Rivojlangan o’rta asrlarda Eron (XI-XV asrlar) - Tarix - Slaydlar

Rivojlangan o’rta asrlarda Eron (XI-XV asrlar)

Yuklangan vaqt:

02.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

10025.940429688 KB

Ko'chirib olish

RIVOJLANGAN O’RTA ASRLARDA ERON ( XI-XV ASRLAR ) Reja: 1. XI – XIII asrlarda Erondagi Buvayxiylar, Ismoiliylar va Salg’uriylar davlati 2. Eron Xulakuylari (Elxoniylari) sulolasi davrida 3. Muzaffariylar, Jaloyiriylar va Sarbadorlar

SOSONIYLAR DAVLATI

Saljuqiylar davrida ko’plab turk qabilalari Eron hududidan o’tib, ularning bir qismi Eronning chegara hududlari Xurososn va Ozarbayjonda joylashgan. Saljuqiylar istilosi davrida fors-doriy adabiy tili sifatida saqlanib qolgan. Fath qilingan xalqlarning boy madaniy me’rosi turkiy istilochilarga o’z ta’sirini ko’rsatgan.

UMAR XAYYOMMalikshoh va uning vaziri Nizom ul-Mulk o’sha paytlari islom dunyosiga qutqu solgan boshboshdoqliklarga qarshi juda qattiq kurash olib borgan. Nizomiya madrasasini ochib, u yerlarda sun’iy islom e’tiqodini o’rgatgan, boshqa tomondan esa fisq- fasodchi botiniylarni ushlab, jazo bergan. Eronning barcha shaharlarida maktablar tashkil etilgan. 1079-yil 15-martdan boshlab taniqli shoir va olim Umar Xayyom tomonidan tuzilgan yangi taqvim joriy etgan.

BUVAYXIYLAR DAVLATI (932- 1062) Buvayxiylar davlati (932-1062)- bu davlat shialar uyushmasidan iborat bo‘lgan bo‘lib 1055 yili Saljuqiylar tomonidan taxtdan ag‘darilgan. 1062 yili buvayxiylarning so‘nggi mulki ham qo‘ldan ketgan.

HASAN IBN SABBOX Erondagi Ismoiliylar davlati (1090- 1256)- markazi Qazvin yaqinidagi Alamut (Burgut uyasi) bo‘lgan Erondagi Elbrus tog‘larida yashovovchi shiaparast gurux. Ko‘pincha ularni Xashshoshiylar ( hashoshiy arabcha so‘z bo‘lib o‘txo‘r, narkotik iste’mol qiluvchi degani)nomi bilan mashxur bo‘lgan. Bu davlatga Hasan ibn Sabbox (1051-1124) asos solgan.

ALAMUT QAL’ASI Erondagi Alamut qal'asi 9 -asrga borib taqaladi va juda rang -barang tarixga ega.Bu afsonaga 1090 yilda Hasan Sabbah tomonidan zabt etilgach, yaqin atrofdagi Qazvin qishlog'ini egallab olgan. Qozvin aholisi qasrni ish bilan ta'minlaganligi sababli, u hech qanday qon to'kilmay, uning hukmdorini chetlatishga muvaffaq bo'ldi.U o'z izdoshlariga dushman guruhlari rahbarlarini o'ldirishni buyurib, o'z kuchini mustahkamladi. Bu izdoshlar kamsituvchi tarzda ‘Hashashin ’ deb atalgan, bu inglizcha so'zni tug'dirgan ‘assassin ’.

NIZOM UL-MULKHasan Ibn Sabbox saljuqiylar davridagi soliqlarni bekor qilib, mudofaani mustaxkamlashni buyurdi. Xashoshiylar saljufiylar davlatiga qarashli joyda o‘z makonlarini xukumat vakillariga bildirmaslik uchun bir muazzinni o‘ldirishadi shuning ular tutilib tezda vazir Nizomulmulk tomonidan qatl etiladi. Bunga javoban xashoshiylarda norozilik kelib chivadi va vazirni yollangan qotil toihmonidan o‘ldiriladi.

XULOKU XAN Salg‘uriylar (1148- 1282 ) Forsda xkumronlik qilgan sulola bo‘lib uni tuzishda turkmanlarning solg‘ur qabilasiga mansub Sungur ibn Mavdud asos solgan. Mo‘g‘ullar Eronni asta sekin istelo qilishadi. Munkening ukasi Xulaku Eronga xarakat qila boshlaydi. Uning qo‘shini 70 iming nafardan ortiq eldi. Birinchi bo‘lib Ko‘xistondagi nizoriylarni va Alamutni egallaydi. Udan Hashoshoylar pirining o‘g‘li Rukniddin Xurshox yordamida amalga oshiriladi. Ammo o‘zini ham o‘ldiriladi.

1220-yildan Mo’g’ullar Eron hududlariga bostirib kiradi. Jebe no’yon va Subutoy bahodir qo’mondonligi ostida ularning otliq qo’shinlari Xuroson, Mozandaron va G’ilondan o’tib, Rayni egallagan.

1261-yilda Xulogu Elhon unvoniga sazovor bo’lgan. Uning davlatining hududi keng bo’lib, Kichik Osiyoning Rum sultonligi, Iroq Arabistoni, Armaniston, Ozarbayjon, Gruziya, Eron va Afg’onistonni o’z ichiga olgan.

Elxoniylar hukmdorlari shajarasi

BAG’DOD SHAHRI 1257 yili Xulakuxon Bog‘dodga yurish boshlaydi. Abbosiy xalifa Muta’simdan bo‘ysunishi talab etilada rad javobini olinganidan keyin dajla daryosi bo‘yidagi Bayju no‘yon qo‘shinlaridan engiladi. Xulakuxon Bog‘dodga kelib xalifadan xazina kalitini topshirishni so‘raydi. O‘zini esa otlar tuyog‘i ostiga tashlashni buyuradi barcha abbosiy zurriyolar va Bog‘dod axolsi qirg‘in qilinadi.

Qadimgi dehqonchilik madaniyati, rivojlangan hunarmandchilik va yirik shaharlari bo’lgan Eron ustidan mo’g’ullar hukmronligi o’rnatilishi, mahalliy ishlab chiqarish kuchlarining inqiroziga sabab bo’lgan. Istilochi mo’g’ullar chorvador bo’lishgani sababli zabt etilgan dehqonchilik yerlarini yaylovlarga aylantirishgan.

Mo’gullar istilosi natijasida minglab hunarmand va dehqonlar qulga aylantirilgan. Hunarmandchilikda qul mehnatidan foydalanishning tiklanishi hunarmandchilikning tanazzuliga olib kelgan. Janubiy Eronning ayrim shaharlarida omon qolgan erkin hunarmandlar uyushmalari og’ir va qashshoqlashtiruvchi soliqlarni to’laganlar. Istilo natijasida Eronda ishlab chiqarish jarayoni tanazzulga yuz tutgan.

Iqtisodiy inqiroz, xalq noroziligining kuchayishi natijasida hukmron tabaqa va Elxonlar islohotlar o’tkazish zarurligini anglashgan. Islohot uchun urunishlar yettinchi elxon G’azonxon ( 1295-1304 ) va uning vaziri Rashid ad-Din asosiy etiborni davlatni markazlashtirishga va soliq tizimini tartibga solishga qaratganlar.

RASHID AD-DIN

G’AZONXON ( 1295-1304 ) G’azonxon islom dinini qabul qilib, mavjud cherkov va yahudiylik ibodatxonalarini buzib tashlash to’g’risida farmon chiqargan. Islom yana davlat diniga aylangan. Aholini ishlatishni soddalashtirish va xazinaga doimiy tushumni ta’minlash uchun 1304-yilda qat’iy belgilangan soliqlarni joriy etish to’grisida farmon chiqarildi.

AMIR TEMURNING ERONGA QILGAN YURISHLARI

SEFI AD-DIN ( 1252-1324 )

O'xshashlar

Ispaniya XI-XV asrlarda

XI-XV asrlarda Turkiya (Usmoniylar imperiyasi)

Rivojlangan o’rta asrlarda Muqaddas Rim imperiyasi

XI—XV асрларда Венгрия

XII-XV asrlarda Norvegiya