Amir Temur va Temuriylar davrida shaharsozlik madaniyatining rivojlanishi - Tarix - Slaydlar

Amir Temur va Temuriylar davrida shaharsozlik madaniyatining rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

26.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4653.748046875 KB

Ko'chirib olish

Amir Temur va Temuriylar davrida shaharsozlik madaniyatining rivojlanishi

SAMARQANDDA bunyod etilgan me’moriy obidalar Go”ri Amir me‘moriy yodgorligi temuriylar daxmasi sifatida Amir Temur tomonidan bunyod etilgan. Me‘moriy obidaning bunyod etilgan davri va tarixi: 1403-yil Amir Temurning Anqara jangidan qaytishi paytida suyukli va to‗ng‗ich nabirasi Muhammad Sulton to‗satdan vafot etadi. Samarqandda uning qabri ustida maqbara qurilishi boshlanadi va keyinchalik Go‗ri Amir deb nom olgan yodgorlik majmuasi qad ko‗taradi. Me‘moriy obida qurilishida xom va pishgan g‗isht, loy, yog‗och, maxsus ―qir‖ qotishmasi, oltin, kumush, marmar, nefrit toshi va shu kabi ashyolardan foydalanilgan. Me‘moriy obidaning bugungi kundagi holati haqida gapiradigan bo’lsak, mustaqillikdan so’ng olib borilgan ta‘mirlash, obodonlashtirish ishlaridan keyin inshootning ichki va tashqi qismlarini ko‗rkamlashganini ko‗rishimiz mumkin.

SAMARQANDDA bunyod etilgan me’moriy obidalar Bibixonim madrasasi Bibixonim madrasasi Amir Temurning Katta xotini Bibixonim (Saroymulkxonim) tomonidan bunyod etilgan. Bibixonim madrasasi XIV asrning so’nggi choragida bunyod etilgan bo’lib, uning qurilishida xom va pishiq g‗isht, loy, yog’och, maxsus qir‖ qotishmasi va shu kabi ashyolardan keng foydalanilgan. Madrasa XIV asr oxirlaridagi eng yirik ta‘lim muassasalaridan biri bo’lgan va u yerda tolibi ilmlar astronomiya, geografiya, xandasa, tarix, adabiyot, musiqa va boshqa fanlardan ta‘lim olganlar.

Amir Temur tomonidan qurdirilgan majlislar saroyi.  Ko'k saroy (ingizcha Kuk Saray) Amir Temur tomonidan qurdirilgan majlislar saroyi. Yuksak darajada mahorat bilan bezalgan saroyda elchilarni qabul qilish, rasmiy marosimlar o‘tkazish kabi davlat boshqaruvi bilan bog‘liq ishlar amalga oshirilgan. Ko'k saroy asosiy majlislar o’tkaziladigan saroyi bo’lgan. Keyinchalik bu yerda Temuriylar uchun ham asosiy majlislar saroyi hisoblangan. Mirzo Ulugʻbek ham taxtni shu yerdan boshqargan.

Oqsaroy — Shahrisabzdagi meʼmoriy yodgorlik Oqsaroy — Shahrisabzdagi meʼmoriy yodgorlik (1380— 1404). Amir Temur qurdirgan. Shaharning shim.sharqidagi bosh maydonda joylashgan. Bir zamonlar muhtasham, xashamatli boʻlgan bu saroyning bizgacha yemirilib, haroba holga kelgan ulkan peshtogʻi, ikki chekkasidagi minorasi, saroy poydevorining bir qismigina saqlangan

Temuriylar tomonidan qurdirilgan madrasa. Madrasa 1417-1420 yillarda qurilgan. Badiiy jihatdan u Temur qurdirgan binolardan kam emas edi va shu bilan birga mustahkamligi jihatidan ulardan ancha ustun turardi. 18- asrda ichki nizolar tufayli boshlangan urushlar ta’sirida madrasa juda kata talofot ko’radi.Ikkinchi qavatdagi xonalar va tashqi gumbazlar buzilib ketadi. 20-asrning boshlarida o‘sha davrning me’mor va rassomlari tomonidan madrasani qayta ta’mirlash ishlarining asosiy qismi amalga oshirildi. O‘tgan asr oxirida Ulug‘bekning yubileyi munosabati bilan madrasada ta’mirlash-restavratsiya ishlari boshlanib ketdi. Bugungi kunda Ulug‘bek madrasasi Registonning noyob uchta gavharidan biri bo‘lib, Samarqand tarixiy markazining bebaho bezagi hisoblanadi. Ulug‘bek madrasasi YUNESKOning Butunjahon madaniyati ro‘yxatiga kiritilgan.

Temuriylar tomonidan qurdirilgan madrasa. Ulugʻbek madrasasi — Buxorodagi meʼmoriy yodgorlik (1417). Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng koʻhna madrasa. Ulugʻbek qurdirgan madrasaning eng qadimiysi. Abdurazzoq Samarqandiyning xabar qilishicha, Ulugbek (1419-yil 28 noyabrda) madrasaga kelib ilm oluvchi talabalarga inʼomlar ulashgan. Bizgacha Ulugʻbek madrasasi ancha oʻzgargan holda yetib kelgan. 16—17-asrlarda, 1950—70 va 1990—96 yillarda taʼmirlangan. Naqshlarida yulduzsimon bezaklar koʻp. Ayvon ustunlari zarhallangan. Eshik tabaqalariga arab tilida "Bilim olish har bir musulmon erkak va ayol uchun farzdir", degan ibora oʻyib yozilgan.

Temuriylar tomonidan qurdirilgan madrasa. Ulugʻbek madrasasi — Oʻzbekistonning Buxoro viloyati Gʻijduvon shahrida joylashgan meʼmoriy yodgorlik. Mirzo Ulugʻbek Samarqand va Buxoroda qurdirgan madrasalardan eng kichigi va soddarogʻi. Ikkinchi nomi Fayziya boʻlgan. Madrasa 1432/33-yili pishiq gʻishtdan 2 qavatli qilib qurilgan. Darsxona, masjid, kutubxona va 20ta hujralardan iborat boʻlgan. Keyinchalik u vayron boʻlgan va hozirgi taʼmirlangan holatidagi koʻrinishi bir qavatdir. Hozirda madrasaning darsxonasida Buxoro muzeyining filliali, masjidida — kutubxona oʻz faoliyatini yuritib kelmoqda.

TOSHKENTDA bunyod etilgan me’moriy obidalar Ko‘kcha dahasida ko‘zga ko‘ringan yodgorliklardan biri Shayx Zayniddin bobo maqbarasi bo‘lgan. XII asrda yashagan ushbu mashhur diniy arbob qabri ustida XIV asr oxirlarida Amir Temur muhtasham maqbara barpo etgan edi [5] . Mazkur maqbara atrofida qabriston va masjid bo‘lib, sho‘rolar davrida maqbara butkul qarovsiz ahvolga tushib qolgan edi. Qabristonga tutash tarzda kichik masjid yonida kinoteatr ochilib, ko‘ngilochar muassasa o‘yin- kulgilari bilan qayg‘u-alamga cho‘kkan qabriston yonma-yon turar edi. Dahadagi Hofiz Ko‘hakiy masjidi yog‘och ombori, To‘xtaboy masjidi shisha omborxonasiga, Qo‘shtut masjidi bog‘chaga aylantirilgan. Shuningdek, XIX asr arxitektura yodgorligi bo‘lgan Beklarbegi madrasasi 30-yillar boshida buzib tashlanib, uning o‘rniga sovet davlati rahbarlaridan biri bo‘lmish M. Kalinin haykali o‘rnatilgan maydon tashkil etilgan..

Amir Temur bog’lari Amir temur bogʻlari – Amir Temur Samarqand atrofida bunyod ettirgan bogʻlar. A.Amir Temur bogʻlari xususidagi dastlabki maʼlumotlar oʻtmish tarixchilari, shoirlari, sayyohlari asarlarida uchraydi. Shuningdek, A.Amir Temur bogʻlari Oʻrta asrlar rassomlari miniatyuralarida ham tasvirlangan. A.Amir Temur bogʻlari tuzilishiga koʻra 2 turga boʻlingan: 1) chorbogʻlar – geometrik (toʻrtburchak, toʻgʻri toʻrtburchak) shaklda boʻlib, har tomoni taxminan 1 km masofaga choʻzilgan.

Amir Temur bog’lari Bogʻi Dilkusho (Koʻngil ochuvchi bogʻ). Amir Temur xotinlaridan biri – Toʻqalxonim sharafiga qurdirgan (1397). Samarqanddan 5 km sharqda, Panjakent yoʻlining oʻng tomonida (qadimgi Hinduvon qishlogʻi oʻrnida) joylashgan. Har tarafi 900 m uzunlikdagi baland paxsa devor bilan oʻralgan, 4 darvozasi, markazida hashamatli saroy boʻlgan. Saroy uch qavatli boʻlib, har qavatida favvora otilib turgan. Saroy devorlariga Amir Temur olib borgan urushlardan lavhalar chizib qoʻyilgan. Amir Temur Ispaniya elchisi Rui Gonzales de Klavixoni ana shu bogʻda qabul qilgan. Bu bogʻ oʻrnida hozir Dilkusho qishlogʻi joylashgan.

Amir Temur bog’lari A.Amir Temur bogʻlaridan eng mashhurlari quyidagilar;Bogʻi Baland. Amir Temur Samarqandning shimolidagi Choʻponota maqbarasi yaqinida nabirasi (Mironshohning qizi)ga atab qurdirgan. Uni barpo qilishda Eron, Ozarbayjon va boshqa mamlakatlar bogʻchilik sanʼati ustalari hamda meʼmorlari qatnashgan. Bogʻ oʻrtasida Tabriz oq marmaridan qurilgan hashamatli qasr boʻlib, uning atrofidagi uzumzor, anjirzor va olmazorlar boqqa goʻzal bir tarovat baxsh etib turgan.

Amir Temur bog’lari Bogʻi Maydon. Amir Temur Samarqandning shimolida, Choʻponota tepaligi etagida qurdirgan. Tarixiy manbalarga Karaganda, bogʻda hashamatli bir ayvon (koʻshk) va qimmatbaho toshlardan yasalgan taxt boʻlgan. Mirzo Ulugʻbek bu bogni yanada obod qilgan. Bobur shu haqda bunday deb yozadi: "Bu bogʻning oʻrtasida (Ulugʻbek) bir oliy imorat qilibdur. Chil(qirq) sutun derlar, du (ikki) oshyona (kavat), sutunlari tamomi toshdin. Bu imoratning toʻrt burchida toʻrt manordek burjlar qoʻporibturlarkim, yuqorigʻa chiqar yoʻllar bu toʻrt burjdindur. Oʻzga tamom yerlarda toshdin sutunlardir. Baʼzini morpech xiyora (burama, koʻpqirrali) qilibturlar. Yuqorigi oshyonaning toʻrt tarafi ayvondir, sutunlari toshdan. Oʻrtasi chordora uydir. Imorat kursisini tamom toshdan farsh qilibdirlar". Bu bogʻ oʻrni hozir ham Bogʻi Maydon deb ataladi.

Amir Temur bog’lari Samarqand atrofida bulardan tashqari yana bir qancha bogʻlar boʻlgan. Chunonchi, Bogʻi Boʻldu, Bogʻi Zogʻon, Bogʻi Naqshi Jahon, Bogʻi Amirzoda Shohrux, Bogʻcha, Bogʻi Dilafroʻz, Bogʻi Sheron, Gulbogʻ, Lolazor, Bedana qoʻrugʻi, Chumchuqlik, Gʻozxona va boshqa shular jumlasidandir. Amir Temurning bogʻ qurish anʼanasini temuriylardan Shohrux, Ulugʻbek, Bobur va boshqa ham davom ettirishgan.

Amir Temur va temuriylar Tеmur va tеmuriylar o‘zlaridan kеyin moddiy madaniyat bobida ulkan mеrosni qoldiradilar. Tеmuriylar xalqimizning buyuk mе’morchilik san’ati durdonalarini dunyoning juda ko‘plab qit’alariga tarqatadilar. Shoxrux va Husayn Boyqaro avlodlari, Alishеr Navoiy xazratlari azmu qarori bilan Xurosonning turli shaharlarida barpo etilgan ulkan va go‘zal tarixiy obidalar, boburiylar sulolasining to 1850 yillarga qadar o‘tgan davr mobaynida Afg‘oniston, Hindiston va Pokiston hududlarida yaratgan mе’morchilik san’ati namunalari o‘zining go‘zalligi va hashami bilan shu paytga qadar ham harqanday ko‘zni o‘ziga maftun etib kеlmoqda. Bu narsa Tеmur va tеmuriylar naslining, siz va bizning qalblarimizda o‘z ota-bobo ajdodlarimiz bilan xaqli suratda g‘ururlanish va faxrlanish xis- tuyg‘usini uyg‘otadi.

O'xshashlar

Amir Temur va temuriylar davrida buyuk ipak yo‘li

Amir Temur va Temuriylar davlati

Amir Temur va Temuriylar muzeyi

Amir Temur va temuriylar davri renessansi

Amir Temur davrida harbiy soha va islohotlar