Turk xoqonligining tashkil topishi - Tarix - Slaydlar

Turk xoqonligining tashkil topishi

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

383.2705078125 KB

Ko'chirib olish

Turk xoqonligining tashkil topishi Reja: 1. Turk xoqonligining tashkil topishi. 2. Xoqonlikning bosqinchilik yurushlari. 3. Xoqonlikning tugatilishi.

Turk - Turk ibn Yofas, Yofas o’g’lon, Turkxon – qadimgi diniy aqidalarga ko’ra, Yofasning to’ng’ich o’g’li. Otasi vafotidan sung, turkiy o’lkalarniboshqargan xon. Mirzo Ulug’bekning yozishicha, Kayumars zamondoshi bo’lgan. Kayumars Sharqiy Eronning 1-hukmdori bo’lganidek, Turk «Mashriq diyorixoqonlarining birinchi qooni» bo’lgan. Abulg’oziy Bahodirxonning yozishicha, Turk «otasidan so’ng yerlarni yurib ko’rdi. Taqi bir yerni xushlab, anda o’lturdi. Bu kun ul yerlarni Issig’ko’l derlar». Turk o’z qavmi o’rtasida xush rasm-rusumlar, tahsinga loyiq tartiblar o’rnatgan. U bag’oyat oqil va boadab, hunarmand bo’lgan.

Turk, turkiylar – jahondagi eng qadimgi va yirik etnoslardan birining nomi. So’nggi davrda jahon olimlari, jumladan, o’zbek olimlari tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida va qadimgi xitoy manbalaridagi ma’lumotlarga ko’ra, ushbu atama bundan 3,5–4 ming yil muqaddam rayemsimon iyerogliflar bilan yozilgan bitiklarda «tiyek» va «tiauk» shaklida uchraydi.

6-asrda Turklarda bo’lgan Ashina avlodi kuchayib Turk xoqonligini barpo etgan. Xitoy manbalariga kura, 9-asrda tilga olinadigan Turk qabilalari 58 ta nom bilan ajratilgan. Shulardan 22 tasi uyg’ur (ittifoqchilar) deb nomlangan. Uyg’ur xoqonligi tugatilganidan so’ng bularning katta bir qismi Turkiston hududida joylashgan

Turk xoqonligi - Markaziy Osiyo mintaqasi va unga tutash bir necha o’lkalarni o’z ichiga olgan yirik saltanat (6–8- asrlar). Turk xoqonligiga doyr ma’lumotlar Urxun-Yenisey bitiktoshlari, xitoy yilnomalari, yunon (Vizantiya), arman, suryoniy, sug’d, arab, fors, tibet, baqtriy manbalarida saqlanib qolgan

 6-asrning 2-yarmida Turk xoqonligi vujudga kelgunga qadar mintaqada 2 yirik davlat: Eftaliylar va Jujanlar davlati hukm surardi. Turk xoqonliginingasoschilari bo’lmish turkiy ashina qabilasi esa bu paytda Oltoy toglarining janubiy yon bag’irlarida istiqomat qilar va Jujanlar davlatiga tobe edi. Jujanlar qo’l ostidagiashina turklari kuchayib 545 yilda tele qabilalarini, 551 yilda esa jujanlarniyengadilar. Shu tariqa og’a-ini Bumin va Istami 552 yil Turk xoqonligiga asos soladilar. Bumin o’zini xoqon deb e’lon qiladi. 555 yilga kelib, Markaziy Osiyoning shimoliy-sharqidagi qabilalar, Uzok, Sharqdagi kidan (qoraxitoy), tatabi, shivey kabi manchjur va mo’g’ul qabilalari, Yenisey bo’yidagi turkiy qabilalar ham Turk xoqonligi qo’shinlari tomonidan tobe etilib, 555 yildayoq Sharqiy Turkistonning katta qismi Turk xoqonligi ko’l ostiga o’tadi.

Turk xoqoni Mug’on (553-572) Xitoyga 556-557 yillarda yurishlar qilib, bu yerdagi G’arbiy Vey (Toba) sulolasi o’rnini egallagan Si (550– 577) va Chjou (577–581) sulolalarini o’z ta’sir doirasiga oladi. Turk xoqonligi 565 yilda eftaliylarga Naxshab shahri (hozirgi Qarshi shahri yaqinidagi Yerqo’rg’on xarobasi) atrofidaog’ir zarba beradi. Turk xoqonligi eftaliylarga qarashli Choch, Farg’ona, Ustrushona, Samarkand, Xorazm, Buxoro, Kesh va Nasafni qo’lga kiritgan bir paytda xoqonlikning eftaliylarga qarshi ittifoqchisi Sosoniylar Eroni hukmdori Xusrav I Anushirvon esa Eftaliylar tarkibida bo’lgan Toxariston, Kobuliston, Zobuliston (Shimoliy Afg’oniston) viloyatlarini egallaydi

Eron –Vizantiya o’rtasida 571 yilda jang boshlangach, g’arbga yurishni davom ettirayotgan Istami shu yili Shimoliy Kavkazdagi Kuban daryosi havzasi va Ozarbayjonni qo’lga kiritadi. Boshqa tarafdan esa 567 yildanoq Sosoniylarga qarshi Amudaryo yo’nalishi bo’ylab yurish uyushtira boshlagan Istami bu jabhada katta muvaffaqiyatlar qozonib, Toxaristonni olgach, Turk xoqonligining janubi-ğarbiy chegarasi Amudaryo bo’lib qoladi.

580-yillarga kelib xoqonlikda ichki nizolar, taxt talashuvlar avj oladi. Bu ishga Xitoyning Suy sulolasi ham aralashadi. Shundan so’ng xoqonlik bir muddat Oltoy tog’larining sharqidan to Uzoq Sharqqacha bo’lgan hududni, ya’ni Janubiy Sibir, Urxun havzalari (Mo’g’uliston), Shimoliy Xitoy hududlarini o’z ichiga oluvchi Sharqiy Turk xoqonligi va Oltoy toglarining g’arbidagi xoqonlikka qaram o’lkalarni o’z ichiga oluvchi markazi Yettisuv bo’lgan G’arbiy Turk xoqonligiga bo’linib ketadi.

E T I B O R I N G I Z U C H U N R A X M A T !

O'xshashlar

Rossiya imperiyasining tashkil topishi

Buxoro Amirligining tashkil topishi

Amir temur davlatining tashkil topishi

Oʻzbekiston fanlar akademiyasining tashkil topishi

Yosh arxeologlar toʻgaragining tashkil topishi