O’rta Osiyo davlatlarida elchilarni qabul qilish marosimlari - Tarix - Slaydlar

O’rta Osiyo davlatlarida elchilarni qabul qilish marosimlari

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2086.6875 KB

Ko'chirib olish

O’RTA OSIYO DAVLATLARIDA ELCHILARNI QABUL QILISH MAROSIMLARI

O’rta Osiyo hududida ming yilliklar davomida hukm surib kelgan davlatchilik tizimi mavjud bo’lganligi, davlatchilikning o’ziga xos barcha jihatlari ,shu jumladan tashqi siyosati diplomatik aloqalari ,elchilik bordi keldilari uzluksiz holatda davom etib kelganligi haqida ma’lumotlar bor. Qadim zamonlardan O’rta osiyoda elchilarning qabul qilish tartib qoidalari hukmdorlarning diqqat e’tiborida bo’lgan. Diplomatiyamiz tarixiga oid ko’plab asarlarda uning yo’l-yoriqlari atroflicha tahlil etilgan.

O’rtaOsiyod avlatlarielc hilikaloqala rining Maqsadi:Davlatlararo munosabatla rni mustahkam lashHukmdorlarningo ’zaromuloqotlarin ibarqaroretishbila nishonchhosilqilis h Mamlakatlar- ningichkivatash qiholatlaridanx abardorbo’lish Ikkidavlato’r tasidahamjix atliko’rnatis h Fuqarolarn ingtinchligi vaosoyishta liginio’rnati sh02 06 0B 04 22 1F 0E 040F 0E 11 240C 0317 08 0F 0B 22 0F 1B 0614 2512 05 0605 0B 26 08 13 11 07

 Agar atrofdagi mamlakatlardan kelgan elchilar hukmdor saroyiga yetganlaricha, garchi ular kelishi haqida hech qanday xabar olinmagan taqdirda ham ular e’tiborsiz qoldirilsa va zudikda xabar yetkazilmasa- bu xolatda davlat tartib qoidalari-ning yaxshi o’rnatilmaganligini bildirgan. Sarxadlardagi ma’mur- larga uqtirib qo’yish lozimki,ular elchilarga darxol ishinchli vakilni kuzatuvchi sifatida tayinasinlar. Va bu vakilo ularning bir manzilga yetkazib qoysinva ularni ishonchli mulozimlarga topshirsinlar. Bu tartib hukmdor saroyiga yetganicha davom etsin.

Xar bir to’xtamda elchilarni ziyofat qilib,ularni xush fellik bilan kutish keyingi manzilgacha oziq ovqat biloan ta’minlash lozim, chunki ularga nisbatan ko’rsatilgan har bir yaxshilik yoki yomonlik qabilidagi xatti harakatlar hukmdor tomonidan amalga oshirilgan tadbirlar sifatida baxolanishini unutmaslik darkor

Amir Temur saroyida chet ellik elchilarni qabul qilish marosimi elchilar chegaradan o’tib,uning mulklari hududida qadam qo’yishlaridan boshlanar edi. Mamlakat bo’ylab shunday tartib o’rnatilgan ediki,elchilar yo’lidagi shahar va qishloqlar- ning hokimlari ularni kutib olar,axoli uylaridan gilam chiqarib joy solar, darturxon yozib mehmonnavozlik ko’rsa- tar,tunash uchun joy, yo’lni davom ettirish uchun ot-ulov bilan taminlashar edi.

Agarda Amir Temur kimniki,biror yerga yuborsa,balki uning qoshiga kimdir kelayotgan bo’lsa ,shu tarzda kutib olishadi va xar kuni ot bilan taminlashadi.Bu otlar aholi bor yerlarda ham,yo’q yerlarda ham amirning buyrug’iga ko’ra tayyor turadi, ularga qaraydigan odamlar tayin-lanadi. Aloqa tizimida o’rnatil-gan bunday muntazam tartib nafaqat elchilarga qulay sharoit yaratadi,balki Amir Temure bepoyon mulklarining har chekkasidan xabardor bo’lib turadi.

 Ispaniya qiroli Genrix III ning Amir Temur saroyiga yuborgan Gonsales De Klavixo boshchiligidagi elchilari Amir Temur davlatidagi yo’llarda o’rnatilgan tartib- intizomdan baxramand bo’lib,Samarqandga yetib kelganlarida ular Samarqandga yaqin Guliston bog’iga joylashtirilib,bir xafta davomida mehmondorchilikda dam oladilar.Amir Temur qarorgohi-Dilkusho bog’ida-ularni qabul qilish marosimi bo’lib o’tadi.Ispaniya qiroli elchisi Rui Gonsales De Klavixo bu marosimni shunday tasvirlaydi

,,Amirning yaqinlaridan ikkita mirza ularni qo’ltiqlab boshlab bordilar.Oldinda Ispaniya qiroli yuborgan sovg’alarni ko’targan olimlar ularni namoyish qilib o’tadilar’’

 Elchilarni avval keksa bir shaxs oldida to’xtatadilar-u amirning elchilaridan birining o’g’li edi-unga tazim qilgach, yosh o’spirinlar qoshiga olib boradilar-ular amirning nevaralari edi-ularga ham ta’zim qiladi. Ispaniya qiroli topshirish vaqtida ham shu odat qo’llaniladi.Xatni o’tirgan o’spirinlardan biri oladi va uchchala o’spirin o’rinlaridan turib,maktubni amirlarga eltadilar. Shunda elchilarga olg’a yurib borish buyuriladi.Ular amirni ko’rgan zahoti uch marta ta’zim takrorlanadi va tiz cho’kkan xolda qoladilar.

 So’ng amir oldida turgan uchta mirza kelib,elchilarni qo’ltiqlab amir oldiga olib keladilar. ,,Amir qo’lini o’pish uchun uzatmadi’’ deb yozadi Klavixo.Amir elchilarga qirollari,uning sog’lig’I ishlari haqida savol beradi javob oladi.Elchilar maqsadlarini bayon etadilar.

Keyin mirzalar elchilarni o’rinlaridan turg’azib, qo’ltiqlab amir o’tirgan supaga olib borib , xitoy elchilaridan yuqoriga o’tqaziladi.Shundan so’ng ziyofat boshlanadi.Ziyofatdan keyinesa amir oldida elchilar keltirgan sovg’alarninaoyish qiladi va ularga ajratilgan mahsus manzilga eltib qo’yiladi. Ispaniya elchilari uchun Bog’I Chinor, Bog’I Nav , Bog’I Dilkushoda ziyofatlar beradi.Amir Temur buyrug’I bilan Ispaniya elchilarining Xitoy elchisidan yuqori o’tkazilishi misolida bu davlatning tashqi siyosati yorqin ifoda topadi.Bu omil Temurning yangi davlatlar bilan diplomatik aloqalar o’rnatishga katta ahamiyat berganini ko’rsatsa ,Xitoy bilan elchiliklar tarangligini ko’rsatadi

 XVI-XVIII asrlarda ham Markaziy Osiyo davlatlarining chet ellar bilan diplomatik munosabatlari va elchilik aloqalari to’xtab qolmadi.Elchilar orqali yuborilgan maktublarda ota-bobolardan meros qolgan do’stlikni saqlash mamlakat tinchligi va axolining farovonligini ta’minlovchi va islomning qudratuvini oshiruvchi omil eb baxonalar va bir-birlarini shunga davat etadi.Bu davrda Buxoro amirlari saroyida joriy bo’lgan chet ellik elchilar,tuman raislari ,ulus boshliqlarini qabul qilish marosimlari tartib qoidalari yozma risola mavjud bo’lgan.

 Eng avval shig’ovul va hukmdorga yuborgan zotning arzi va iltimoslarini bayon qiladi; keyin u bir necha qadam orqaga chekinadi va elchining salomlarini uni qabul qilish haqidagi iltimoslari va tortiqlarini yetkazadi. Agar elchi mashhur amirlar sirasiga kirsa ,mansabdor shaxslardan ikki kishi ikki tarafdan unga yaqinlashadilar va uni yuksak taxt poyasiga olib keladilar. ,,Ollohning soyasi bo’lmish hukmdorning qo’li uning saodatmand yelkasiga tekkanda ‘’xuddi shunday elchilarni o’rab oladi va joyiga o’tqazishadi.

 Biroq davlatlararo munosabatlarning harakteri, davrning siyosiy, iqtisodiy,ijtimoiy madaniy omillari ta’sirida elchilarni qabul qilish marosimlariga yangilik kiritila boshladi. Buni XVI-XVII asrda ravnaq topgan Buxoro- Hindiston diplomatik aloqalari misolida ko’rish mumkin.  NEW AT THE EMBASSY

 1587-yil Hindistondagi boburiylar sulolasidan bo’l- gan Akbarshoh (1542-1605) saroyiga yuborilgan Abdu- llaxonning (1557-1599) elchi-si Mir Quraysh bilan birga-likda uning elchilari Hakim Humom va Sadr Jahonning kelganligi haqida ma’lumot-lar beradi. Asarda : Sulton Husayn Mirza madrasasida bazm uyushtiriladi.Majlis boshlanishi bilan ikki elchi bazmga taklif etiladi.Hind elchisi Hakim Xumom 27 marotaba salom beradi.xon qo’lini o’pib nomani uzatadi.

XVIII-XIX asrga kelib Buxoro saroyida elchilarni qabul qilish marosimi bir qadar o’zgargani va yozma qoida-larga o’zgartirishlar kiritilgani haqida ma’lumotlar ko’zga tashlanadi. Buni A.A. Semyonov ham buni qayd qilgan edi. ,,Avvalda elchi olib kelgan chet el hukmdorining maktubi kichik inoqqa topshiradilar, u xatni ochib, xonning buyrug’I bilan munshiyga topshiradilar u baland ovoz bilan uni o’qib beradi”

1820-yili Possiya podshosi Aleksandr I (1801-1826) Buxoro amiri Xaydarxon (1800-1826) saroyiga yuborgan rasmiy elchisi A.F.Negrini qabul qilish marosimi har ikki tomonga maqbul bo’lishligi uchun uzoq muhokama va munozara qilgan ekan.Mazkur elchilikning rasmiy kotibi E.K.Meyndrovning yozishicha ,Buxoroga 15 chaqirim yetmasdan Bozorchi nomli joyda 36 soat davomida qabul marosimi qoidalari muhokama qilinadi..,,Ikki yonida kamergerlari bilan Negri xon tomoniga o’n qadam yurib unga fors tilida murojat qildi qo’shbegiga ishonch yorlig’ini topshirdi va o’tirdi.Qo’shbegi xonga yorliqni topshirdi, xon baland ovozda o’qib berdi.

 Biroq chet elchilarini qabul qilish marosimlari har doim ham yaxshi holatda o’tmagan .1844- yili Buxoroga yuborilgan Eron shoxi elchisini qabul qilish marosimi misolida ko’rish mumkin.Xullas bu elchilikning ancha soddalashgani ko’zga tashlanadi. Amir Eron elchisiga iltifot ko’rsatib,huzuriga kelish uhcun mahsus vaqt belgilamaydi, uni elchining o’z ixtiyoriga qoldiradi. Shoxning yorlig’ini shigovul qo’lidan emas,balki elchining qo’lidan amirning o’zi oladi,o’zi qo’ydi.

Xulosa Xulosa qilib aytganda,O’rta Osiyo davlatlarida elchilarni qabul qilish marosimi muayyan tartib qoidalar asosida olib borilgan bo’lsada o’zaro munosabatlarning xarakteri va davrning siyosiy , iqtisodiy,ijtimoiy,manaviy omillari taqozosi bilan ularga o’zgartirishlar kiritilib borilgani kuzatiladi.

Adabiyotlar:  Nizom ul-Mulk ,,Siyosatnoma”  R.G.Klavixo ,,Samarqand kundaligi”  Mahmud ibn Vali ,,More Tayn”  Xofiz Tanish Buxoriy ,,Abdullanoma”  M.M.Xayrullayev ,,O’zbek diplomatiyasi tarixidan”

O'xshashlar

O’rta Osiyo olimlari

O‘rta asr O‘rta Osiyo davlatlarida harbiy ishlar

Kushoniylar davrida O’rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti

IX-XII asrlarda O’rta Osiyo sivilizatsiyasi

O’rta Osiyo xalqlarining tarixi va tarixshunosligi