Turk hoqonligi - Tarix - Slaydlar

Turk hoqonligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

654.5 KB

Ko'chirib olish

553-555-yillarda turkiylar o‘z mulklarini g‘arbga tomon kengaytira boshlaydilar. Sarkarda Istemi Ili, Chu, Talas (Ettisuv) daryolari vodiylarini hamda Sharqiy Turkistonning ularga tutash yerlarini bo‘ysundiradi. Manbalarning xabar berishicha, turkiylar Temir qopqa yoki Temir darvoza ga qadar borganlar. Boysun tog‘larida joylashgan, So‘g‘ddan Toharistonga olib boruvchi yo‘ldagi tor dara shunday nom bilan yuritiladi. Turk hoqonligi

 Xusrav I Anushirvon podsholigi davrida sosoniylar eftaliylarga o‘lpon to‘lamay qo‘ygan edilar. Xusrav I va turkiylar eftaliylarni qulatish maqsadida o‘zaro ittifoq tuzadilar. 554-yili sosoniylar qo‘shini Toharistonga bostirib kiradi. Eftaliylar og‘ir ahvolda qoladilar.  Shu paytda turkiylar Choch, Farg‘ona, Samarqand, Kesh va Naxshabni egallaydilar. Eftaliylar hukmdori Gatifar qo‘shin to‘playdi. Turkiylar bilan hal qiluvchi jang Buxoro yaqinida bo‘lib o‘tadi. Jang sakkiz kun davom etadi. Eftaliylar mag‘lubiyatga uchraydilar. Shunday qilib, turkiylar eftaliylar davlatini zabt etadilar. O‘zbekiston hududlari Turk xoqonligi davlati tarkibiga kiradi. Eftaliylar bilan bo‘lgan urush

 568-569-yillаrdа Turk хоqоnligi Kоnstаntinоpоlgа impеrаtоr Yustin II huzurigа o‘z elchilаrini yubоrаdi. Birоq, ko‘p o‘tmаy Vizаntiyaning аvаrlаr bilаn оlib bоrgаn tinchlik аlоqаlаrini turklаr ittifоqqа хiyonаt dеb bilib, 575-576 yillаrdа turklаr Kimmеriy Bоsfоrigаchа kirib bоrаdilаr. Kеyinchаlik Vizаntiya vа хаzаrlаr ko‘mаgidа turklаr bir nеchа bоr Erоngа qаrshi qo‘shin tоrtаdilаr. 588-yildа ulаr Hirоt yaqinidа Erоndаn yеngilаdilаr. Buning оqibаtidа Turk dаvlаti endi Vizаtiya bilаn аlоqаlаrni Kаspiy dеngizining shimоliy qismidаn yangi sаvdо yo‘ldаn оlib bоrishgа mаjbur bo‘ldi. VI аsrning 70-80-yillаridа Enаsоyning yuqоri оqimidаn tо Аmudаryo bo‘ylаrigаchа, Mаnchjuriyadаn tо Kimmеriy Bоsfоrigаchа cho‘zilgаn ulkаn mаydоndа ko‘chmаnchi chоrvаdоrlаrning Buyuk Turk хоqоnligi tаshkil tоpdi.

Eftaliylar davlati  Eftaliylar davlati parchalanib ketgan Kushon davlati hududining bir qismida tashkil topgan. Aholisining asosiy qismi dehqonchilik bilan mashg'ul bo'lgan, qolgani esa ko'chmanchi chorvachilik hayot tarzini davom ettirgan. Eftaliylar to'g'risidagi dastlabki ma'lumotlar yozma manbalarda 457 yildan buyon, ya'ni ularning podshosi Vaxshunvar Chag'aniyon, Toxariston va Badaxshonni o'ziga bo'ysindirganidan so'ng qayd etila boshlagan. Turli manbalarda Eron sosoniylar davlati bilan eftaliylar o'rtasidagi bo'lib o'tgan jangu jadallarning yorqin, biroq bir-biriga zid manzarasi tasvirlangan. Sosoniylar podshosi Peroz eftaliylar davlatining tobora kengayishidan xavfsirab, ularga qarshi harbiy harakatlar boshlab yuboradi, biroq asirga tushib qoladi. Sosoniylar podshosi yordam so'rab Vizantiyaga murojaat qiladi va ko'chmanchilar huruji bu davlat uchun ham tahdid ekanini uqtiradi.

 Eftaliylar Peroz qo'shinini batamom tor-mor qilgach, Eron xalqi zimmasiga katta miqdorda o'lpon to'lash majburiyatini yuklatadilar hamda Marv shahrini ishg'ol etadilar. So'ngra ular Kobul vodiysi va Panjobni egallashadi, Qoroshor, Kuchu, Qashqar va Xotanni istilo qilishadi. Shu tariqa ular Markaziy Osiyo, sharqiy Eron, Hindistonning shimoliy qismi va Sharqiy Turkistonni o'z ichiga olgan yagona qudratli davlat barpo etadilar. O'z bolaligini eftaliylar qo'l ostida tutqunlikda o'tkazgan Peroz o'g'li Kavade zamonida Eron eftaliylarga o'lpon to'lashda davom etgan. Vizantiyalik tarixchi Prokopiyaning qayd etishicha, eftaliylar "yagona podsho tomonidan boshqarilgan va o'zaro hamda qo'shni davlatlar bilan bo'lgan munosabatlarda vizantiyaliklar va forslardan qolishmagan holda adolat mezoniga amal qilishgan". "Ipak yo'li" egalari bo'lgan eftaliylar xalqaro savdoda faol ishtirok etishgan.

Eftaliylarning Peroz askarlariga qarshi urushiga oid epik rivoyatlar "Shohnoma" asarida keltirilgan. Asarning eftaliylar podshohi Gatferd haqidagi hikoyatida eftaliylarning turkiy xalqlarga qarshi kurashi aks etgan. Akademik V.Bartoldning taxmin qilishicha, Gatferd timsolida Vizantiya manbalarida keltirilgan tarixiy shaxs - Katulfni ko'rish mumkin. Katulf podsho tomonidan o'z xotiniga yetkazilgan haqorat uchun intiqom bahonasida Eronga qochgan va o'z mamlakatini turikiylarga sotgan. Eftaliylar ko'plab xalqlarni siyosiy jihatdan birlashtirishgan va bu hol mazkur davlat tarkibida ko'pgina diniy yo'nalishlar va mashablar mavjud bo'lganini izohlaydi. Zoroastrizm mahalliy mashablar - Anaita, Siyavusha, Mitra bilan o'zaro birlashib ketgan.

O'xshashlar

Ilk o’rta asrlarda o’zbek davlatchiligi. Eftalilar davlati va turk hoqonligi

Turk xoqonligi taraqqiyoti

Turk xoqonligining tashkil topishi

Turk xoqonligi kelib chiqish tarixi

VI-VIII asrlar manbalari