Buxoro xonligi tarixiy geografiyasi - Tarix - Slaydlar

Buxoro xonligi tarixiy geografiyasi

Yuklangan vaqt:

13.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2401.181640625 KB

Ko'chirib olish

• Mavzu: Buxoro xonligi tarixiy geografiyasi Reja: • 1. Buxoro xonligining tashkil topishi. • 2. Buxoro xonligining aholisi va iqtisodiy geografiyasi

• Xonlikning tashkil topishi • Shayboniylar urf-odatiga ko‘ra, vafot etgan xon o‘rniga taxtga yoshi katta shayboniy o‘tqazilgan. Shuning uchun ham Muhammad Shayboniyxonning o‘limidan so‘ng taxtga bevosita uning avlodlari emas, amakisi Ko‘chkunchi Sulton o‘tqazilgan. To‘g‘ri, XVI asrning 40-yillaridan so‘ng bu urf- odatga rioya etilmay qo‘yilgan. Ko‘chkunchixondan so‘ng esa taxtga uning o‘g‘li Abu Said (1530–1533) o‘tirdi.

• Undan keyin esa hukmdorlik Shayboniyxonning ukasi Mahmud Sultonning o‘g‘li Ubaydullaxon (1533–1540) qo‘liga o‘tdi. Ubaydullaxon poytaxtni Samarqanddan Buxoroga ko‘chirtirdi. Ubaydullaxon Buxoroga ota meros mulk deb qarar edi, chunki Shayboniyxon hayotligidayoq Buxoro hokimligini ukasi Mahmud Sulton (Ubaydullaxonning otasi)ga bergan edi. Shu tariqa, shayboniylarning Movarounnahrda tashkil etgan davlati endilikda rasmiy ravishda Buxoro xonligi deb ataladigan bo‘ldi.

• Ubaydullaxonning tariximizdagi xizmatlari katta. Avvalo, u Ismoil Safaviyning hujumlarini bartaraf etib, Movarounnahrni ularning harbiy-siyosiy tazyiqlaridan saqlab qoldi. Ubaydullaxon hukmronligi davrida Buxoroning poytaxt sifatidagi nufuzi har tomonlama o‘sdi. Ubaydullaxon o‘z davlatining chegarasini Shayboniyxon davridagi sarhadlarda qayta tiklashga harakat qildi. U Hirotni ishg‘ol etgan Eron qo‘shinini bir necha marta mag‘lubiyatga uchratgan edi. Ayni paytda, u mamlakat ichkarisidagi o‘zaro kurash va tarqoqlikka barham berdi.

• Shayboniylar sulolasi davrida Buxoro xonligi (1510- 1601 yy). XV asr ikkinchi yarmi – XVI asr boshlariga kelib Movarounnahr va unga tutash Dashti Qipchoq hududlaridagi siyosiy vaziyat keskinlashib bordi. Bunga bir tomondan temuriylar davlatida yuzaga kelgan siyosiy tarqoqlik va hokimiyat hamda hududiy da’volar orqasidan kelib chiqqan о‘zaro ichki nizolar ta’sir kо‘rsatgan bо‘lsa, ikkinchi tomondan Dashti Qipchoqda tarqoq kо‘chmanchi qabila va urug‘larning birlashuvi va kuchli markazlashgan davlatning yuzaga kelishi ta’sir kо‘rsatgan edi.

• Bu vaqtga kelib G‘arbiy Sibir va Sirdaryogacha bо‘lgan hududlarni birlashtirib , Dashti Qipchoq va Movarounnahr orasidagi savdo tarmoqlarining markazlari sanalgan Sig‘noq, Oqqо‘rg‘on, Arquq, Sо‘zoq va О‘zgand shaharlarini yagona hokimiyatga bо‘ysundirgan Jо‘chining beshinchi о‘g‘li Shaybon urug‘idan bо‘lgan Abulxayrxonning temuriylar davlati hududlariga ham ta’siri kuchayib boradi.

• Shunday vaziyatlardan biri 1447 yilda Shoxruxning vafot etishi bilan yuzaga keladi va Ulug‘bekning mamlakatda yо‘qligidan foydalangan Abulxayrxon Samarqand va Buxoro atroflarga harbiy bosqinchilik uyushtiradi. • Ulug‘bekning vafoti bilan Movarounnahrdagi siyosiy vaziyat yanada chigallashadi va Samarqand taxti uchun kurashlar kuchayadi. Shunday jarayonda temuriyzoda Abu Said Mirzo (1451-1469 yy)ning murojaati bilan Movarounnahrga kirib kelgan Abulxayrxon temuriylarning ichki kurashlarida ishtirok eta boshlaydi va shu bilan Movarounnahr ichki siyosiy hayotida shayboniylar omili boshlanadi

• Buxoro amirligi o’zbek xonliklari orasida o’zining hududiy o’rni, aholisi va tabiiy resurslari jihatidan muhim mavqega ega edi. XIX asrga kelib, Buxoro amirligining hududi qariyb 200 ming kvadrat kilometrni tashkil etdi. Uning chegaralari janubda Amudaryoning so’l qirg’og’idan boshlanib, Sirdaryogacha cho’zilib qozoq juzlari bilan chegaradosh edi. Amirlik Sharqda Pomir tog’laridan G’arbda Xiva xonligi chegaralarigacha bo’lgan hududni egallab turardi.

• Buxoro va Samarqand kabi yirik shahar joylashgan Zarafshon vodiysi amirlikning markaziy qismi hisoblanardi. Qashqadaryo va Surxondaryo vohalari, hozirgi Tojikiston hududidgi Vaxsh, Kofirnihon, Panj daryolari vodiysida joylashgan shahar va qishloqlar, shuningdek, Turkmaniston hududiga kirgan Murg’ob daryosi vohalaridagi yerlar ham Buxoro amirligiga qarar edi.

• Buxoro amirligining poytaxti Sharqda eng mashhur shahar sifatida e’tirof etilgan Buxoroi sharif edi. Yirik shaharlardan Samarqand, Qarshi, Shahrisaabz, Kitob, G’uzor, Termiz, Sherobod, Hisor, Dushanbe, Ko’lob va boshqalar amirlik tasarrufida edi. Marv va Chorjo’y shaharlari uchun Buxoro amirligi bilan Xiva xonligi o’rtasida, Jizzax, O’ratepa va Xo’jand shaharlari uchun Buxoro amirligi bilan Qo’qon xonligi o’rtasida tez-tez urushlar bo’lar, bu shaharlar qo’ldan-qo’lga o’tib turardi.

• XIX asrning birinchi yarmida Buxoro amirligida 2 million atrofida aholi istiqomat qilardi. Aholining katta qismi amirlikning sersuv vohalarida yashar, jazirama issiq, suvsizlik hukmronlik qiluvchi Qizilqum, sahrolari va cho’llari deyarli kimsasiz yastanib yotardi. Zarafshon vodiysida 300-350 ming, Qashqadaryo vohasida – 500 ming, Surxondaryo vohasida – 200 ming, Sharqiy Buxoroda – 500 ming aholi yashar edi. Amirlikning yirik shaharlari – Buxoroda – 60 ming, Samarqandda – 50 mingga yaqin nufus istiqomat qilardi.

• Aholining aksariyat qismi dehqonchilik, chorvachilik bilan shug’ullangan. Sug’oriladigan yerlarda paxta, bug’doy, sholi, jo’xori ekilib, bog’ va poliz mahsulotlari ham yetishtirilgaan. Chorvachilikda qo’ychilik, qorako’l yetishtirish; hunarmandchilikda gilamdo’zlik, o’ymakorlik, zardo’zlik, tegirmonchilik, ko’nchilik, to’quvchilik, temirchilik, kulolchilik, beshikchilik, sandiqchilik, etikdo’zlik, moyjuvozlik, sovungarlik keng rivojlangan.

• Buxoro amirligi 27 beklik: Karmana, Xatirchi, Ziyovuddin, Nurota, Qarshi, Kitob, Shahrisabz, Chiroqchi, Yakkabog’, G’uzor, Boysun, Sherobod, Denov, Karki, Chorjo’y, Hisor, Ko’lob, Qorategin, Darvoz, Baljuvon, Sho’g’non-Ro’shon, Qo’rg’ontepa, Qobodiyon, Kalif, Bo’rdalik, Qobog’li va Xorazm bekliklaridan iborat edi. Bekliklar mahalliy qabila boshliqlari, katta mulk egalari tomonidan boshqarilgan. Har bir beklikni amir tomonidan tayinlab qo’yiladigan hokimlar – beklar idora qilgan. Hokim huzurida yuzlab mahalliy ma’murlar xizmat qilgan

• E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Qo‘qon xonligi tarixiy geografiyasi

Qo’qon xonligi tarixiy geografiyasi

Buxoro xonligi

Aleksandr Makedonskiy tarixiy geografiyasi

XVII-XX asr Oʻrta Osiyo tarixiy geografiyasi