Gemagglyutinatsiyani to’xtatish reaksiyasi

Yuklangan vaqt:

18.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.7998046875 KB

Ko'chirib olish

Gemagglyutinatsiyani to’xtatish reaksiyasi Reja: 1. Gemagglyutinatsiyani to’xtatish reaksiyasining mohiyati. 2. Viruslar uchun gemagglyutinatsiyani to’xtatish reaksiyasi yordamida antitelolarni titrlash.

Viruslar deyarli antigenlar hisoblanadi. Antitelo o’zlarini hosil qilgan antigenlar bilan o’zaro ta’sir qilib,(antitelo spetsifikligi) uning biologik aktivligini neytrallaydi. Shu tariqa antitelo organizmni yuqumli agentlardan himoya qiladi, ularning hosil bo’lishining mohiyati ham shunda.. Antitelolar gomologik antigenlar bilan nafaqat in vivo balki in vitro sharoitda ham o’zaro ta’sir qilishi mumkin. Odatda antiteloning manbai qon zardobi (serum) hisoblanganligi sababli va organizmdan tashqarida in vitro sodir bo’lgan antitelo va antigenlar reaksiyani serologik reaksiya deyiladi. Gemagglyutinatsiyani to’xtatish reaksiyasi GATR oddiy reaksiyalardan biri hisoblanadi. Bu reaksiya, antiteloning gomologik virus (antigen) bilan uchrashib, uning nafaqat yuqumli ta’sirini, balki gemagglyuti-natsiyalovchi qobiliyatini neytrallash xususiyatiga asoslangan bo’lib, virionning gemagglyutinatsiyalovchi retseptorlarini o’rab oladi va u bilan antigen + antitelo kompleksi hosil qiladi. GATR hatti harakati shundan iborat, probirkaga bir xil hajmda qon zardobi va virus suspenziyasi quyilib aralashtirilgach, ma’lum vaqtdan so’ng eritrotsit suspenziyasi quyilib, aralashmada virus borligi aniqlanadi. Aralashmada eritrotsitlarning agglyutinatsiyalangani virusning borligidan, cho’kmaga tushishi esa virusni yo’qligidan dalolat beradi. Virus va zardob aralashmasidagi virusning yo’qolishi zardobdagi antitelo bilan virus o’rtasida o’zaro aloqa belgisi hisoblanadi. Demak, antitelo antigenlar bilan ma’lum miqdorda qat’iy o’zaro aloqaga kirishadi. Shuning uchun, ma’lum miqdordagi virusning gemagglyutinatsiyalovchi qobiliyatini bartaraf qilish uchun antiteloning aniq minimum miqdori talab qilinadi.

Odatdagidek, GATR komponentlaridan biri hamma vaqt noma’lum, shuning uchun reaksiyani qator probirkalarda antiteloning har xil miqdori bilan qo’yiladi. Buni amalga oshirish uchun zardobning har-xil suyultirilgan ma’lum hajmi va virusning esa bir xil suyultirilgan ma’lum hajmi yoki virusning har xil suyultirilgan ma’lum hajmi, zardobning esa bir xil suyultirilgan ma’lum hajmi olinadi. GATR quyidagi masalalarni yechadi: zardobdagi antiteloning virusni gemagglyutinatsiyalovchi ta’siriga nisbatan titrini aniqlaydi; aniq zardob yordamida gemagglyutinatsiyalovchi noma’lum virusni farqlaydi; ikki xil virusning bir-biriga o’xshashlik darajasini aniqlaydi. GATR ning ustunligi; qo’yish tartibi oddiy, tez bajariladi, antiseptik sharoit talab qilmaydi, nihoyatda spetsifik va arzon. GATRning kamchiligi–bu reaksiya faqat gemagglyu- tinatsiyalovchi viruslar bilan bajariladi. 2. GATR antitelolarni titrlash tartibi quyidagidan iborat: Tekshiriladigan zardobning ketma-ketli (odatda 2 karrali) suyultirilganini bir xil hajmda (ko’pincha 0,25 yoki 0,2 ml) bir qator qilib tayyorlash; Har qaysi suyultirilganiga shu hajmda gomologik virusdan 4 GAB qo’shish; Aralashma aniq haroratda ma’lum vaqtgacha (n’yukasl kasalligi virusi uchun 40-60 daqiqa xona haroratida ) saqlab turiladi. Barcha aralashmaga bir xil hajmda 1% yuvilgan eritrotsitlar suspenziyasidan qo’shish; ma’lum vaqtdan so’ng har bir aralashmadagi gemagglyutinatsiya krestlar bilan baholanadi. Reaksiyada zardobga, virusga va eritrotsitlarga nazorat belgilanadi. Zardobning eng yuqori suyultirilgan darajasining gemagglyutinatsiyani to’lasincha to’xtata olishiga zardobdagi antiteloning titri deb qabul qilingan.

GATR ning sxemasi 1-jadvalda tasvirlangan. Keltirilgan misolda gemagglyutinatsiyani to’liq to’xtatuvchi zardobning yuqori titri 1:32 ga teng bo’lganligi sababli antiteloning titri T= 1: 32 deb yoziladi. Zardobdagi antiteloning titri hamma vaqt uning yuqori suyultirilgani gomologik antigen bilan o’zaro ta’siri tufayli ma’lum natija berib ifodalanishini esda qoldiramiz. Antiteloning titri uning zardobdagi konsentratsiyasini ifodalaydi. GATR qanchalik past titrdagi virus olinsa, zardobdagi antitelolarning shunchalik kam konsentratsiyasini aniqlay olishini nazarda tutish kerak (binobarin ularning titri yuqori bo’ladi). Virusning 4 GAB titri ishonchli gemagglyutinatsiya keltirib chiqaruvchi eng past miqdori hisoblanadi, chunki uni barobar miqdordagi zardob bilan aralashtirilganda uning titri har qaysi probirkalarda 2 GAB gacha pasayadi. 1-jadval. GATR yordamida antitelolarni N’ykasl kasalligining virusiga qarshi titrlash. Reaksiyaning komponentlar i Tajriba Nazorat Zardobni suyultirish zar- dob -lar Erit- rotsitla r Virusning GAB 1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64 1:128 1:256 2 1 1/ 2 1/4 Fiziologik eritma, ml 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Zardob, ml 0,2 0,2 ml dan ketma-ket o’tkazish - - - - - - Virus T=4GAB, ml 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 - - 0,4 0,4 dan o’t- kazish Virus bi-lan zar-dobni qo’shish (kontakt) Xona haroratida 40-60 daqiqa qoldiriladi 1% eritro- 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4

tsitlar Saqlab tu-rish (eks-pozitsiya) Xona haroratida 40-60 daqiqa qoldiriladi natija - - - - - ++ +++ +++ - - +++ ++ - - oxirgi probirkadan 0,2 ml chiqarib tashlanadi. oxirgi probirkadan 0,4 ml chiqarib tashlanadi. Demak, har bir probirkaga virusning hajmida va zardobning hajmiga teng eritrotsitlarning 1% suspenziyasidan qo’shilganda bu yerdagi virionlarning soni eritrotsitlarni 100% agglyutinatsiyaga uchratishga qodir (virusning 1 GAB 1% suspenziyadagi eritro-tsitlarni 50% agglyutinatsiyalashini esga olamiz). Agar virusni 4 GAB dan kam olsak, gemagglyutinatsiya hodisasi sodir bo’lmasligi virionlarning soni u yoki bu texnik xato va kamchilik sabablariga ko’ra to’satdan kamayishi ko’zda tutiladi va natijada eritrotsitlarni 50% agglyutinatsiyalash qobiliyati kamayishi mumkin (demak, ikki krestga baholangan aniq agglyutinatsiya ham sodir bo’lmasligi mumkin). Bu holni sodir bo’lmasligi uchun probirkaga 1% eritrotsitlar suspenziyasi virus qancha hajmda bo’lsa, shu hajmda teng quyiladi (yoki probirkadagi suyuqlik hajmining yarmiga teng) yoki virusning titrini 8 GAB ko’tariladi. Ikki holda ham bir probirkadagi virus miqdori minimumiga 4 marta oshadi va gemagulyutinatsiya usuli bilan aniqlanadi. Ammo antitelo titrining ko’rsatgichi 2 marta kam bo’ladi. Ko’rsatilgan bu usul, ko’pincha, antiteloning aniq titrini aniqlash ahamiyatsiz bo’lgan paytlarda qo’llaniladi. GATR ning modifikatsiyasi- jadvalda ko’rsatilgan 2-jadval. Eritrotsitlarning ikki marta kamaytirilgan miqdorining GATR dagi sxemasi

$Reaksiya-ning komponentlar i Tajriba Nazorat Zardobni suyultirish Zar - dob -lar Erit- rotsitla r1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64 1:128 1:256 2 1 1/ 2 1/4 Fiziologik eritma, ml 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4 0,2 0,2 0,2 0,2 Zardob, ml 0,2 0,2 ml dan ketma-ket o’tkazish 0,2 - - - - - Virus T=4GAB, ml 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 - - 0,2 0,2 mldan o’tkazgich Virus bi-lan zar-dobni qo’shish (kontakt) Xona haroratida 40-60 daqiqa qoldiriladi 1% eritro- tsitlar 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 Saqlab tu-rish (eks-pozitsiya) Xona haroratida 30-40 daqiqa qoldiriladi natija - - - - ++ +++ +++ +++ - - +++ ++ - - Antiteloning titrini to’g’ri aniqlashda zardobning suyultirilgan darajasi ham ta’sir qiladi. Suyultirish darajasi qancha kichik bo’lsa, antiteloning titri shuncha to’g’riroq aniqlanadi, lekin juda kichik suyultirish darajalarini tayyorlash noqulay bo’lganligi sababli odatda ikki karrali suyultirilgani qo’llaniladi. Zardobdagi antiteloning titrini juda to’g’ri aniqlash kerak bo’lgan paytda reaksiyada olingan virusning miqdori 4GAB titri nazoratda kam bo’lgan payti, antiteloning titrini o’zgartirishning iloji bor. Agar nazoratdagi 3-probirkada virusning titri 1\2 GAB 2-3 krestga teng gemagglyutinatsiya va 4 da esa manfiy natija bo’lsa, bu esa reaksiyaga 4 GAB o’rniga 8 GAB virus olinganidan dalolat beradi. Shu sababli tekshiriladigan zardobdagi antiteloning haqiqiy titri olganimizdagidan ikki marotaba yuqori bo’ladi. Agar virusning titrini 4 GAB olinganda (8 GAB emas) uning gemagglyutinatsiyalovchi aktivligini$

neytrallash uchun 2 marta kam antitelo talab qilinar edi va zardobning gemagglyutinatsiyani to’xtatuvchi oxirgi suyultirilgani 2 marta ko’p bo’lar edi. Aksincha, agar virusning 1 GAB nazoratida (2-probirka) gemagglyutinatsiya sodir bo’lmasa, unda zardobdagi antiteloning titri 2 marta ko’pligidan dalolat beradi. Hamma vaqt GATR tekshiriladigan zardoblarni virusga qarshi termostabil spetsifik bo’lmagan ingibitorlardan xalos qilishni nazarda tutish kerak, chunki ular ham virusning gemagglyutinatsiyalovchi qobiliyatini to’xtatish xususiyatiga ega. Shu maqsadda zardoblarga quyidagi moddalarning biri bilan ishlov beriladi; karbonat angidrid gazi (CO 2 ), kaliy periodat (KlO 4 ), rivanol, kaolin, aktivlashtirilgan ko’mir, xolera vibrionining ekstrakti va hokozolar. Virusning termostabil spetsifik bo’lmagan ingibitorlaridan zardobni ozod qilishning eng oddiy usuli CO 2 yordamida ishlov berish hisoblanadi. Buning uchun dastlab zardob distillangan suv bilan 1:10 suyultiriladi gaz pufak hosil bo’lib 3-5 daqiqa davomida zardob loyqalanguncha (ballon yoki Kipp apparatidan foydalanib) CO 2 gazi o’tkaziladi. So’ngra zardob 10-20 daqiqa davomida 2000-2500 ayl/daqiqa davomida sentrifugalanadi, cho’kma usti suyuqligi olinadi (ingibitorlar cho’kmaga tushadi). Zardobning izotonikligini tiklash uchun 8,5% natriy xlor eritmasidan uning 0,1 hajmda suv bilan suyultirilganiga teng hajmda quyiladi. CO 2 bilan ishlov berilgan zardoblarni ishlatganimizda 1:11 darajagacha suyultirilganini yodda saqlash kerak.

Asosiy adabiyotlar 1. Вербицкий А.А., Алешкевич В.Н и др. Микробиология и иммунология. Учебное пособие Минск-2019. 2. Salimov X. va boshqalar. Epizootologiya. Darslik. Toshkent, 2016 yil . Xorijiy adabiyotlar 1. Fenner’s. Veterinary Virology (United States of America 2016 year). 2. M.Jackson Veterinary clinical pathology. America 2010 year. Qo’shimcha adabiyotlar 1. Mirziyoyev SH.M. Erkin va farovon demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 29 b. 2. Mirziyoyev SH.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.“O’zbekiston” NMIU, 2017.– 47 b. 3 . Bazarov X.K., Abdulakimova A.B. Veterinariya virusologiyasidan o ’ quv qo ’ llanma. Samarqand 2016 y. 4. Самуйленко А.Я., “Инфекционная патология животных” Том 1 Москва 2009. 5. Петров Р.В. Иммунология. Учебник. Москва 1983 й Internet saytlari : 1 . www.Ziyo.net.uz . 2. www.vetjurnal.uz 3. www.sea@mail.net21 4. www.veterinariy.actavis 5. www. fvat@.academy.uzsci.net

O'xshashlar

Gemadsorbsiya reaksiyasi va gemadsorbsiyani to’xtatish reaksiyasi

Agglutinatsiya reaksiyasi

Immunofluoressensiya reaksiyasi

Gemagglyutinatsiya reaksiyasi

Bilvosita gemagglyutinatsiya reaksiyasi