XVII-XX asr Oʻrta Osiyo tarixiy geografiyasi - Tarix - Slaydlar

XVII-XX asr Oʻrta Osiyo tarixiy geografiyasi

Yuklangan vaqt:

25.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4915.4931640625 KB

Ko'chirib olish

XVII-XX asr Oʻrta Osiyo tarixiy geografiyasi Reja:  1. Xonliklar davri tarixiy geografiyasi  2. Chor Rossiyasi tomonidan Oʻrta Osiyoni bosib olinishi  3.Chor Rossiyasi davri tarixiy geografiyasi

&#55356;&#57103; Xonliklar xaritasi &#55356;&#57103;

Davlat hududi XIX asrning o‘rtalarida Eron, Afg‘oniston, Qo‘qon va Xiva xonliklari, qozoq juzlari yerlari bilan che garadosh bo‘lgan. Amirlikning markaziy qismi Buxoro va Samarqand shaharlari joylashgan Zarafshon vodiysi hisoblangan. Amirlikda Buxoro, Samarqand, Shahrisabz, Qarshi, Kitob, G‘uzor, Termiz, Sherobod, Hisor, Ko‘lob kabi yirik savdo sotiq, hunarmandchilik va madaniy markazlar hisoblangan shaharlar ham mavjud ediBuxoro amirligi

XVIII asrning boshlarida, asosan, Farg‘ona vodiysi va Sirdaryoning quyi qismigacha bo‘lgan hududlar Buxoro amirligidan ajrab, mustaqil davlat – Qo‘qon xonligi tashkil topadi. Xonlik sharqda Sharqiy Turkiston, g‘arbda Buxoro amirligi va Xiva xonligi, shimolda Qozoq xonliklari yerlari bilan chegaradosh bo‘lgan. Xonlikning janubiy chegaralari Qorategin, Ko‘lob, Darvoz, Sho‘g‘non singari tog‘li o‘lkalarni o‘z ichiga olib, bu hududlar uchun Buxoro amirligi bilan tez tez to‘qnashuvlar bo‘lib turgan. Xonlikda Qo‘qon, Toshkent, Andijon, Marg‘ilon, Namangan, O‘zgan, O‘sh, Pishpak, Turkiston, Chimkent kabi ma’muriy, savdo sotiq rivojlangan. Qo‘qon xonligi

Xiva xonligi XIX asrning ikkinchi yarmida janubda Eron, sharqda Buxoro amirligi, g‘arbda Kaspiy dengizi, shimolda qozoq juzlari yerlari bilan chegaradosh bo‘lgan. Xonlikning ma’muriy markazi Xiva shahri hisoblangan. Xonlikda Xiva, Kat, Yangi Urganch, Hazorasp, Qo‘ng‘irot, Xo‘jayli kabi bekliklarning markazlari bor edi. Xiva xonligi 18 ta beklik, 2 ta noiblikka bo‘lingan va ularni xon tomonidan tayinlangan beklar va to‘ralar boshqargan.

O‘rta Osiyoning Rossiya imperiyasi tomonidan bosib olinishi to‘rt bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqich – 1847–1865 yillarda Rossiya imperiyasi tomonidan Qo‘qon xonligining shimoliy g‘arbiy viloyatlari va Toshkent shahri istilo qilindi. Istilo etilgan hududlarda Orenburg general gubernatorligi tarkibiga kiruvchi Turkiston viloyati tashkil etildi. Ikkinchi bosqich – 1865–1868 yillarni qamrab olgan bo‘lib, bunda Qo‘qon xonligi va Buxoro amirligiga qarshi istilochilik harakatlari amalga oshirildi. Uchinchi bosqich – 1873–1879 yillar davomida Xiva va Qo‘qon xonligi yerlarini bosib olishdan iborat bo‘ldi. To‘rtinchi bosqich – 1880–1885 yillarda turkmanlarning bo‘ysundirilishi edi. Shunday qilib, 1864–1885 yillarda – 20 yildan ortiq vaqt davomida Rossiya imperiyasining uzoq davom etgan harbiy tayyorgarligi natijasida bosqinchilik urushlari olib borildi. O‘rta Osiyo xonliklari • hududining katta qismi bosib olinib, mustamlakaga aylantirildi.

Bosib olingan hududlar hisobiga keyinchalik quyidagi ma’muriy hududiy birliklar vujudga kelgan: 1868 yilda Buxoro amirligiga qarashli yerlarda Zarafshon okrugi (markazi – Samarqand), 1873 yilda Xiva xonligiga qarashli hududlarda Amudaryo bo‘limi (markazi – Petro Aleksandrovsk; hozirgi To‘rtko‘l) va 1876 yilda Farg‘ona viloyati (markazi – Yangi Marg‘ilon, keyinchalik Skobelev – hozirgi Farg‘ona shahri), 1881 yilda Kaspiyorti viloyati (markazi – Ashxobod shahri) tashkil qilingan

Turkiston general gubernatori o‘lkada joylashgan harbiy qo‘shinlar qo‘mondoni, Yettisuv kazaklari qismi qo‘mondoni va shu bilan birga bosh sudya ham hisoblangan. Turkiston general gubernatorligiga 1867 yil Rossiya imperatori farmoniga ko‘ra generaladyutant Konstantin Petrovich fon Kaufman (1867–1881) tayinlandi. U bir paytning o‘zida Turkiston harbiy okrugining qo‘mondoni ham edi.

1878 yili Mingtepada (hozirgi Marhamat tumani) mustamlakachilarning siyosiy va iqtisodiy zulmiga qarshi Yetimxon boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Uni mustamlakachi hukumat kuch bilan bostirdi. 1879 yilning kuzida mahalliy aholi Farg‘ona viloyat boshqarmasi binosi oldiga ochiqchasiga norozilik bildirib yig‘ildi. Ular Marg‘ilon uyezdida soliq to‘plash noqonuniy tusga kirganligiga  qarshi chiqib, soliqlarning kamaytirilishini qat’iy talab qildilar.  ~1885 yilning yozida Farg‘ona vodiysida xalq qo‘zgolonlari qaytadan avj olib, Andijonda Darvishxon boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarildi. Endi qo‘zg‘olonchilar kurash usullarini o‘zgartirib, boylar va volost boshliqlarining qarorgohlariga hujum uyushtirdilar

 Vabo isyoni» (yoki «Toshotar voqeasi») deb nom olgan qo‘zg‘olon 1892 yilning 24 iyunida boshlandi.  1898 -yildagi mahalliy xalqlarning mustamlakachilarga qarshi qaratilgan Andijon qo‘zg‘oloni hisoblanadi. Bu qo‘zg‘olonga vodiy aholisi orasida Dukchi eshon nomini olgan Muhammad Ali (1846–1898) rahbarlik qildi. Dukchi eshon mutaassib dindorlardan edi. U oddiy fizikaviy holatlardan foydalanib sodda xalq o‘rtasida mo‘jizalar ko‘rsatgan. Uni «avliyo» deb hisoblagan aholi qo‘zg‘olonga boshchilik qilishga undagan. 1898 yilning bahor faslida vodiyning turli joylarida Muhammad Ali boshchiligida qo‘zg‘olon bo‘lishi haqida gaplar tarqaladi. Bu voqea va Dukchi eshon to‘g‘risidagi ma’lumotlardan mustamlakachi ma’murlar ham xabardor bo‘lgan.

1920 yil 2 sentabrda bolsheviklar armiyasi qo‘shinlari Buxoroga kirdi. 6 oktabrda Buxoro Xalq Sovet Respublikasi va Fayzulla Xo‘jayev boshchiligidagi birinchi hukumat Xalq Nozirlar Kengashi tuzilganligi e’lon qilindi.

Rossiya hukumati Xivada «inqilob» tayyorlay boshladi. Bolsheviklar tomonidan egallab olingan Petro Aleksandrovskda Kommunistik partiya tuzilib, to‘ntarishga tayyorgarlik ko‘rilgan. To‘ntarish 1920 yil 2 fevralda ro‘y berdi va tarixda u «xalq inqilobi» nomini oldi. 27 aprelda Sovetlarning birinchi Butun Xiva qurultoyi to‘rt asrdan ortiqroq vaqt mavjud bo‘lgan Xiva xonligi o‘rnida Xorazm Xalq Sovet Respublikasi (XXSR) tashkil topganini e’lon qildi.

O‘zbekistonning Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1998 yil bir guruh ziyolilar bilan uchrashuvida Turkistonda Rossiya imperiyasi o‘tkazgan mustamlakachilik siyosatining oqibatlarini xolisona yoritish vazifasini ilgari surib, shunday savolni ko‘ndalang qo‘ygan edi: «... har tomonlama mudhish, chetdan qaraganda xalqimiz, uning madaniyati, milliy tafakkuri, urf odatlari, turmush tarzi, hech bir mubolag‘asiz aytish mumkinki, nasl nasabi yo‘q bo‘lib ketishi kerak bo‘lgan sharoitda baribir, qator yo‘qotishlar bilan bo‘lsa ham, millatimiz o‘zligini saqlab qoldimi yo yo‘qmi?» albatta, davlatimiz rahbarining bu savoli javobsiz qolmadi. Tarixchilar darsliklarda tarixiy ma’lumotlar asosida Rossiya imperiyasi mustamlakachilarining jabr zulmi sharoitida ham xalqimiz o‘zligini, milliy qadriyatlarini, madaniyatini, urf odatlari va turmush tarzini saqlab qolganini o‘quvchilarga yetkazib bermoqdalar

Foydalanilgan adabiyotlar  TERENTEV M. A., ISTORIYA ZAVOEVANIYA SREDNEY AZII, T. 1-3, SPB., 1906.  ABAZA K. K. ZAVOEVANIE TURKESTANA: RASSKAZI IZ VOENNOY ISTORII, OCHERKI PRIRODI, BITA I NRAVOV TUZEMSEV V OBЩEDOSTUPNOM IZLOJENII. — SPB., 1902  IGNATEV N., MISSIYA V XIVU I BUXARU V 1858 G. FLIGEL- ADʼYUTANTA POLKOVNIKA N. IGNATEVA, SPB., 1897.  IVANOV P. P. KAZAXI I KOKANDSKOE XANSTVO (K ISTORII IX VZAIMOOTNOSHENIY V NACHALE XIX V.), — „ZAPISKI INSTITUTA VOSTOKOVEDENIYA AN SSSR“, T. VII, 1939.  VALIXANOV CH. CH., STATI. PEREPISKA, ALMA-ATA, 1947.

O'xshashlar

XVI-XIX asr o’rtalarida o’zbek xonliklari tarixiy geografiyasi

Aleksandr Makedonskiy tarixiy geografiyasi

Qo‘qon xonligi tarixiy geografiyasi

Buxoro xonligi tarixiy geografiyasi

Qo’qon xonligi tarixiy geografiyasi