XIII – XIV asrlar manbalari - Tarix - Slaydlar

XIII – XIV asrlar manbalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

412.60546875 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: XIII – XIV asrlar manbalari

Reja: 1. Asosiy ijtimoiy siyosiy voqealar 2. Mo`g`ul va xitoy tillarida yozilgan manbalar 3. Huquqiy hujjatlar va yozishmalar 4. Forsiy tilining manbalarda tutgan o`rni 5. Fors tilidagi manbalarning umumiy hususiyatlari va ahamiyati

1219 – 1221 yillar ichida O`zbekiston mo`g`ullar tomonidan istilo etildi 1227 yili Chingizhon Yettisuv, Koshg`ar Movorounnahr va Xorazmning sharqiy qismini, shuningdek hozirgi Afg`onistoning shimoliy qismini ikkinchi o`g`li Chig`atoyga ( 1227-1241 yil ) inom qildi bu ulus tarihda chig`atoy ulusi nomi bilan mashhur chig`atoy ulusining oliy hukmdorlari ham qora hitoylar singari ulusni mahsus ijaradorlar yani horazmlik mashhur savdogar Mahmud Yalavoch (1125- 1238yil )va uning o`g`li Masudbek (1238-1289yil) yordamida idora qildilar.

Natijada 1266 yili xon hamda bazi mo`g`ul urug`lari yettisuvda Movorounnahrda ko`chib o`tdilar. Bu hol o`z navbatida tarqoqlik parokandalikka XIV asrning yillariga kelib chig`atoy ulusi ikkiga ajralib ketadi – yettisuv va Koshg`arda qolgan mo`g`ullar mustaqillik e`lon qilib o`z davlatlarini tuzib oldilar bu davlat tarihda Mo`g`uliston yoki jete nomi bilan mashhurdir. Munko qoon (1251-1260) tahtga o`tirgandan keyin jo`ji ulusining oliy hukmdori Botuhon (1227-1255) bilan til biriktirib chig`atoy avlodining ko`pchiligini qatl ettirdi va chig`atoy ulusini o`rtada bo`lib olishdi lekin oradan ko`p vaqt o`tmay og`li (1261- 1266) ulus mustaqilligini tiklashga muvaffaq bo`ldi muborakshoh (1266) va barohan (1266-1271) davrida mo`g`ul hukmdrlari mahalliy aholi bilan yaqinlashish maqsadida islom dinini qabul qildilar.

Mog`ul va hitoy tillarida yozilgan manbalarda O`zbekististoning XII- XIV asrlardagi tarixiga oid ma’lumotlar uchraydi. Ayniqsa Chingizhon va Mo`g`ullar huruji davri tarihi mo`g`ul imperatorlari hukmdorligi davri tarixini bu manbalarsiz o`rganib bo`lmaydi. Shuni alohida o’qtirib o`tish kerakki bu manbalarda hususan xitoy manbalarda voqealar birinchidan yilma yil bayon etilgan ikinchidan ularning sodir bo`lgan joyi vaqti aniq ko`rsatilgan

“ mongol – un niucha topchan” (mo`g`ullarning mahfiy tarixi) XIII asr boshida o`rta asr uyg`ur imlosida yozilgan va bizgacha hitoy imlosi ieografiada Xitoycha tarjimasi bilan etib kelgan asarning xitoycha nomi “yuan chao bishi ” deb ataladi u xitoy mo`g`uliston markaziy osiyo va O`zbekistonning XIII asrlarda tarixi boyicha muhim manba hisoblanadi unda nayman, kerait, ung`ut uyg`ur qorliq va boshqalar turkiyhalqlarning Chingizhon huruji paytidagi tarihi va ularning mo`g`ul asoratiga tushib qolishi haqida qimmatli ma’lumotlarni uchratamiz “mongol – un niucha topchan” xiytoy tiliga 1404 yili tarjima qilingan.1800-yili istefodaga kiritilgan asar 1866 yili P Kafarov tarafidan rus tiliga tarjima qilindi.

Xoja Ahrorga tegishli vasiqa va vaqvfnomalar. Bu turdagi hujjatlar ko`p va ularning arhiv va muzeylarning fondlaridan shuningdek qo`lyozma saqlanayotgan kutubhonalardan topish mumkun yirik sharqshunos olima O. D. CHehovich (1912 -1982) O`zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasini sharqshunoslik instituti va O`zbekiston Respublikasi davlat arhivi fondlarida saqlanayotgan vasiqa va vaqfnomalar fondini ko`p yillar davomida qunt bilan o`rgandi va ular ichida Xoja Ubaydullo Ahrorga tegishlilarini ajratib olib matni va ruscha tarjimasi va mahsus tadqiqot bilan birga qo`shib 1974 yili “самаркандские дакументы XV- XVI Веков” nomi bilan nashr etdi. Xoja Ahror Valiy masjidi

“ Yuan shi.” (Yunon sulolasi tarixi )- Yuan sulolasining to`liq rasmiy tarixidir. Uni Sun - lyan (1310-1381) boshchiligidagi 16 muallif – tuzuvchilar yaratgan deb hisoblaydilar. Kitob Min sulolasining imperatori Tayqchuning buyrug`i bilan 1369 yili yozib tamomlangan ushbu manba yurtimiz tarixini yoritishda katta ahamiyatga ega.

Fors tilidagi manbalardan biri bu “Buxoro tarixi” asaridir. Kitob muallifining nomi qisqacha Narshahiy (899-959) deb ataladi. U X asrda ijod qilgan Buxorolik yirik tarixchi sifatida mashhurdir. “Buxoro tarixi” asarning Narshahiy yozgan Arab tilidagi asli saqlanib qolmagan Asar 1128 yili Farg`onalik Abu Nasr Ahmad tomonidan ilk bor forsiy tilga qisqartirib tarjima qilingan. “Buxoro tarixi” O`zbekistonning Arablar tomonidan bosib olinishi v islom dinini tarqatilishi hamda Somoniylar huklmronligi yillardagi tarixini bayon etadigan muhim manbadir. Abu Nasr Ahmad

“ Siyosatnoma ”. Bu mashhur asar Nizomulmulk tahallusini olgan Saljuqiylar davlatining vaziri. Abu Ali al – Xasan ibn Ali ibn Is`hoq at- Tusik (1018- 1092) tomonidan yozilgan. “Siyosatnoma ” asarining boshqa nomi “Siar al – Muluk ” dir . Kitob 1092 yili yozib tugallangan. U 51 bobdan iborat. Asarda O`zbekiston tarixiga iod muhim va qimmatli ma`lumotlar bor. Xususan Somoniylar Saljuqiylar, Qorahoniylar, G`aznaviylar va Xorazmshohlar davlati haqida qimmatli malumotlar berib o`tilgan.

Adabiyotlar : 1. Karimov I A O`zbek halqi hech qachon hech kimga qaram bo`lmaydi Toshkent 2005. 2. Ahmedov B A O`zbekiston tarixi manbalari. Toshkent 2001 3. Sadullayev A S Qadimgi O`zbekiston tarixi manbalardan. Toshkent 1996. 4 Madraimov A va Fuzailova G Manbashunoslik Toshkent 2008.

O'xshashlar

IX- XII asrlar manbalari

VI-VIII asrlar manbalari

G'arbiy Yevorpada Uyg'onish davri. XIV-XVI asrlar Yevropada ilmiy bilimlar rivoji

XIV-XV asrlar Temur va Temuriylar davrida ta’lim-tarbiya va pedogogik fikrlar

Angliya XII - XIV asrlarda