Turk xoqonligi taraqqiyoti - Tarix - Slaydlar

Turk xoqonligi taraqqiyoti

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1371.5361328125 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Turk xoqonligi taraqqiyoti Reja: 1. Qadimgi turkiy xalqlar madaniyati va uning o’ziga xos jihatlari 2. Qo’shni xalqlar bilan madaniy aloqalar 3. Madaniy aloqalar rivojida xalqaro tijoratning o’rni

Turk xoqonligining tashqi aloqalari • Turklarning sosoniylar Eroni bilan bo‘lgan ziddiyatlari Turk xoqonligi va Vizantiya o‘rtasida mustaxkam savdo-diplomatik aloqalar o‘rnatilishiga olib keldi. Ammo, Xitoy xalqaro madaniy aloqalarda birinchi o‘rinni egalladi. Ilk o‘rta asrlarda Buyuk Ipak yo‘li bo‘ylab harakat qilgan savdo karvonlari tarkibida hunarmandlar, olimlar, shoirlar va musiqachilar ham bor edi. Bu jixatdan sug‘diylar sharqning ulkan xududida turli madaniy an’analar va dinlar (zardushtiylik, buddizm, xristian, moniylik) ni yoyish hamda joriy qilishda vasiylik qilib ham katta rol’ o‘ynadilar

Turk xoqonligi va Xitoy O’zaro aloqalar bir tomonlama bo‘lmasdan, madaniy ta’sirni Sharqdan G‘arbga-Xitoydan O‘rta Osiyoga, Eronga, Old Osiyoga tarqaldi. Xususan imperator U-Di (mil.av. II-I asr) xukmronligi davridayoq Xitoy Farg‘onadagi Dovon (Parkana) davlati bilan savdo diplomatic aloqalarni o‘rnatishga faol xarakat qildi. O‘rta Osiyo xududida Vizantiya tangalarining keng tarqaldi. Bu esa savdo madaniy aloqalarining rivojlanganligidan dalolat beradi.

Turk Xoqonligida aholi tabaqa vakillari VIVII asrlarda, qishloq, ko‘rg‘on va shaharlarda mustaxkam o‘rnashib olgan, yer egasi bo‘lgan zodagonlarning iqtisodiy va siyosiy quvvati kuchaya boshlaydi. Bu zamindor zodagonlar yozma manbalarda “dehqonlar” deb yuritil-gan. Kadivar- Ahloning Qishloq hokimiga qaram qatlami. Yersiz va Erksiz ahloi vakili Aholining mehnatkash qismi “Budun” yoki “Qora budun” deb atalgan. Patriarxal oilalarga oila boshliqlari “Kadxudotlar” bosh bo‘lgan-lar. Kadxudot atamasi sug‘dliklarga xos so‘z bo‘lib, ko‘chmanchi hayot kechiruvchi turklar esa “Kadxudot” so‘zi o‘rniga “Arxaun” atamasini ishlaganlar Urug‘-qabilaning yirik vakillari esa “beklar” nomi bilan yuritilgan. Jamoani “xoqon” va zodagonlar kengashi “qu rultoy” boshqargan

Turk xoqonligi humarmandchligi Ma’lum hududlar kesimi bo’yicha taqsimlangan Farg‘ona va Sug‘dda aholi kon ishlari bilan shug‘ullanib oltin, mis va temir Ilokda qo‘rg‘oshin, kumush Shahrisabzda tosh, qizil tuz

VIII srlarda shaharlar ko’rinishi • Afrosiyob xarobalari 216 gektar atrofida bo‘lgan. Eski Paykent devorining umumiy uzunligi 2 km atrofida, Chochdagi asosiy shahar Binkent chegarasi 5, Koson 2, Termizning umumiy doirasi 7-10 km atrofida bo‘lgan! Turk xoqonligida ichki va tashqi savdo ancha rivoj topgan. Ayniqsa Buxoro hududi savdoning markazlaridan hisob- lanardi. Paykent «Savdogarlar shahri» deb nom chiqargan

Turk hoqonligi hukmronligi davrida sug‘d yozuvi, oromiy yozuvi, xorazm yozuvi bilan bir qatorda qadimiy turkiy xalqlarning yozuvi «Turk-Run yozuvi», «O‘rxun- Enasoy yozuvi», «Ko‘k Turk yozuvi» nomalarda keng ishlatilgan. Yaqinlarga qadar (ya’ni 1970 yillargacha) turkiy yozuv milodiy VI-VII asrlarida shakllangan degan fikr yetakchi bo‘lgan.

Nasimxon Rahmonning fikricha turkiylar qancha-lik katta hududni egallagan bo‘lsalar, ular yaratgan yodnoma bitiklar ham shunchalik katta hududga yoyilgan. Ular quyidagilardan iborat: • 1. Shimoliy Mo‘g‘uliston yodnomalari. 2. Lena-Boyko‘lbo‘yi yodnomalari. 3. Oltoy yodnomalari. 4. Sharqiy Turkiston yodnomalari. 5. O‘rta Osiyo guruhi yodnomalari. 6. Sharqiy Yevropa yodnomalaridir

Turk xoqonligidagi xalqlarning bir qismi eftaliylar singari «J» lovchi shevalarda so‘zlashgailar. VI asrga kelganda u «Y» lovchi lahjaga aylanib davlat tili bo‘libqolgan. Turk yozuvi bilan bir qatorda sug‘d va xorazm yozuvi ham keng qo‘llanilganligani yuqorida ta’kidlagan edik. Sug‘d yozuvi 25 ta belgidan iborat bo‘lib, chapdan o‘ngga qarab yozilgan. Ularning kalendari bo‘lgai. Bunday kalendarlar Tojikiston tog‘laridan topilgai. Mirsodiq Is'hoqov-ning fikriga ko‘ra sug‘d tilining amaliy ko‘lami shu darajada keng bo‘lganki, O‘rta Osiyo va Yettisuv viloyati hamda Sharqiy Turkis- tonning ko‘p yerlarida aholi sug‘d va turkiy tillardabemalol so‘zlashavergan

O'xshashlar

Turk xoqonligi kelib chiqish tarixi

Turk hoqonligi

Turk xoqonligining tashkil topishi

Kushoniylar davrida O’rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti

Abulg’oziy Bahodirxon va uning “Shajarayi turk” asari