Farg'ona odami va Takalisoy makoni - Tarix - Slaydlar

Farg'ona odami va Takalisoy makoni

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2531.271484375 KB

Ko'chirib olish

Oʻzbekiston paleolit davri arxeologiyasi Mavlonova Gulmira

Mavzu: Farg'ona odami va Takalisoy makoni Reja: 1. Selungur gʻori oʻrganilishi 2. Fergantrop suyak qoldiqlari topilishi 3. Takalisoy makoni

SELUNGUR GʻORI- Farg'ona vodiysi So'x tumanidagi qad. manzilgoh. S. gʻ. Farg'ona sh. Dan soliq. 100 km jan. gʻarbida, Haydarkonning gʻarbiy chekkasida. Bu ulkan gʻorning chuq. 120 m, 34 m va bal. 25 m. Arxeologik qazish ishlari 1980- yillar. dan buyon olib borilyapti. G'orda 20-40 sm qalinlikdagi beshta madaniy qatlam aniqlandi. Ular biron arxeologik qoldiqlarsiz toza qatlamlar (30–100 sm) bilan boʻlingan. Bu qilingan dalolat beradiki, ibtidoiy odamlar ushbu gʻorda 5-marta yashaganlar va vaqtvaqti bilan oʻz maskanlarini uzoq muddatga tark etishgan. Bu yerdan tosh qurollar, hayvon suyaklari qoldiqlari va arxantrop tipidagi odam qoldiqlari (10 ta tish va. yelka suyagining boʻlagi) ning boy kolleksiyasi topildi.

Selungur g‘ori – So‘x daryosi vodiysida, Qirg‘izistonning O‘zbekiston bilan chegaradosh bo‘lgan Haydarkon qishlog‘i chekkasida dengiz sathidan 2000 m balandlikda joylashgan. G‘orning kirish qismi So‘x vodiysi tubidan 50 m yuqorida, Qatrantov tizmasining quyi qismidan o‘rin olgan. G‘orning eni kirish qismida 3,4 m, balandligi 2,5 m va chuqurligi 120 m ga yetadi. Yodgorlikda dastlabki qazish ishlari, birinchi shurf A.I. Poshka tomonidan, keyinchalik 1955 yilda A.P. Okladnikov va P.T. Konoplyalar tomonidan amalga oshirilgan. Selungurda 1964 yilda M. R. Qosimov tomonidan eski qazishma devorini tozalash natijasida 110 sm chuqurlikdan jigarrang kremniylashgan jinsdan ishlangan tosh buyumlar topilgan. A. P. Okladnikov va M. Qosimov tadqiqotlari oralig‘ida g‘or A. Poshka tomonidan ham tadqiq qilingan va bu yerda o‘tkazilgan qazishmaning 1 m chuqurligidan tosh buyumlar bilan bir qatorda suyakdan ishlangan bigiz ham topilgan. Ammo yodgorlikni tizimli o‘rganish ishlari XX asrning 80 yillarida O‘.I. Islomov tomonidan amalga oshirilgan.

Selung’ur g’ori 1958 yili akademik A.P.Okladnikov tomonidan topib o’rganilgan. Olim u erda arxeologik qazilmalar o’tkazib, topilgan tosh qurollarga qarab, g’or yuqori paleolit davrida, ya’ni bundan 40-30 ming yil burun ibtidoiy odamlar tomonidan o’zlashtirgan degan xulosaga keladi. Ammo 1980 yildan boshlab A.P.Okladnikovning shogirdi, o’zbek arxeologi, O’zbekiston Fanlar Akademiyasining muxbir a’zosi Oʻtkir Islomov g’orni qayta o’rgana boshladi. U.Ismoilov g’orning bir necha joyida qazilmalar o’tkazib, toshdan ishlangan juda boy mehnat qurollari va hayvon suyaklarini topdi.

Selungʻurdagi suyak qoldiqlari

1980-1990 yillar oralig‘ida O‘.I. Islomov rahbarligida yodgorlikda kompleks (arxeologik, geologik, antropologik, paleontologik, paleobotanik va h.k.) ravishda tadqiqotlar olib borilgan. Xozirgi kungacha mintaqada ilk paleolit davriga mansub bo‘lgan yagona paleoantropologik topilma aynan Selung‘ur g‘or makonidan topilgan. Yodgorlikning uchinchi madaniy qatlamidan 6 dona qadimgi odam tishi va yelka suyagi bo‘lagi aniqlangan. Mazkur topilmalar borasida xorijlik olimlarning fikr va qarashlari turlicha. Masalan, A. Zubov , Selungur odamining o‘ziga xos holati quydagicha izohlaydi: u oraliq holat ya’ni, Selungur odami arxantropdan hozirgi odamgacha bo‘lgan tarixiy taraqqiyot yo‘lida turmay, chamasi arxantropning (eng qadimgi odam) ixtisoslashgan mahalliy turidir Selungur topilmasi arxantroplarning tarqalish ko‘lami nechog‘li kengligini va uning maxalliy turlari naqadar ko‘pligini yana bir bor namoyish etadi.

Selungur g‘ori materiallari madaniy jihatdan Osiyocha ashel madaniyatiga kiritilgan. Ma’lumki, ashel ilk paleolitning Afrika, Yevropa va G‘arbiy Osiyoga xos madaniyatlaridan biri bo‘lib, ular asosan bifaslar ishlab chiqarilishi bilan xarakterlanadi. Osiyocha ashel esa undan biroz farq qilib, bifaslar, ya’ni qo‘l cho‘qmorlari bilan birga kliverlarni ham uchrashi bilan ajralib turadi. O‘. Islomov davrida olib borilgan kompleks tadqiqotlar natijasida, yodgorlikdan topilgan tosh qurollarni Ubaydiya (Falastin) va Olduvay (Sharqiy Afrika) yodgorligidan topilgan tosh qurollar bilan taqqoslash. natijasida Selungur manzilgohining yoshi kaliy-argon uslubi bilan 1,1 mln. yil ekanligi aniqlangan. Selungur makoni n ukleuslari-34 ta. Selungur g‘ori nukleuslari orasida bir zarb maydonli, bir yuzadan chaqmoqlangan o‘zaklar katta o‘rin tutadi. Ulardan og‘ir ushatg‘ich yordamida qalin va kalta proporsiyali uchirindilar chaqmoqlab olingan. To‘plamning bir zarb maydonga ega nukleuslari 4 ta tiposti turlarga ajraladi.

Yirik uchirindilar-176 ta. Dorsallarining xarakteriga ko‘ra ular qobiqli-57 ta, unipolyar-55 ta, perpendikulyar- 35 ta, bipolyar-18 ta va konvergent-11 ta kabi turlarga ajraladi. To‘plamning zarb maydonchasi singan yirik hajmli uchirindilari yashmadan (91 ta), kuchli kremniylashgan oxaktoshdan (5 ta), oxaktoshdan (61 ta), slanetsdan (18 ta) hamda kremniydan (1) ishlangan. O‘rta hajmli uchirindilar-197 ta. Dorsallarining xarakteriga ko‘ra kolleksiyaning zarb maydonchasi singan o‘rta hajmli uchirindilari konvergent-1 ta, qobiqli-29 ta, bipolyar-11 ta, perpendikulyar-51 ta, multidireksional-5 ta va unipolyar-100 ta kabi turlarga ajraladi. Xom ashyo tarkibiga ko‘ra ushbu uchirindi fragmentlari yashmadan (86 ta), kremniylashgan oxaktoshdan (66 ta), kuchli kremniylashgan oxaktoshdan (23 ta), slanetsdan (12 ta), kvars (1 ta) va kremniylardan (9 ta) ishlangan. Kichik hajmli uchirindilar-175 ta. Dorsallarining xarakteriga ko‘ra ushbu uchirindilar unipolyar (121 ta), bipolyar (7 ta), perpendikulyar (38 ta), galka qobiqli (8 ta) va konvergent (1 ta) turlarga ajraladi. Xom ashyo tarkibiga ko‘ra ushbu uchirindilar kremniydan (11 ta), kuchli kremniylashgan oxaktoshdan (43), kremniylashgan oxaktosh (50 ta), yashma (54 ta), slanetsdan (17 ta) ishlangan.

Lev David Natanovich (1905 - 1969 ) Samarqand hududida topilgan eng qadimiy yodgorliklardan biri Omonqo‘ton g‘or makoni hisoblanadi. Omonqo‘ton g‘ori 1947-yilda arxeolog David Levtomonidan topilgan. Omonqo‘ton g‘ori ochilgan paytlarda MDH davlatlari hududida 166 ta paleolit davriga oid yodgorliklar aniqlangan edi. Samarqand davlat universiteti peolitchilar guruhi paleolit davri yodgorliklarini o‘rganishning ancha taraqqiy qilgan uslublarini yaratganlar. O‘sha davrlardayoq arxeologik tadqiqotlarda geologiya, paleontologiya va etnografiya kabi fanlarning ma’lumotlaridan foydalanilgan.

Takalisoy g‘ori-makoni Omonqo‘ton g‘origa yaqin yerda joylashgan o‘rta paleolit davrining so‘nggi bosqichiga oid makon. Makondan kam sonli tosh qurollari: nukleus, uchrindi va kesish maqsadida ishlatilgan tosh qurollari topilgan. G‘or-makonda sayyoh ovchilar ov paytida vaqtincha yashagan bo‘lishi mumkin. Zarafshon tog‘ tizmasidagi o‘rta paleolit davriga oid yodgorliklardan biri Go‘rdara makoni hisoblanadi. Makon tog‘ning shimoli-sharqiy qismidagi baland qiyaligida joylashgan. Makondan nukleus, ishlov berilgan yupqa siniqlar va turli ulchamdagi uchrindilar topilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar: ① Сергей Наумов. Узбекистан: В Хорезме отметили столетие русского археолога С. П. Толстова, 2007 ② Неразик, Е. Е., Лапиров-Скобло, М. С., Трудновская, С. А. & Вайнберг, Б. И. (1981). Городище Топрак- кала (раскопки 1965—1975 гг.) (ТХАЭЭ, т. 12). Москва. ③ Yatsenko, S.A. (2007). «The biggest expedition. Studying the ancient Iranian world: Chorasmian Expedition of S.P. Tolstov». Transoxiana 12. Yatsenko 2007 (accessed 4 April 2010). ④ Tolstov, S.P. (1945). «In the deserts of Khwarizm». The Asiatic Review XL no. 144; Tolstov, S.P. (1950). «Die archäologisch-ethnographische Expedition der Akademie der Wissenschaften der UdSSR nach Choresm vom Jahre 1947». Sowjetwissenschaft, Gesellschaftswiss., Abt. 1. ⑤ Tolstov, S.P. (1956). «The prehistoric cultures and primitive irrigation systems of ancient Chorasmia» // Bulletin of the Institute of Archaeology, Univ. of London 13 (for 1955-56); Гулямов, Я. Г. (1957). История орошения Хорезма с древнейших времен до наших дней. Ташкент; Андрианов, Б. В. (1969). Древние оросительные системы Приаралья. Москва. ⑥ Итина, М. А. (1997). «К 90-летию С. П. Толстова и 60-летию Хорезмской археолого-этнографической экспедиции» // Российская археология 1997 no. 4. 189—199; Рапопорт, Ю. А. & Семенов, Ю. М. (2004). «Сергей Павлович Толстов: выдающийся этнограф, археолог, организатор науки» // Выдающиеся отечественные этнологи и антропологи XX в. / Отв. ред. В. А. Тишков & Д. Д. Тумаркин. Москва.

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Selung'ur g'or makoni

O‘zbekistonda paleolit davri arxeologiyasining o‘rganish bosqichlari

O`rta Osiyodagi ibtidoiy manzilgohlari

Janubiy O’zbekiston paleolit davri yodgorliklari

Paleolit davrini oʻrganishda xalqaro hamkorlik