Registon ansambli - Tarix - Slaydlar

Registon ansambli

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2171.0185546875 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: REGISTON ANSAMBLI REJA: 1. ULUG`BEK DAVRIDA DASTLABKI QURILISHNING BOSHLANISHI 2. SHERDOR MADRASASI 3. TILLAKORI MADRASASI

Registon maydoni - tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi boʻlgan. „Registon“ soʻzi „qumloq joy“ degan maʼnoni anglatadi. Oʻrta asrlarda hamma katta shaharlarda markazlar „Registon“ deb atalar edi. Shu nomdagi maydonlar Buxoro, Shahrisabz va Toshkentda ham boʻlgan. Samarqanddagi maydon esa Markaziy Osiyodagi eng mahobatli va tahsinga sazovor maydonlardan biri edi. Bu maydonda bir necha ming yillik tarix mujassam. Amir Temur hukmronligi davrida Registon Samarqandning markaziga aylantirildi. Ulugʻbek davrida esa maydon bundan ham muhimroq ahamiyatga ega boʻldi. Zamonaviy Registon ansambli oʻzida Ulugʻbek, Sherdor va Tillakori madrasalarini mujassam etadi.

Dastlabki 1417–1420- yillarda Ulugʻbek madrasasi bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga – maydonning sharqiy qismida Ulugʻbek xonaqosi (1424-yil), shimoliy qismiga Mirzoyi karvonsaroyi, janubiga Alika Koʻkaldosh juma masjidi (1430-yil) bunyod etilgan, yonida esa yogʻochdan xotamkori uslubida Masjidi Muqatta va Abusaid madrasasi qurilgan. 1420–1440- yillarida Registon hashamatli meʼmoriy ansamblga aylangan. Mirzo Ulugʻbek

ULUG'BEK MADRASASI Registon maydonidagi madrasa qurilishining boshlanish sanasi nomaʼlum. Kirish qismidagi yozuv saqlangan: „820 (1417)-yil. Maʼlum boʻlsin: bu imorat dunyodagi joylarning eng zoʻr va eng balandi, sanʼat va ishdagi binolarning eng mukammali…“. Bu 1417-yilda madrasa binosi qurilishi tugallangan degan xulosaga kelish imkonini beradi. Movarounnahrda bunday inshootlarni qurish kamida 5-6 yil davom etgan. Asosiy ish 1420-yilda yakunlanganligi hisobga olinsa, qurilish 1415-yildan boshlangan deb taxmin qilish mumkin. Madrasa loyihasi muallifi amir Shohruh Kavom-ad- din Sheroziy hisoblanadi, biroq oʻrta asr tarixchisi, Ulugʻbekning zamondoshi Vosifiy meʼmorni Qozizoda ar-Rumiyning shogirdi Kamoliddin Muhandis deb maʼlumot beradi.

Ulugʻbek madrasasi qurilishi tugallangach, XV asr musulmon Sharqidagi eng nufuzli universitetlardan biriga aylandi. Rivoyatlarga koʻra, bu yerda mashhur shoir, olim va faylasuf Abdurahmon Jomiy tahsil olgan. Madrasa tinglovchilari orasida naqshbandiya tariqatining shayxi Xoja Ahror va shoir Alisher Navoiy ham boʻlgan. Taʼlim muassasasida matematika, geometriya, mantiq, tabiiy fanlar, ilohiyot, falsafa boʻyicha maʼruzalar oʻqilgan. Ularni Qozizoda Rumiy, Jamshid Gʻiyosiddin Al-Koshiy, Al-Qushchi kabi mashhur olimlar, shuningdek, Ulugʻbekning oʻzi oʻqigan. Universitetning birinchi mudarrisi (rektori) etib chuqur ilmiy bilimlarga ega Mavlono Muhammad Havofiy tayinlanadi.

Yalangtoʻsh Bahodir Samarqanddan 12 km uzoqlikdagi Dahbetda oʻzining maʼnaviy murabbiysi oyoqlari ostiga dafn etilgan. Uning qizlari ham shu yerda dafn etilgan. Yalangtoʻsh Bahodir obodonchilik, qurilish ishlariga katta eʼtibor bergan, jumladan, Samarqandda Sherdor madrasa, Tillakori madrasa, Maxdumi Aʼzam masjidi, xonaqosi (1618) va boshqalar qurdirgan. Abu Tohirxoʼja „Samariya“da yozishicha „Yalangtoʻsh Bahodirning qabri Samarqand yaqinidagi Dahbedda, Maxdumi Aʼzamning oyogʻi ostida, sufa ustida, mozor devorining ichidadur“. Yalangtoʻsh Bahodir haqidagi xalq orasida koʻplab rivoyatlar, afsonalar (Yalangtoʻsh botir hikoyasi) toʻqilgan.

Sherdor madrasasi – Samarqandda Registon maydonidagi XVII asrga oid islom maʼrifiy, maʼnaviy-maʼrifiy va yodgorlik-diniy bino. Ulugʻbek va Tillakori madrasalari bilan birgalikda yaxlit meʼmoriy ansamblni tashkil etadi. 2001-yilda Samarqandning diqqatga sazovor joylari qatori YuNESKOning Butunjahon merosi roʻyxatiga kiritilgan.

Sherdor madrasasi butun faoliyati davomida bir necha bor zilzilalarni boshdan kechirgan, ularning eng dahshatlisi XIX asr boshi va oxirida sodir boʻlgan. Bino omon qolgan, ammo u hali ham jiddiy shikastlangan: uning asosiy portalining ombori qattiq deformatsiyalangan, qoplamasi koʻp joylarda qulab tushgan va minoralar egilib qolgan. XX asrning 20-yillari boshida sovet hokimiyatining farmoni bilan madrasada dars berish toʻxtatildi. Bino milliylashtirildi va 1924-yilda restavratsiya ishlari boshlandi. Xujralar taʼmirlandi, portal arkining gʻishtli gumbazining qulab tushgan qismi qayta tiklandi, bosh portal timpanasining oʻyilgan mozaikasi mustahkamlandi, uning deformatsiyaga uchragan gumbazi demontaj qilindi va qayta yotqizildi, hujralarning gumbazlari tiklandi, qayta qurildi, madrasa fasadlarining qoplamasi tiklandi. XX asrning 50-yillari oxirida madrasa hududida arxeologik tadqiqotlar olib borildi, shundan soʻng qayta tiklashning yangi bosqichi boshlandi. 1960–1962-yillarda madrasa minoralari taʼmirlandi, 1962-yilda rassom V. N. Goroxov va meʼmor A. I. Freytag loyihasiga koʻra bosh portal ark ustidagi timpan mozaikasi tiklandi. Madrasani qayta tiklash va mustahkamlash ishlari 1965–1967-yillarda yakunlandi.

Madrasa tarhi toʻrtburchak, 2 qavatli. Bosh tarzining 2 qanotida qovurgʻali gumbaz va minoralar joylashgan. Peshtoq ravogʻi ichkarisidagi koshinkori bezak orasida qora zaminli koshinga oq harflar bilan meʼmor Abdujabbor nomi yozilgan. Qanoslaridagi qizgʻish zarhal tusli sher oq ohuni quvmoqda. Quyosh bodomqovoq, qiyiq koʻzli qilib tasvirlanib, yuzi zarhal tusli yogʻdu bilan hoshiyalangan. Madrasa nomi shu tasvirdan kelib chiqqan. Binoning serhashamligi shu peshtogʻida. Peshtoqning 2 tomonida gumbazli darsxona va masjid joylashgan. Hovli atrofidagi 2 qavatli hujralar (54 ta)ning oldi ravoqli ayvon. Ayvonlar yozda darsxona vazifasini oʻtagan. 1960–64-yillarda peshtoqqanoslaridagi koshinkori naqshlar qayta tiklangan

Samarqand shahridagi Registon maydonidagi Sher-Dor madrasasi, Vereshchagin chizmasi (1869-1870)

Tillakori madrasasi,

Tillakori madrasasi, Samarqanddagi meʼmoriy yodgorlik. Registon ansamblida Ulugʻbek davrida bunyod etilgan Mirzoyi karvonsaroyi (15-asr) oʻrnida Samarqand hokimi Yalangtoʻshbiy Bahodir Madrasa va jome masjid qurdirgan (1641—46). Karvonsaroy asosi ustiga Madrasa (shim. sharqiy qismida), hujralar oʻrnida peshtoq gumbazli masjid (gʻarbida) joylashgan. Dastlab „Yalangtoʻshbiy kichik madrasasi“ deb nomlangan. Keyinchalik masjid bezagida boshqa bir obida qurilishiga yetadigan miqdorda oltin sarflangani uchun „tillakori“ (tilladan ishlov berilgan) deb yuritila boshlagan. Tilla Kori madrasasidan shahar jome masjvidi va Madrasa sifatida foydalanilgan. Shuning uchun masjidi (63x22 m) katta va serhashamligi bilan boshqa madrasalardan ajralib turadi.

Tillakori madrasasi qurilishi 1646-yilda Mirzoi karvonsaroyi oʻrnida oʻzbeklarning olchin urugʻidan chiqqan Samarqand hokimi Yalangtoʻshsh Bahodir buyrugʻi bilan boshlangan. XV asrda poydevori va devorlari foydalanganligi sababli eskirgan. Qurilish boshlangan vaqtda Samarqanddagi masjidlari (Bibixonim va Alike Koʻkaldosh) vayronaga aylangan edi va loyihalash jarayonida madrasa binosida oliy diniy maktab va juma masjidini birlashtirishga qaror qilingan. Qurilish va pardozlash ishlari 14 yil davom etgan va Yalangtoʻsh Bahodir vafotidan keyin 1660-yilda yakunlangan. Shu boisdan boʻlsa kerak, madrasaning ayrim elementlarini pardozlash ishlari sezilarli eʼtiborsizlik bilan olib borilgan. Tillakori madrasasining qurilishi Registon maydonining loyihasini yakunlab, bu yerda joylashgan meʼmoriy ansamblga tayyor koʻrinish berdi. XIX asrda kuchli zilzila (1817—1818) natijasida madrasa binosi vayron boʻlgan. Ayniqsa, kirish qismi shikastlangan. Uning yuqori qismi peshtoqi bilan birga qulab tushgan. Amir Haydar davrida kirish qismi pardozsiz qayta tiklangan. XX asr boshlariga kelib madrasaning aksariyat qoplamalari yoʻqolgan. Qayta tiklash ishlari XX asrning 20-yillarida, bezakning shu davrga qadar yetib kelgan qismlarini saqlab qolish uchun harakatlar qilingan paytda boshlangan. 30-yillarning boshlarida tashqi jabhalarning qoplamasini tiklash boʻyicha ishlar olib borilgan. 1950—1958-yillarda madrasaning hovli qismlari va masjid gumbazining nogʻorasi qaytadan barpo etildi. 70-yillarning birinchi yarmida bosh peshtoqning bezaklari qayta tiklandi va masjidning tashqi gumbazi oʻrnatildi. 1979-yilda masjidning ichki qismlarida tiklash ishlari yakunlandi. Hozirda Tillakori madrasasida muzey koʻrgazmasi joylashgan.

Mezana (arab.) — minoraning yuqori qismi, Muazzin azon aytadigan joy. Tillakori masjid-madrasasi mezanasi

Tillakori madrasasi ichki gumbazining ost koʻrinishi

Binokorlar madrasaning Registonga qaragan peshtogʻini Sherdor Madrasa va Ulugʻbek madrasasi bilan moslashtirib qayta qurdi. Peshtoq ravogʻi va ravoq ichidagi qalqonsimon bagʻali, guldastasi hamda xonaqoh gumbazi, ichidagi tilla halli boʻrtma naqshlari qayta jilolandi (1974). Baland gyuygumbazi ustiga feruza rang koshin bilan qoplangan gumbaz oʻrnatildi. Bosh tarzidagi bezak mavzularining boyligi, ichki va tashqi naqshlarning serxashamligi, peshtoq qanosi va tokchasidagi iroqi kashtani eslatuvchi bezaklar, boʻrtma yozuvlar oʻziga xosdir. Ravoq burchaklari, bezakli toqilarni toʻldirishda koshinpaz ustalar turli usullarni qoʻllashgan (gʻishtlarning mayda naqshlari koshinlarning handasiy va islimiy naqshlari bilan moslashtirilgan). Koshinkori ravoklarda yashil tangachalar, sargʻish yaproqlar va feruza poyalar aks ettirilgan. Xonaqoh izorasi koshinnamoyon, devori, gumbazi va bagʻali kundal uslubidagi serhasham naqshlarga boy. Mehrob ravogʻi va bagʻali muqarnas kosachalar bilan toʻldirilib, zarhal berilgan hamda Qurʼon oyatlaridan olingan boʻrtma yozuvlar bilan hoshiyalangan.

Tillakori madrasasining ichki qismida joylashgan „Minbar“

Registon ansambli

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Хорошхин А. П.. Сборник статей касающихся до Туркестанского края. С.- Петербургъ: типография А. Траншеля, 1876. 2. Эварницкій Д. И.. Путеводитель по Средней Азіи. Отъ Баку до Ташкента. Ташкент: изд. на средства, ассигн. туркест. генерал-губернатором, 1893 — 73 —77-bet. 3. „ Туркестанский край“, Россия. Полное географическое описание нашего отечества: Настольная и дорожная книга для русских людей: [В 19-ти т.]. СПб: издание А. Ф. Девриена, 1913. 4. Регистан (парадная площадь) — статья из Большой советской энциклопедии. 5. Mukminova, R. G. «The role of Islam in education in Central Asia in the 15th — 17th centuries». // Studies on Central Asia Nuova serie. — 2007. — № 1 (87). — P. 155—161. 6. Веймарн Б. Регистан в Самарканде. — М., 1946. 104 с. (Серия «Сокровища зодчества народов СССР»).

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Samarqand shahrining me’moriy yodgorliklari

Tarixiy obidalar

Mirzo Ulug‘bek buyuk alloma va davlat arbobi

Shayboniylar davri epigrafik yodgorliklari

O’zbekistonning tarixiy shaharlari 2