Fargʻona soʻnggi paleolit davri - Tarix - Slaydlar

Fargʻona soʻnggi paleolit davri

Yuklangan vaqt:

25.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

832.796875 KB

Ko'chirib olish

Fargʻona soʻnggi paleolit davri Reja: 1.Fargʻonaning soʻnggi paleolit davriga oid yodgorliklari 2. Jonobodning topilishi 3. Sariqoʻrgʻon yodgorligini oʻrg anilishi

Farg`ona vodiysi hududlaridan to sh davrining barcha bosqichlarig a oid yodgorliklar va madaniyatl ar aniqlangan. Biroq, ushbu hud uddan yaqin kunlargacha paleoli t davrining so`nggi bosqichiga (40-12-ming yilliklar) oid yodgorl iklar aniqlanmagan edi.

Arxeolog B.Sayfullayev boshchiligidagi gur uh 2011 yilda Yaypan tumanidagi Jonobod qishlogining yuqori chekkasida joylashgan qayroqli-toshloq hududlarda arxeologik qi diruv ishlarini olib bordi. Natijada, ushbu q ayroqli-toshloqlar hali ona zaminimiz payd o bo`lgunga qadar vujudga kelganligi va b u joylar ulkan Tetis dengizining bir bo`lagi bo`lganligi aniqlandi. Bu yerdan topilgan c hig`anoqlar qoldiqlari ham ushbu fikrni tas diqlaydi.

Ana shu qayroqli tepaliklarning quyi qismlari ahol i istiqomat qiladigan hududlardan bir qadar balan d bo`lib (dengiz sathidan ortacha 500 metr balan dlikda joylashgan), pleystosen davrida Qo`qon va uning atrofi hududlari suv havzalari bilan qoplang anligi va aynan ushbu qayroqli tepaliklar sohil bo `lganligini ko`rsatadi. Qadimgi tosh davrida yash agan ibtidoiy odamlar esa ushbu sohillarga tashri f buyurishib, ovchilik, terimchilik, teriga va suyak ka ishlov berish ishlari bilan shug`ullanganlar.

Ehtimol, qayroqli tepaliklarda ularning mavsumiy manzilgohlari ham bolgan, biroq pleystosen va un dan keyingi davrlardagi qor-yomgir suvlari bu tep aliklarni tez-tez yuvib turgan. Natijada, bu yerda mavjud bolgan ibtidoiy makonlar pastga oqizib ke tilgan bolishi mumkin. Bu yerdagi tabiiy toshlarni ng aksariyati shunday oqizishlar tufayli bir-biriga urilishi va termik tasirlar oqibatida parchalanib ke tgan. Ammo takidlash joizki, ushbu tepaliklardagi toshlar orasida ibtidoiy odamlar tomonidan tosh q urollar yasashlari uchun yaroqli bolgan jinslar ha m talaygina. Bularga kremniylashgan tosh jinslari , qayroqtoshlar va h.k.larni kiritish mumkin

Eng muhimi, bu yerdagi tosh uyumlari orasidan p aleolit davri odamlari tomonidan ishlov berilgan t osh buyumlarning topilishi boldi. Shunday qilib , Jonobod qishlog`ining yuqori qismi dan toshdan yasalgan nukleuslar, uchirindilar, ter iga, yog`ochga hamda suyakka ishlov berish uch un mo`ljallangan kesgichlar va tosh pichoqlar toti shsimon retushli qurollar, hamda hayvon suyaklar iga ishlov beradigan tosh topildi. Ushbu tosh buy umlar ishlanish texnikasiga kora so`nggi paleolit davrining birinchi yarmi, ya`ni miloddan avvalgi 4 0-20-ming yilliklar bilan sanalanishi mumkin.

Tosh qurollari

Yuqorida ta`kidlaganimizdek, Jonobodning galkali adirlaridan qadimgi odamlar tomonidan ishlov be rilgan 14 ta tosh buyum yig`ib olindi. Ular kremni ylashgan oxaktosh (11 ta) va kremniylashgan sla neslardan (3 ta) ishlangan. Ushbu buyumlarning barchasi galkali materiallardan tayyorlangan. Koll eksiyada nukleuslar, kesgichlar, tishsimon va oyi b-kertib ishlangan qurollar, tosh randalar, pichoql ar hamda uchirindilar aniqlandi. Shuningdek, to`p lamda kombinasiyalashgan qurollar ham mavjud bo`lib, ular so`nggi paleolit davri uchun xosdir. Shunday qilib, Farg`ona tarixida birinchi marta Q o`qon atrofidan so`nggi paleolit davriga oid arxeo logik materiallar topildi.

Bu yerdagi So`x daryosining ikkinchi teras sasi tabiiy va antropogen ta`sirlar tufayli b uzilgan. Natijada, bu yerda mavjud bolgan ochiq tipdagi so`nggi paleolit davri yodgor ligi buzilib ketgan va materiallar shu atrof da sochilib yotadi. Yig`ilgan materiallarnin g ko`pchiligi tabiiy tasirlar oqibatida lyustr asiyaga uchragan. Biroq, ular orasida bun day o`zgarishlarga kamroq uchraganlari v a tipologik jihatdan o`qilishi mumkin bolga nlari ham mavjud.

Ushbu topilmajoyga Sariqo ` rg`on 1 nomi berildi, negaki, Sariqo`rg`on nomi bilan mashhur klassik davr yodgorligi So`x daryosining o`ng qirg`og`ida mavjud. Sariqo`rg`on 1 manzilgohidan bir dona tosh bigiz +klekton tipidagi ankoshni o`zida mujassamlashti rgan kombinasiyalashgan qurol ham topilgan. Yuqorida ta`rifi keltirilgan materiallar shubhasiz, s o`nggi paleolit davrini xarakterlaydi. Ammo ularni so`nggi paleolit davrining ichida qaysi bosqichga oidligini aniqlash qiyin. Ularga yaqin analogiyalar sifatida Toshkent vohasidagi so`nggi paleolit davr ining ikkinchi yarmiga oid yodgorliklari materialla rini keltirish mumkin.

2011 yilda Namangan viloyati, Pop tumaniga qar ashli togli Chodak qishlog`ida ham qidiruv ishlari ni olib borilgan. Ushbu yotqiziqlardan yig`ib oling an kop sonli kremniylashgan oxaktosh bo`laklari yuvib o`rganildi va ular orasida paleolit davri oda mlari tomonidan ishlov berilganlari ham borligi an iqlandi. Aytish mumkinki, ushbu buloq bo`yida pa leolit davri odamlarining manzilgohi mavjud bolg an. Negaki, daraning yuqori qismi berk bolib, dar a deyarli ushbu buloqdan boshlanadi. Bu joyning dengiz sathidan balandligi 1150 m. Qazilgan qazi shmaning hajmi 1x1 m, chuqurligi 60 sm ga yetk azildi.

Ta`kidlash joizki, Tuyamozorbuloq dan topilgan yirik plastina O`zbekiston paleolit davri arxeologiyasida shu kungacha ma`lum bolgan plastinalarning eng yirigidir. Hatto, Obi-Raxmat g`orining minglab plastinalari orasida ham bunday yirigi uchramaydi. Bundan tashqari, ushbu plastinaning ventral tomoni ko`ndalang, yupqa hamda parallel yonishlar yordamida yupqalashtirilishi hali yurtimiz paleolitida uchramagan va bu Tuyamozorbuloq da toshga ishlov berish texnikasining yuqori darajada taraqqiy qilganligidan dalolat beradi. Shunday qilib, Jonobod, Sariqo`rg`on 1 va Tuyamozorbuloq topilmajoylari Farg``ona vodiysidan topilgan so`nggi paleolit davriga oid dastlabki yodgorliklardir. Ular Farg`ona vodiysi eng qadimgi tarixidagi bo`shliqni toldiradi. Tuyamozorbuloq topilmajoyi esa, Namangan viloyatidan topilgan qadimgi tosh davriga oid ilk yodgorlik ham hisoblanishi mumkin. Umuman olganda, Qo`qon va uning atrofidagi hududlardan yuqorida tilga olingan so`nggi paleolit davriga oid yodgorliklarning topilishi va ilmiy muomalaga kiritilishi Farg`onaning tosh davri tarixidagi yetishmayotgan bo`shliqni to`ldiradi, yani Yaypan va Sariqo`rg`on materiallari Farg`ona hududlaridan topilgan so`nggi paleolit davriga oid ilk yodgorliklardir.

 To`plangan natijalarni quyidagicha xulosalash mumkin: 1.Fargona vodiysi so`nggi paleolit davri qabilal ari ( Jonobod, Sariqo`rg`on 1 va Chodak) Toshk ent vohasidan so`nggi paleolitning boshlariday oq Qamchiq davoni orqali migrasiya qilgan bol ishi mumkin. 2. Farg`ona vodiysi so`nggi paleolit davri Tosh kent vohasining shu davrga oid madaniyatlarig a o`xshash bo`lsa-da, qator o`ziga xosliklarga ega va bu yirik plastinalar chaqmoqlab olish v a ularni maxsus yonishlar yordamida yupqalas htirishda o`z aksini topadi.

3. Farg`ona vodiysidan yuqorida ta`kidlang an yodgorliklarning topilishi Farg`ona tarixi dagi yetishmayotgan bog`inni to`ldiribgina qolmasdan, ushbu yodgorliklar asosida keyi ngi mezolit bosqichiga o`tishga zamin hozirl anganligini ham ko`rsatadi. Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Ibragimov. R.Z Oʻrta Osiyo arxeologiyasi Toshkent 2020 2.arxeologiya.com

O'xshashlar

Toshkent vohasi so’nggi paleolit davri yodgorliklari

Kuktepa qadimgi sug’d shaharlaridan biri

Ashel davri

Olduvay davri

Arxeologik dala tadqiqotlar tarixi