XIV-XV asrlar Temur va Temuriylar davrida ta’lim-tarbiya va pedogogik fikrlar - Tarix - Slaydlar

XIV-XV asrlar Temur va Temuriylar davrida ta’lim-tarbiya va pedogogik fikrlar

Yuklangan vaqt:

01.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

695 KB

Ko'chirib olish

XIV-XV ASRLAR TEMUR VA TEMURIYLAR DAVRIDA TA LIM-’ TARBIYA VA PEDOGOGIK FIKRLAR

XIV-XV asrlar Temur va Temuriylar davrida ta’lim-tarbiya va pedogogik fikirlarR eja: 1 32 Amir Temurning hokimiyat tepasiga kelishi. Uning markazlashgan davlat tuzishdagi tarixiy xizmati. Amir Temur va temuriylar davrida ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy hayot. «Temur tuzuklari». Ilm-fan va madaniyat ravnaqi va arxitektura qurilish san`ati

AMIR TEMURNING SHAXSIY FAZIYLATLARI • Ma’rifatparvarlik, ilmparvarlik • Donishmandlik • Rayiatparvarlik • Adolatparvarlik • Kechirimlilik, rahimdillik • Olijanoblik • Mardlik, bahodirlik • Irodalilik • Qattiqqo’llik • Jasoratlilik • Sobitlik, vazminlik, chidamlilik • Sabr-bardoshlik, insoflilik • Mehribonlik, muruvvatpeshalik

Amir Temur tomonidan markazlashgan qudratli davlatga asos solinishi 1361-1365 - yillar Mo’g’uiliston xoni Tug’luq Temur va uning o’g’li Ilyosxo’jaga qarshi urush. 1370 - yili Amir Husaynga qarshi Balxga urish va uni bartaraf etish. 1370-1371 - yillarda Farg’ona, O’tror, yassi, Toshkent, Hisor, Badaxshon, Qunduzning bo’sundiryildi. 1381 - yili Hirot, Seiston, Mozandaron, Saraxs, Sabzavorni bo’sundiriladi. 1371-1389 - yillarda jami 7 marta Mo’g’uliston hukmdori Amir Qamariddinga qarshi jangu jadallar olib borish va sharqi, shimoliy hududlarning yurtga Birlashtirilishi 1371 -1388 - yillarda Xorazmdagi So’fiylar sulolasi hukmdorlariga qarshi olib borilgan urushlar va Xorazmning yurt tarkibiga qo’shib olinishi

 Амир Темур –му тлоқ ҳ укмдор  Девонбеги  Вазир лар  Махфий ва очи қ кенгашлар

АМИР ТЕМУР ДАВЛАТИНИНГ МААМИР ТЕМУР ДАВЛАТИНИНГ МА ЪМУРИЙЪМУРИЙ ТУЗТУЗ ИИ ЛИШИЛИШИ САЛТАНАТСАЛТАНАТ УлусУлус ВилоятВилоят ТуманТуман (10 минг аскар етказиб (10 минг аскар етказиб берган)берган) ҲазораҲазора (минглик (минглик )) Сада (юзликСада (юзлик )) Даҳа (ўнлик)Даҳа (ўнлик) ҲокимҲоким МолияМолия девони бодевони бо шлишли ғиғи ҚозиҚози МуфтийМуфтий МутаваллиМутавалли й й МухтасибМухтасибАдолатАдолат амириамириВилоят ва туман бошкарувлариВилоят ва туман бошкарувлари МаҳаллийМаҳаллий эркин жамоаларэркин жамоалар МаҳаллаМаҳалла оқсоқоллариоқсоқоллариКутволКутвол (комендант)(комендант)

Амир Темурнинг ташқи юришлари 1381 — 84 йиллар давомида Амир Темур Эронн и нг катта қисмини эгаллади. Аввал (1381) Калот, Туршиз ва Сабзавор, кейин (1383) Сеистоннинг Зиреҳ. Зова, Фараҳ ва Буст қалъалари, 1384 йилда Астробод вилояти ва Озарбайжоннинг Омул, Сори, Султония ва Табриз шаҳарлари буйсундирилди 1371, 1373, 1375, 1379, 1388-йилларда Хоразм га қарши беш марта юриш қилди ва уни бўйсундирди. 1371-1389-йилларда Мўғулистон бўйсундирилган « Уч йиллик » (1386 - 88) ҳарбий юришлар оқибатида Жанубий Озарбайжон, Ироқнинг шим қисми. Гуржистон ва Ван кўли атрофидаги ерлар эгалланди Амир Темур бутун эътиборини Эрон, Ироқ, Сурия, Кичик Осий ва Ҳиндистон ерларини узил-кесил забт этишга қаратди. У « беш йиллик » (1392 — 96) уруш давомида Ғарбий Эрон, Ироқи Ажам ва Кавказни эгаллади, натижада музаффарийлар ва жалоирийлар ҳукмронлиги барҳам топди Амир Темур 1398-1399 йилларда Ҳиндистонни забт этган Амир Темурнинг 1399 — 1404 йилларда олиб борган «етти йиллик» ҳарбий юришлари натижасида Шомнинг Ҳалаб (Алеппо), Хумс, Баалбек (Баъалбак), Димишқ (Дамашқ) каби йирик шаҳарлари ва Ироқи Арабнинг Убулистон ўлкаси (қад. Каппадокия) билан Бағдод, шунингдек Туркиянинг катта қисми забт этилади. Анқара жангида Амир Темур жаҳоннинг буюк саркардаларидан бири Боязид Йилдирим устидан ғалаба қозонди

Dargoh BOSH VAZIR Mulkchyilik va soliq ishlari vaziri Xolisa (askarlar maoshi va oziq-ovqat ta’minoti bilan shug’ ullanuvchi)Moliya vaziri Harbiy vazir Jibachi Xazinachi Saroy vaziri DorichiSozandaBitikchi Bosh xojib Tabiblar Munshyilar Bakovul Choparlari DAVLATNING BOSHQARUV TIZIMI

1-саййидлар, уламо, шайхлар ва фозиллар; 2-ақлли кишилар ва кенгаш соҳиблари; 3-дуогўй кишилар; 4-амирлар, сарҳанглар, сипоҳсолорлар; 5-сипоҳ ва раият; 6-ишончли, тўғри эътиқодли кишилар; 7-вазирлар, девон котиблари ва муншийлар; 9-муҳаддислар, пайғамбарлар ва авлиёлар тарихини ўрганувчи тарихчилар; 10-машойихлар, суфийлар, орифлар; 11-касбу ҳунар эгалари; 12-саёҳатчилар, мусофирлар.АМИР ТЕМУР ДАВЛАТИДАГИ ИЖТИМОИЙ ТАБАҚАЛАР:

Shaxulislom  Sadri y a’zam A’lam  Qozikalon Qozi ahdos  Muhtasib Qozi askar MutavalliMAMLAKATDA DINI Y HOKIMI Y AT TIZIMI QU Y IDAGI TARZDA BOSHQARILGAN

• 1. Davlat o‘z vakolatini bajarmog‘i uchun eng avvalo siyosiy jihatdan mustaqil bo‘lishi zarur. • 2. Davlat va jamiyatning yaxlitligi buzilmasligi kerak. • 3. Davlat va jamiyat muayyan qonunlar, tartiblar, g‘oyalar asosida boshqarilmog‘i lozim. • 4. Boshqaruvning turli bo‘g‘inlarini, muvofiqlashtirib turuvchi ma’lum bir tizim shakllangan bo‘lishi darkor. • 5. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar ahvoli (taraqqiyoti) davlatning diqqat markazida turmog‘i kerak. • 6. Fan va madaniyat ravnaqi to‘g‘risida doimiy qayg‘urish davlat ahamiyatiga molik qat’iy siyosat sifatida qaralmog‘i lozim. • 7. Har bir davr shart-sharoiti, tartiblariga ko‘ra davlat jamiyat ichki taraqqiyoti masalalarini tashqi dunyodagi mavjud omillardan foydalangan holda hal etib borishi darkor. • 8. Davlatni boshqaruvchi kuchlar o‘tmish, zamona va kelajakni teran tafakkur, mustahkam iymon, g‘oyat yuksak ma’naviyatparvarlik va millatparvarlik ila anglamog‘i kerak. • Amir Temur bu milliy davlatchilik asoslarini rivojlantirish bilan birga yangidan qo‘shgan muhim to‘qqizinchi asos, u ham bo‘lsa jamiyat rivojida barcha ijtimoiy tabaqalar faoliyatini nazarda tutish va ularning manfaatlarini ta’minlashdir. Amir Temur o‘zigacha shakllangan o‘zbek davlatchiligining quyidagi 8ta asoslariga izchil amal qildi:

1Xiroj (yer solig’i) 2.Ushr (daromadning o’ndan bir qismi), tamg’a (savdo- sotiq, hunarmand ahlidan olinadigan soliq) 3.Zakot, 4.Tutun solig’i, bug’ solig’i, uloq (davlat xizmatidagilar uchun), dorug’ona (harbiy qo’riqchilar uchun), 5. Mirobona (suv yetkazib beruvchilar uchun), 6. Asoq (chorva mollari uchun) 7. Begor (davlat hisobiga ishlab berish: saroy qurilishi, ariq, kanallar qazish uchun) TEMURIYLAR DAVRIDA AHOLI TO’LAYDIGAN TURLI-TUMAN SOLIQLAR

AMIR TEMUR VA TEMURYILAR DAVRIDA BUNOD ETYILGAN ME’MORI OBIDALAR VA BOG’LAR Samarqandda: • Go’ri Amir maqbarasi • Shohi Zinda ansambli majmui • Ko’k saroy • Bo’stonsaroy • Bibixonim masjidi va madrasasi • Ulug’bek madrasasi • Ulug’bek rassadxonasi • Bog’u Dyilkusho • Bog’i Behisht • Bog’i Jahonaro • Bog’i Nav • Bog’i Davlatobod • Bog’i Shamol Hirot va uning atrofida: • Boysunqur Nigoristoni • Gavharshodbegim madrasasi • Ixlosia madrasasi • Xalosia xonaqosi • Shifoa shifoxonasi • Husayn Boyqaro davrida quryilgan 300 dan ziod noyob inshootlar, masjidu madrasalar, maqabarau shifoxonalar, rabotu karvonsaroylar, suv havzalari, ko’priklar v.b. Toshkent atrofida qurilgan Zangiota maqbara majmuyi • Turkistonda Ahmad Yassaviy maqbara majmuyi • Shahrisabzdagi Oqsaroy majmuyi • Buxoro, G’ijduvonda barpo etilgan masjid, madrasalar • Toshkent yaqinida Shohruhiya shahri qurilishi

«Risola fil hisob» («Hisobga doir risola») «Sharhi Mulahhas fil-ha’at» («Astronomia asoslariga sharh») «Risolatul jab» («Sinus haqida risola») Taftazonining «Muftahul-ulum» («Yillar kaliti») asariga sharh«Zijiy Ko’ragoni». Bu asarda 1018 ta ulduzning o’rni, holati aniqlangan. Jahondagi 683 ta geografik jolarning Samarqand kengligiga nisbatan koordinatlari belgilangan. «To’rt ulus tarixi» ULUG’BEK AKADEMIYASI OLIMLARI IJODIDAN NAMUNALAR Mirzo Ulug’bek qalamiga mansub asarlar: Suslam us-samo» («Osmon norvoni») «Risolat ul-atvor val-jab» («Vatarlar va sinus haqida risola») • «Risola dor ilmi hisob» • «Risolai qusur» • «Risola dar handasa» • «Risola dar falakiot» • «Risola dar yilmi ha’at» • «Risolai mantiq» G’iyosiddin Jamshid Ali Qushchi asarlari: Qozizoda Rumiy asarlari:

TEM U R YILA R D A VR I XA TTO TLLA R I:• Mirali Tabrizi, Shayx Muhammad, • Junaid Naqqosh, • Sultonali Mashhadiy, • Abdujamil Kotib, • Darvesh Muhammad Toqi, • Mirali Qilqalam, • Sulton Muhammad Nur T A S V IR IY S A N ’A T N A M O Y A N D A L A R I • Shamsiddin Muhammad ibn Abdulha, • Shax Turoni, • Abdulla Hiravi, • Ustoz Gung, • Ustoz Jahongir

O’ZBEK MUMTOZ ADABIYOTINING NAMOYONDALARI Alisher Navoiy Atoiy GadoiyDurbek Mavlano Lutfiy Sakkokiy

ALISHER NAVOIYNING IJOD GULSHANI Jami 51ming misradan iborat 5 ta go’zal dostonni o’zida jam etgan mashhur «Hamsa» asari: • «Hayratul Abror» • «Farhod va Shirin» • «Layli va Majnun» • «Sabbai Sayor» • «Saddi Iskandari» 12 ming misrani jam etgan, Foniy taxallusida bitilgan forsiy tildagi nafis • badiy asarlar: • Mufradat • Sittayi zaruriya • Fusumi arbaya45 ming misradan iborat «Hazoinul-maoni» («Ma’nolar xazinasi») asari «Muhokomatul lug’atan» («Ikki til muhokomasi») «Majoyisul ul-Nafois» («Nafis majlislar») «Mahbub ul-qulub» («Ko’ngillar mahbubi») «Me’zon ul-avzon» («Vaznlar o’lchovi») v.b.

4 та мадраса: Ихлосия, Шифоия, Низомия, Хусравия Алишер Навоий томонидан бунёд этилган иншоотлар25 дан ортиқ масжид 11 та ҳонақох 18 та ҳовуз 9 та ҳаммом16 та кўприк50га яқин работ 1 та тўғон

• Karimov I.A Amir Temur - faxrimiz, g’ururimiz. T. 5. - T .: O’zbekiston , 1997, 181-192 betlar. • Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat • – yengilmas kuch. Toshkent, «Ma’naviyat» 2008. • Usmonov Q., Sodiqov M., Burxonova S.. • O’zbekiston tarixi. Darslik.. – T.: I qtisod -moliya , 2006. • Azamat Ziyo O’zbek davlatchiligi tarixi -T.: Sharq, 2000. 151-171 betlar. • Mo’minov I. Amir Temurning O’rta Osiyo tarixida tutgan o’rni va roli. -T.: “Fan”, 1993. 5-47 betlar. Usmonov Q., Sodiqov M., Oblomurodov N. O’zbekiston tarixi. O’quv qo’llanma. -T.: Meros, 2002. 171-194 betlar. • Murtazaeva R.X. O`zbekiston tarixi. darslik . -T.: 200 3 Siyosiy tarqoqlik. Amir Temur. Amir Temur- markazlashgan davlat asoschisi. Amir Temur urishlari. Temur tuzuklari. Movoraunnahr. Xuroson. Shohruh Mirzo. Mirzo Ulug’bek. Husayin Baqaro. Madaniat. Ulug’bek akademiasi. Alisher Navoiy.ADABIYOTLAR : TAYANCH SO’Z VA IBORALAR:

O'xshashlar

Amir Temur va temuriylar davrida buyuk ipak yo‘li

Amir Temur va Temuriylar davrida shaharsozlik madaniyatining rivojlanishi

Xonliklar davrida ta’lim tarbiya va madaniyat

Markaziy Osiyoda Temur va temuriylar davrida fan va texnika taraqqiyoti

Temur va temuriylar davri tangalari