammi; b) oqsil virusining variantga va turga oid shtammdagi virusi bilan giperimmunlangan dengiz cho’chqachasining zardobi (biofabrikada ishlab chiqariladi); c) nazoratdagi antigenlar oqsil virusining turga va variantga xos shtammi (biofabrikada ishlab chiqariladi); d) komplement - dengiz cho’chqachasining quritilgan yangi normal zardobi; e) biofabrikada ishlab chiqilgan gemolizin; f) fiziologik eritmadagi qo’chqorning 2% eritrotsitlari aralashmasining distillangan suvdagi toza osh tuzining 0,85% eritmasi; g) vezikulyar jarohatlanish chaqiradigan boshqa viruslarga, spetsifik zardoblar va antigenlar to’plami. KBR ni har xil hajmda qo’yish mumkin: umumiy hajm 1 ml bo’lsa - har qaysi komponentdan 0,2 ml hajmda olinadi; 0,5 ml bo’lsa - har qaysi komponentdan 0,1 ml yoki mikro usulda - umumiy hajm 0,125 ml bo’lsa - har qaysi komponentdan 0,025 ml hajmda olinadi. Oqsil antigenini tayyorlash.Ka sal hayvondan olingan afta devori konservatsiyalovchi suyuqlikdan pH 7,4-7,6 bo’lgan fiziologik eritma yordamida tozalanadi, filtr qog’ozi bilan quritiladi, tarozida o’lchanadi, maydalangach mayda steril

shisha qo’shilgan chinni havonchada bir xildagi massa hosil bo’lguncha yaxshilab aralashtiriladi. Aftaning massasiga nisbatan ikki barobar 1 g aftaga pH 7,4-7,6 2 ml’ fiziologik eritma qo’shiladi. Hosil bo’lgan 33% suspenziya xona haroratida 2 soat davomida qoldiriladi (ekstraksiyalanadi), -10,-20 0 C da 5-18 soat davomida muzlatiladi. Eritilgach 3-5 ming ail/daq. 30-15 daqiqa sentrifugalanadi. Cho’kma ustidagi suyuqlik 58 0 C da 40 daqiqa davomida aktivligi yo’qotiladi, agarda suyuqlik pag’a-pag’a holda bo’lsa uni qaytadan 10-15 daq. 3 ming ail/daqiqa sentrifugalanadi, so’ngra KBR uchun antigen sifatida ishlatiladi. Gemolizinni tayyorlash. Gemolizinni yangi seriyasi olinganda titrlanadi. Titrlash umum qo’llaniladigan usul bo’yicha o’tkaziladi. Biofabrikalar tomonidan ishlab chiqarilgan gemolizin ayrim hollarda glitserin bilan 1:1 konservatsiyalangan bo’ladi, shuning uchun gemolizinning asosiy (1:1000) suyultirilganini tayyorlashda 0,2 ml gemolizin va 9,8 ml fiziologik eritma (1:100), so’ngra shu suyultirilgandan 1:1000 suyultirib tayyorlanadi: 1 ml (1:10) gemolizinga 9 ml fiziologik eritma qo’shiladi. Asosiy (1:1000) eritmadan ko’rsatilgan sxema asosida navbatdagilari tayyorlanadi (18-jadval). Gemolizinning kerakli suyultirilgani olingach titrlash N19 sxemadagi jadval asosida o’tkaziladi. Gemolizinni titrlash uchun quyidagilar kerak bo’ladi: l) eritrotsitlarning o’z-o’zidan gemolizinlanishini mustosno qilish uchun nazorat qilish (0,5 ml 2% - erotrotsitlar suspenziyasi+2 ml fiziologik eritma); 2)eritrotsitlarning komplementsiz gemolizlanishini mustosno qilish uchun gemolizinni nazorat qilish (0,5 ml 1:1000 suyultirilgan gemolizin + 0,5 ml eritrotsitlarning 2%-suspenziyasi + 1,5 ml fiziologik eritma); 3) gemolizin ishtirokisiz, eritrotsitlarning gemolizilanishini mustasno qilish uchun komplementni nazorat qilish (0,5 ml 1:20 suyultirilgan komplement+0,5ml 2%-ertrotsitlar suspenziyasi+1,5ml fiziologik eritma); 4)gemolitik sistemani nazorat qilish (0,5 ml 1:1000 suyultirilgan gemolizin+0,5 ml 2% - eritrotsitlar suspenziyasi+0,5 ml 1:20 suyultirilgan komplement+ 1,0 ml fiziologik eritma) . Titrlash natijasida gemolizinning eng so’nggi titri aniqlanadi. Demak komplement ishtirokida, eritrotsitlarda minimal gemoliz chaqirish qobiliyati.

Keltirilgan sxemada gemolizinning suyultirish soni 1:3000 olingan. 1-iadval. Suyultirilgan gemolizin tayyorlash sxemasi Komponen t-lar, ml Gemolizinni suyultirish 1:1500 1:2000 1:3000 1:4000 1:5000 1:6000 1:7000 1:8000 Gemolizin 1:1000 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Fiziologik eritma 0,5 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 2-jadvaI. Gemolizinni titrlash sxemasi. Komponentlar , ml Gemolizinni suyultirish 1:100 0 1:150 0 1:200 0 1:300 0 1:400 0 1:500 0 1:600 0 1:700 0 Gemolizin 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Fiziologik eritma (antigen o’rniga zardobolar) 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1:20 suyultirilgan komplement 0.5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 2% eritrotsitlar suspenziyasi 0.5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 37 o C 10 daqiqa suv hammomida saqlanadi Titrlanish natijashi - - - ++ +++ ++++ ++++ Birinchi uch nazoratda gemoliz to’lasincha to’xtashi kerak, to’rtinchi nazoratda esa to’lasincha gemoliz.Asosiy tajriba uchun gemolizinning 4-karrali konsentratsiyasidan eng so’nggi titri olinadi (ishchi suyultirish); Misol, gemolizinning eng so’nggi titri 1:3000, uning ishchi suyultirilgani 1:750. Agarda u glitserin bilan (1:1) konservatsiyalangan bo’lsa, unda ishchi suyultirilishni tayyorlash uchun 2:750 olinadi yoki 0,2 ml yaxlit gemolizin va 74,8 ml fiziolgik eritma olinadi.

Gemolitik sistemani tayyorlash (gemosistema). Gemolizinning ishchi suyultirilgani teng miqdorda 2% li qo’chqor eritrotsitlari bilan aralashtiriladi. Gemosistemani ishlatishdan oldin eritrotsitlarni sensibilizatsiyalanishi uchun termostatda 30 daqiqa tutib turiladi. Qo’chqor eritrotsitlarining 2% suspenziyasini tayyorlash. 2 ml yuvilgan eritrotsitlarning cho’kmasiga 98 ml fiziologik eritma qo’shiladi. Komplementni titrlash Asosiy tajribani qo’yadigan kun gemolitik sistemada komplement ko’rsatilgan sxema bo’yicha titrlanadi(3-jadval). Eng kam sondagi komplementning eritrotsitlarda to’lasincha gemoliz chaqirish komplementning titri hisoblanadi. Oqsil kasalligini turini aniqlashda 2,5% dan past bo’lmagan titrdagi komplementlardan foydalaniladi. 3-jadval.Komplementni titrlash sxemasi Komponentlar , ml Yaxshi komplementni saqlashi, % 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4, 0 4,5 1:20 suyultirilgan komplement 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0, 4 0,4 5 0,5 ml gacha yetishmaydigan fiziologik eritma 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0, 1 0,0 5 Gemolitik sistema 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1, 0 1,0 Fiziologik eritma (antigen va zardob o’rnida) 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 1, 0 1,0 37-38 o C suv hammomida 15 daqiqa saqlanadi Titrlanish natijasi ++++ +++ ++ + - - -

KBR ning asosiy tajribasini qo’yish uchun 1% ortiqcha komplement, yoki uning gemosistemadagi titridan 2 shartli birlik olinadi. Misol, gemosistemada komplementning titri 2%, asosiy tajriba uchun 3% olinadi, ishchi miqdor tayyorlash uchun 3 ml yaxlit komplementga 97 ml fiziologik eritma qo’shiladi. Suyultirilgan komplementni tayyorlash, uning aktivligini aniqlash va ishchi miqdorini hisoblash KBRga tayyorgarlik ko’rganda katta e’tiborni talab qiladi. To’g’ri tanlangan komplementning ishchi miqdori reaksiyani normal kechish shartlaridan sanalib, natijaning aniqligini ta’minlaydi. Komplementni ortiq bo’lishi spetsifik antigenni yoki antiteloni qisman topilishiga yoki to’lasincha yo’qolishiga sabab bo’ladi. Komplement yetishmagan holda spetsifik antigen va antitelo yo’qligi tufayli ham reaksiyaning gemolizlanishi to’xtaydi. Zardobar. Oqsil virusining turini aniqlaganda pozitiv turga spetsifik oqsil zardobining ishchi titrdagisi ishlatiladi. Demak, zardobning eng so’ngi titri yorliqda 1:40 ga teng deb ko’rsatilgan bo’lsa, ishchi titri esa 1:20 ga teng. Antigenlar. Turga oid oqsil antigenlarini (biofabrikalardagi spetsifik zardob chiqarganga o’xshash) ikkilangan titrdagisidan foydalaniladi. Yorliqda 1:6 titr ko’rsatilgan bo’lsa, uning ikkilamchi titri 1:3 ga teng. Sinalayotgan antigen sifatida (oqsil bilan kasallangan hayvonlar aftasining tarkibi va devori biologik tajriba qoygach, o’lgan sichqon va quyonchalarning gavdasi, patologik material); virus saqlovchi kultural suyuqlik ishlatiladi. (Antigen tayyorlash usuli: ___ betga qarang). Sinalayotgan antigen reaksiyalarda yaxlit (33% aralashma) 1:2, 1:4, 1:8 suyultirilgan holda ishlatiladi.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3. Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Komplement bog’lash reaksiyasi – KBR

Agglutinatsiya reaksiyasi

Immunofluoressensiya reaksiyasi

Gemagglyutinatsiya reaksiyasi

Gemadsorbsiya reaksiyasi va gemadsorbsiyani to’xtatish reaksiyasi