Geradotning ilmiy tarixning yaratilishi - Tarix - Slaydlar

Geradotning ilmiy tarixning yaratilishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1077.5 KB

Ko'chirib olish

GERODOT www.arxiv.uz

REJA: 1. Galikarnasslik Gerodot 2. Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi 3. Gerodot «Tarix otasi» www.arxiv.uz

Galikarnasslik Gerodot (taxminan mil. avv. 484 — 425 yillar.) — qadimgi yunon tarixchisi , yunon-fors urushlari va oʻz davrining koʻplab xalqlarini urf-odatlarini taʼriflagan, birinchi toʻliq tarixiy traktat — „Tarix“ning muallifi. Gerodotning asarlari antik madaniyat uchun katta ahamiyatga ega boʻlgan. Sitseron uni, hayotligidayoq „tarix otasi“ deb ataydi. www.arxiv.uz

Gerodot (yun. Herodotos) (mil. av. 490 va 480 y. orasi, Kichik Osiyoning jan.-gʻarbidagi Galikarnas —mil. av. taxm. 425, Afina yoxud Furiya, Jan. Italiya) —"tarix otasi" deb nom olgan yunon tarixchisi. Yoshligida mustabid hokimiyat (tiraniya)ga qarshi faol kurashgan va Galikarnasda shunday hokimiyat oʻrnatilgach, vatanini tark etishga majbur boʻlgan. Bir necha vaqt Samos o.da yashagan. Mil. av. taxm. 455—447 y.larda butun Kichik Osiyo, Misr, Bobil, Finikiya, Kirena, Yunonistonning Bolqondagi shaharlari. Qora dengiz sohillari boʻylab (Olviya sh.gacha) sayohat qilib, skiflar haqida maʼlumot toʻplagan. Uzoq muddat Afinada yashagan; G.ning Afina demokratiyasining yoʻlboshchisi Periklta yaqinligi uning siyosiy qarashlariga kuchli taʼsir qilgan. G. taxm. 443 y. Afinadan Furiyaga koʻchib oʻtgan. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Gerodot oʻz kitobini yozish uchun maʼlum vaqt Samos orolida yashagan. Bu asar 9 ta kitobdan iborat boʻlib, unda Yunoniston, Kichik Osiyo, Suriya, Falastin, Bobil, Eron, Turon va boshqa mamlakatlar haqida qimmatli maʼlumotlarni jamlangan. Gerodot „Yunon-Fors“ urushi haqida ham maʼlumotlarni toʻplagan. Buyuk tarixchi oʻzing asarini ilk bora Olimpiada o'yinlari paytida oʻqib eshittiradi. U miloddan avvalgi 455—477 yillarda Misr , Bobil , Suriya , Kichik Osiyo va Qora dengiz sohilidagi mamlakatlarga sayohat qiladi. www.arxiv.uz

Geradot – ilmiy tarixning yaratilishi Gerodot tug`ilgan о `lka tarixiy sarguzashtlarga boy edi. Bunday tarixiy voqealarni k о `p eshitgan Gerodot keyinchalik haqli ravishda tarixiy hikoyalar ijodkori b о `lib, qoladi. Gerodotning ona shahri Galikarnos hokimi Lagdimid qarshi k о `tarilgan isyonda Paniasid bilan bostiriladi. Geradot esa mamlakatdan quvg`in qilinadi. Shundan s о `ng b о `lajak tarixchi Osiyo b о `ylab safarga chiqishga qaror qildi. Geradot qora dengiz qirg`oqlari b о `ylab safardaligida Olviya shahri va ularga yaqin joylashgan skiflar haqida qiziqarli malumotlarni eshitadi. Undan ilgari ham skiflar haqida talaygina kitoblarni о `qib ularning hayot kechirish tarziga qiziqib qolgan edi. www.arxiv.uz

Geradot Samos orolida bir muncha vaqt b о `lib, Osiyo b о `ylab safarga j о `naydi. Geradot dastlab, Ahamoniylar davlatining markazi b о `lgan suz shahriga keladi.efes va Sard shaharlarida b о `ldi. Kichik Osiyodagi Galis, Mesopatamiyadagi Efrat va Tigr daryolaridan о `tadi. Geradotning fikricha, Kaspiy b о `ylarida k о `chmanchi massagetlar yashaydi. Massagetlar baliq g о `shti, parranda va sutli taomlarni istemol qilishadi. Bu yerning xalqlari juda jangari b о `lishgan. Aytishlaricha Eron shohi Kir xam ularni о `ziga b о `ysudira olmagan. Geradot Mesopatamiya va Vaviloniya о `lkalarining tabiatiga ham keng t о `xtaladi. Bu joylar Orol dengiziga yaqin b о `lib, ayrim tadqiqotchilar bu о `lkalarga Geradot kelmagan deyishsa, boshqalar kelgan deyishadi. Geradot О `rta Osiyo haqida muhim malumotlar keltiradi. Bu yerda bir necha hokimliklar mavjudligini, ularning hammasi ulkan Eron davlatiga qaram ekanligini tasdiqlaydi. Bu hokimliklarni aniq nomi bilan ataydi www.arxiv.uz

Jumladan, Baqtriya, Girkaniya, Kaspiy, s о `g`dlar, saklar, xorasmiylar va oriylar, bu о `rinda izoh talab nomlardan oriylar Afg`onistonning g`arbiy qismiga joylashgan elatlardir. Baqtriyaning poytaxti о `sha vaqtda Balh shahri b о `lgan kaspiy hokimligida Turkmanistonning janubi- g`arbiy qismida joylashgan qabilalar kirgan Xorazmiylar xorazmliklar, s о `g`dlar Politmet (Zarafshon) b о `ylarida, saklar Tyanshan tog`ining g`arbiy etaklarida joylashgan edilar. Shundan s о `ng Geradot Hindiston о `lkasida sayohatini davom ettirib, Panjobga boradi. Bu yerga bostirib kelgan Doro haqida qimmatli malumotlar t о `playdi. Geradot keyingi asarlarida Liviya, Misr о `lkalarini ham keng tasvirlaydi. Geradot tarixning shunchaki xabarchisi emas, balki tarixni jonlantirib k о `rsatuvchi yetuk ijodkordir. Uning skiflar haqidagi asarlari nihoyatda bebaxo va qadrli. www.arxiv.uz

Geradotning “skiflar” asari jahon xazinasida munosib о `rin tutgan, bu asar juda k о `plab tillarga tarjima qilingan. Skiflarni birinchi b о `lib, jahonga tanitgan ham Geradotdir, XVII – XVIII asrlardayoq rus imperatorlari Geradotning “skiflar” asarini juda katta qiziqish bilan о `qishgan va juda k о `p nushalarda tarjima qilishga buyuruq berishgan. Natijada, asar bir necha marta tarjima qilinib, qayta-qayta nashr etiladi. Skiflar haqida Geradotdan ilgari Yunon olimlari Gomer,Esxil ham yozganlar, lekin skiflarning xaqiqiy va birinchi targ`ibotchisi Geradot edi. Geradotning “skiflar” asarining uslubi, undagi hikoyalarning xarakterli xususiyat-lari haqida bir qancha ilmiy tadqiqot ishlari yuzaga keldi. Bu ilmiy tadqiqotlar ichida ayniqsa, I. Y. Timoshenkoning “ Geradot va uning asari” Vitold Klingerning “hikoyachilik motivlari” asarlari shuningdek, sharq halqlarini tarixiy hikoyalari” kabi juda katta axamiyatga ega b о `lgan ijod durdonalari yuzaga keldi. Geradot katta ishga q о `l uradi. Faqat skiflarni emas Yevropa va Osiyodagi hatto Afrikadagi k о `pgina qabilalarning hayotiga oid malumotlarni aks ettiradi. www.arxiv.uz

Geradot ijodi Tarix nomli T о `qqiz kitobi katta ilmiy xazinani tashkil etib, bu kitoblarning har qaysisi yuzlab hikoyalarni о `z ichiga olgan. Geradot antik davrdagi boshqa olimlardan shu bilan farq qiladiki, u fidoyi tarixchi edi. О `z hayotini taxlikaga q о `yib b о `lsa – da ijod dardida uzoq yurtlarni kezdi. Jahongashta tarixchi ne - ne xavf – xatarlarlarga duch kelmadi. Bu safarlarida u avval о `z k о `zi bilan k о `rib, qulog`i bilan eshitgach, keyin ijod qilardi. Xar qanday faraz va taxminlar uning uchun begona edi. U minglab qabila va elatlarda b о `ladi. Yuzlab daryolarni kechib о `tadi. О `sha paytda xech bir olimning qadami yetmagan uzoq о `lkalarni kezadi.xali k о `p k о `rilmagan mavzularni birinchi b о `lib yoritadi. Shuning uchun ham Geradot nomi tariximizda alohida axamiyat kasb etadi. www.arxiv.uz

Yuqoridagi faktlar asosida biz aytishimiz mumkinki ilmiy tarixning yaratilishida Geradotning Tarix asari muxim axamiyat kasb etadi. Masalan Geradot fors urushida faqat yunonlar va forslar о `rtasidagi kurashni k о `rgan b о `lsa, Avgustin butun inson irqining yagonaligini takidlaydi. Bundan tashqari uning fikricha taraqqiyot faqat axloqiy va manaviy jabxada b о `ladi. Bu kurashning eng ch о `qqisi gunoh natijasida vujudga kelgan. Ikki shahar о `rtasidagi kurashni ilohiy shahar g`alabasi foydasiga tugatish b о `ladi. Shunday qilib, Avgustin fikricha tarixning s о `nggi maqsadi undan tashqarida, abadiy xudo hokimligidadir umuman olganda Avgustin о `rta asrlar manaviy hayotiga juda katta tasir k о `rsatgan mutafakkirlardan biri edi. U “cherkov otasi” nomiga nisbatan k о `proq faylasuf sifatida mashhur b о `lgan. www.arxiv.uz

Gerodot Kichik Osiyoning janubi- g‘arbi (hozirgi Turkiya)dagi qadimgi Kariya viloyati ning Galikarnas shahrida tug‘ilgan. Yoshligidan siyosiy hayotga aralashib, istibdodga qarshi kurashgan. Mamlakatda mustabid hokimiyat qaror topib, zulm kuchaygach, tug‘ilib-o‘sgan yurtini tark etishga majbur bo‘lgan (455). Ma’lum vaqtSamosorolida yashagan. So‘ng Gerodot hayotining sayohatlarga to‘la davri boshlangan. U Kichik Osiyodagi mamlakatlarga, Bobil, Finikiya, Frakiya, Makedoniya, Misr, Kirenaga, Qora dengiz atrofidagi mamlakatlarga borgan. So‘ng milod dan avvalgi 443-yilda Janubiy Italiyaning Furiya shahriga borib, umrining so‘nggi yillarini shu shaharda o‘tkazgan. Markaz — Afinada ham bo‘lgan.www.arxiv.uz

Hayotining ko‘p qismi turli mamlakatlarda o‘tgan Gerodot sayohatdan olgan taassurotlarini yozib, to‘qqiz kitobga jamlagan. Keyinchalik bu kitobga «Tarix» deb shartli nom beril gan. To‘maris to‘g‘risidagi afsona ana shu kitob orqali bizgacha yetib kelgan. Gerodot o‘z kitobida ahomaniy forslar davlatining gullab- yashnashi, Bobil, Ossuriya, Misr, Midiya, Lidiya, Skifiya kabi mamlakatlardagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy hayot tasviriga, o‘ziga xos davlat tuzilishiga maxsus to‘xtalgan. Ushbu mamlakatlarning geografik-iqtisodiy ahvoli, u yerlarda istiqomat qiluvchi xalqlarning urf-odatlari, din-u diyonatlari, madaniyati, osori atiqalari, og‘zaki ijodi haqida qiziqarli hikoya qilgan. Kitobda, shuningdek, forslarning yunonlar ustiga qilgan harbiy yurishlari ham bayon etilgan. Buncha ma’lumotni muallif o‘z kuzatuvlari natijasida, ko‘rgan- bilganlarning hikoyalaridan, ilgari yozilgan kitoblardan, xalq afsona va rivoyatlaridan, kohinlarning hikoyalaridan, rasmiy bitiklardan olgan. Uning hikoyalarini o‘qigan kitobxon muallif g‘oyat bilimdon, qiziquvchan, tug‘ma iste’dod egasi, ko‘p o‘qigan, ko‘p ko‘rgan va eshitgan kishi bo‘lganligini darhol fahmlab oladi. www.arxiv.uz

«Tarix» kitobida Gerodot uch asrdan ziyod roq davrni qamrab oluvchi turli-tuman materiallarni umumiy diniy- axloqiy qarash nuq tayi nazaridan birlashtirishga intilgan. Natijada o‘z davri uchun g‘oyat xolislik bilan yozilgan qimmatli asar yuzaga kelgan. Shu bois qadimgi Rim notig‘i Sitseron Gerodotga «Tarix otasi» degan faxriy nom bergan. Gerodotning qayerda vafot etgani va qa yerga dafn qilingani to‘g‘risida ma’lumot saqlanib qolmagan. www.arxiv.uz

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R О `YXATI: О `zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “ О `zbekiston”, 2009 Karimov I.A. О `zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. 1-jild, - T. “ О `zbekiston”, 1996. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, -T. “ О `zbekiston, 1996. Karimov I.A. Bunyodkorlik y о `lidan. 4-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1996. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. “ О `zbekiston”, 1998. S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994. SemenovY.N. Sotsialnaya filosofiya A.Toynbi. M., 1980. Sorokin P. Chelovek, sivilizatsiya, obhestvo. M., 1992. T.S. Pilye “ Falsafa tarixi” T., “Sharq” – 2002 y. Tatsit Korneliy Sochineniya v 2-x tomax. L., 1969. Toynbi A. Postijeniye istorii. M., 1991. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Yunon tarixchilari asarlarida qadimgi O’rta osiyo tarixi masalasining yaratilishi

Arxeologiyada xalqaro ilmiy hamkorlik

Ulug`bekning Samarqandagi ilmiy maktabi

Abu Nasir Farobiyning ilmiy merosi

Abu Rayhon Beruniy ilmiy merosi