logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. O‘rta asr O‘rta Osiyo davlatlarida harbiy ishlar

O‘rta asr O‘rta Osiyo davlatlarida harbiy ishlar

Yuklangan vaqt:

07.06.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

286.30078125 KB
Ko'chirib olish
O‘rta asr O‘rta Osiyo davlatlarida harbiy ishlar VI аср ўрталарига келиб, Марказий Осиёда Ашина қабиласи ҳукмдори Бумин ябғунинг таъсири кучайиб, узини «эл-ҳоқон» деб эълон килиш и билан ташкил топган янги давлат Турк хоконлиги қисқа фурсатда шарқда Корея буғозидан ғарбда то Қора денгиз буйларигача, шимолда Урал тоғлари, Енисей ва Байкалбуйидан жанубга томон Афтонистон ва Шимолий Ҳиндистонгача булган худудларни эгаллашга муваффак булади. Турк хоконлигининг тез фурсатда дунёнинг улкан империяларидан бирига айланишида унинг хдрбий жихатдан бошка давлатларга нисбатан анча илғор бўлганлиги ҳам муҳим омиллардан бири бўлган. XX аср туркшунос олими Л.H. Гумилев қайд этганидек, «Туркутлар (кадимги турклар)нинг эришган ғалабалари туфайли дунёнинг ярмига эгалик килишлари тасодиф эмас эди. Ишонч билан айтиш мумкинки, улар умумкўчманчилик даражасидан анча юкори булган қўшин ва бошкарув тизимини яратдилар хамда шунга яраша ғалабаларга сазовор булишдиТурк ҳоқонлиги Бунинг заминида эса Турк хоконлигига асос солган Ашина туркларининг темир қазиб олиш маҳоратига эга эканлиги, темирдан қурол-яроғ ишлаб чиқаришда бой тажрибага эришганлиги, шунга яраша мустаҳкам совутлар, ҳарбий анжомлар, совутли отлиқ кушинга эга булганлиги ва ниҳоят, шундай имкониятлар туфайли харбий кураш тактикалари хам ривожланиб, мукаммаллашиб борганлиги каби муҳим омиллар ётар эди. Бу ҳолатлар уларнинг кучайиб боришига ва мустақил бўлиб олишларига имкон туғдирди. Улар темир олиш учун углерод оксиди билан темир оксидини кимёвий бириктириш йулини билишган; бундан эса ғоваксимон металл масса – крица хосил булган. Хозирги кунда хам бундай усулда олинган темирнинг сифати печда эритиш оркали олинувчи темирдан анчагина юқори туради. Турк ҳоқонлигида Ҳарбий истеҳком Жанг тактикаси Қўшин бошқаруви ва ҳарбий амалдорлар Расмий: А) Маъмурий Б) Ҳарбий Ижтимоий: А) Диний Б) Рамзий- Фахрий Хоқонликда мавжуд унвонлар тизимида харбий унвонлар ҳам узига хос ўрин эгаллаган. Жумладан, битиктошларда субоши, чабиш, бингбоши, бешюзбоши, юзбоши, унбоши каби унвонлар учрайди. Шунингдек, хитой йилномаларида ҳоқонлик амалдорларининг унвони сифатида чабиши-цзяби (чабиш) бир неча бор қайд этилади. Субоши луғавий жиҳатдан қадимги туркча су «қўшин» ва башы «бош, раҳбар», яъни «қўшин бошлиғи, лашкарбоши» маъносида эди. Чабиш (човуш) эса «қўшинда вазифадор шахс, лашкар бошлиқларидан бири» сифатида бўлиб, Махмуд Кошғарий уни «жангда сафларни тузатувчи, дам олиш вақтида аскарни зулм қилишдан сақловчи одам» шаклида таърифлайди. Ҳоқонликда ҳарбий унвонлар сифатида булган бингбоши «мингбоши», беш юзбоши, юзбоши, унбоши ва ҳоказолар ҳам асосан марказий ҳокимият ва қўшин қанотлари бошқарувида мавжуд бўлиб, уларнинг бундай номланиши ҳоқонликнинг моҳиятан" «унлик тизими»га эга ҳарбий империя бўлганлиги билан изоҳланади. Ҳарбий истеҳком - қўрғонлар Минтақада ҳарбий мудофаа иншоотларини қуриш анъанаси кўп асрлик тарихга эга бўлиб, чегара чизиқларида мустаҳкамланган манзилгоҳлар ва яшириниш учун мўлжалланган қалъалар, қасрлар ва ҳукмдорларнинг қароргоҳлари барпо этилгани шундан далолат беради. Чорвадорлар жамиятида кўчманчи давлатларнинг вужудга келиши билан ҳарбий иншоотларнинг аҳамияти янада ортди. Чорвадорлар империяларнинг сув ёки қуруқлик йуллари бўйлаб унча катта бўлмаган истеҳкомлар қад кўтаради. Бироқ бундай истеҳкомларнинг ҳеч бирида аҳоли доимий яшаган эмас, улар факат жанг вақтларида заҳира омбори ва мудофаа жойлари вазифасини ўтаган . Ҳоқонлик воҳа давлатларини бошқариш учун уларнинг ҳудудида ҳарбий гарнизонлар қурган. 26 16 15 2D2E 23 2011 23 1D 1D 1A 33 15 201F 16 1C 33 171F 1B 16 35 21 30 2011 23 19 32 36 1B 21 13 Сомонийлар давлати. Хайлбоши (хожибдан куйи, вусоқбошидан юкори) мансаблари мавжуд эди. Хожиб (гвардиячи ғуломларнинг олий мансаби)Сарой гвардиясида вусоқбоши (3 ғуломга бошлиқ кичик командир)Сомонийлар (875-999) даврида ҳарбий қўшин доимий махсус гвардия ва муваққат қўшинга бўлинган. Давлат ва подшо саройи ҳаётида сарой гвардияси катта роль ўйнаган. Гвардия таркибида маҳаллий аҳоли вакиллари бўлган ёш ҳарбийлар қаторида асир қилиб олинган туркий ғуломлар ҳам бор эди. Ғазнавийлар давлати. Ғазнавийлар (962-1183) салтанатида ҳукмдорнинг энг яқин ёрдамчиси ва маслаҳатчиси бўлмиш вазир нафақат маъмурият амалдорлари, балки ҳарбий кучларга ҳам жавоб берган. Султон ва марказий ҳокимиятнинг асосий таянчи бўлган доимий қўшин асосан отлиқ кўшиндан иборат булса-да, пиёда отрядлар, фавқулодда ҳолатларда эса шаҳар ва қишлоқ аҳлидан тўпланадиган кўнгиллилар ва деҳқонлар ҳам кирган. Ғазнавийлар қўшинида маҳаллий аҳоли вакиллари қаторида сейистонликлар, хиндлар, курдлар, арабларни ҳам учратиш мумкин эди 4F0411 0E 0E 1D 28 19 04 Салжуқийлар давлати Ариз қў шин харакатини хам тегишли тарзда кайд этиб борган. Ҳарбийлар узоқ сафарларда булган чоғларида ўзларига берилган ерлар ҳисобидан маош олиб, таъминланганлар. Бу маблағлар қўшинлар борган вилоят ва мамлакатлар ғазнасидан қопланган. Улуш олган ҳарбийларнинг номлари Ариз томонидан махсус руйхатларга киритилган.Салжуқийлар даврида давлат бошқарув тизимида маъмурий ва фукаролик муассасалари билан бир қаторда, «девони ариз ал-ж айш » деб номланган ҳарбий идора ҳам мавжуд булган. Уни бажарувчи бўлмиш ариз ал-ж айш турли вилоятларда ўз бўлинмаларига, ўз ноиби (ўринбосар ёки ёрдамчи) га эга булган. Ариз ҳарбий нозир вазифасини бажарган. У қўшинга бериладиган иш ҳақи ва нафақаларни қаттиқ назорат қилган, даволовчи ва хизматчилар штатларига эга булган даволаш ва алоқа воситаларига ҳомийлик қилган, вақти-вақти билан қўшинни текширувдан, яъни кўрувдан ўтказиб турган, хизматдаги ва сафдан чиққан харбийларнинг руйхатларини аниқлаб, шахсий таркибни текшириш ва хисобга олиш ишлари ҳам амалга оширилган. Ҳарбий бошқарманинг махсус дафтарида қўшин таркибига бериладиган иш ҳақи турлари ва микдори белгилаб куйилган. Буларнинг бари аризнинг бевосита мажбурияти булган.

O'xshashlar

O’rta Osiyo davlatlarida elchilarni qabul qilish marosimlari
O‘rta Osiyoning IX-X asrlar me’morchiligi
XVII-XX asr Oʻrta Osiyo tarixiy geografiyasi
Harbiy Kommunizm
Harbiy komunizim