Ashtarxoniylar va mang'itlar davriga oid tarixiy asarlar - Tarix - Slaydlar

Ashtarxoniylar va mang'itlar davriga oid tarixiy asarlar

Yuklangan vaqt:

06.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

248.3671875 KB

Ko'chirib olish

ASHTARXONIYLAR VA MANG’ITLAR DAVRIGA OID TARIXIY ASARLAR

REJA: 1. KIRISH ASOSIY IJTIMOIY-SIYOSIY VOQEALAR 2. ASHTARXONIYLAR DAVRIGA OIDA MANBALAR 3. MANG`ITLAR DAVRIGA OID MANBALAR 4. FOYDALANILGAN MANBALAR VA ADABIYOTLAR RO`YXATI.

XVII ASRDAN BOSHLAB MAMLAKATDA TARQOQLIK YANADA AVJ OLADI. DASHTI QIPCHOQLIKLAR, ASOSAN QOZOQ XONLARI VA QALMOQLAR, XORAZM HUKMDORLARI ABULG`OZIXON VA ANUSHAXON MOVAROUNNAHRGA TEZ-TEZ KIRIB UNING CHORJO`Y, BUXORO VA SAMARQAND SHAHARLARI QISHLOQLARINI TALON- TAROJ QILA BOSHLASHADI. ERON SHOHI NODIRSHOH MOVAROUNNAHRDAGI BOSH-BOSHDOQLIKDAN FOYDALANIB, 1740-YILNING KUZIDA BUXORO XONLIGINI O`ZIGA BO`YSUNDIRADI. SHUNDAN KEYIN HOKIMIYAT,ASOSAN NODIRSHOH TARAFDORI, MANG`IT QABILASIDAN CHIQQAN NUFUZLI, KATTA YER EGASI MUHAMMAD RAHIMBIY QO`LIGA O`TADI. ABULFAYZXON O`LDIRILGANDAN KEYIN TAXTGA KELGAN ABDULMO`MIN VA UBAYDULLOXON SONIY NOMIGAGINA XON EDILAR.

“ MUSAXXIR AL-BILOD” (“MAMLAKATLARNI BO'YSUNDIRUVCHI”) NOMLI ASARNING MUALLIFI MUHAMMADYOR IBN ARAB KATTAGONDIR. UNING HAYOTI VA ILMIY-ADABIY FAOLIYATIGA OID MA’LUMOTLAR KAM. O'ZINING SO'ZLARIGA QARAGANDA, U XVI ASRING IKKINCHI YARMI VA XVII ASR BOSHLARIDA YASHAB O'TGAN SHAYBONIY ABDULLAXON SONIY VA ASHTARXONIYLARDAN BOQI MUHAMMADXON (1603—1606)NING XIZMATIDA BO'LGAN. “ MUSAXXIR UL-BILOD” SHAYBONIYLAR SULOLASINING ABULXAYRXONDAN BOSHLAB SHAJARASI BAYONI BO'LIB, O'ZBEKISTON VA QOZOG'ISTONNING XV- XVI ASRLARDAGI TARIXINI O'RGANISHDA MUHIM QO'LLANMALARDAN BIRI HISOBLANADI. ASAR 1610-YIL ATROFIDA YOZILGAN.

KITOB TARKIBI MUQADDIMA VA OLTI BOBDAN IBORAT. BIRINCHI BOB ABULXAYRXONNING O'G'LI VA TAXT VORISI SHOH BULOG' SULTON, UNING O'G'ILLARI MUHAMMAD SHOHBAXT, SHAYBONIYXON VA MAHMUD SULTON HAMDA ULAMING AVLODI TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI. IKKINCHI BOB DA KO'CHKUNCHIXON (KO'CHUM XON) VA UNING SAMARQANDDA HUKMRONLIK QILGAN AVLODI TARIXI BAYON ETILGAN. UCHINCHI BOB DA SUYUNCHXOJAXON VA UNING TOSHKENT HAMDA TURKISTONDA HUKMRONLIK QILGAN AVLODI TARIXI KELTIRILGAN. TO'RTINCHI BOB DA XOJA MUHAMMADXON VA UNING MOVAROUNNAHRDA PODSHOHLIK QILGAN AVLODI TARIXI KELTIRILGAN. BESHINCHI BOB ABDULMO'MINXONNING TAXTGA O'TIRISHI (1598) VA QISQA HUKMRONLIGI HAQIDA. OLTINCHI BOB DA BUXORONING DIQQATGA SAZOVOR JOYLARI, MUALLIF BILAN ZAMONDOSH BO'LGAN VA BUXORODA ISTIQOMAT QILGAN SHAYXLAR, OLIMLAR VA SHOIRLAR HAQIDA QISQACHA MA’LUMOT BERILADI.

“ MUSAXXIR UL-BILOD” KAM O'RGANILGAN, QO'LYOZMA NUSXALARI HAM KAM. HOZIR UNING FAQAT IKKI QO'LYOZMA NUSXASI MA’LUM: BIRI O'ZR FA SHARQSHUNOSLIK INSTITUTIDA (INV.№ 1505), IKKINCHISI ROSSIYA FA SHARQSHUNOSLIK INSTITUTINING SANKT-PETERBURG BO'LIMIDA (INV.№ S. 465) SAQLANMOQDA. AFSUSKI, IKKALA NUSXA HAM TO'LA EMAS. BIRINCHI NUSXADA MUQADDIMA VA BIRINCHI BOBNING KATTA QISMI YETISHMAYDI, IKKINCHI NUSXANING ESA ENG KERAKLI V-VI BOBLARI YO'Q.

XOJA SAMANDAR TERMIZIY O'Z DAVRINING KENG MA’LUMOTLI KISHILARI JUMLASIDAN BO'LGAN. O'SHA VAQTLARDA YOZILGAN BIR QATOR KITOBLAR, JUMLADAN “ MUZAKKIRI AHBOB”, “MUHIT AT-TAVORIX”NING MA’LUMOTLARIGA QARAGANDA, U YETUK SHOIR, YOZUVCHI VA TARIXCHI OLIM BO'LGAN, ILOHIYOT ILMINI HAM YAXSHI BILGAN, KO'P SAYOHAT QILIB, NAZARIY BILIMINI MUSTAHKAMLAGAN. BIZNING ZAMONIMIZGACHA OLIMNING IKKI MUHIM ASARI YETIB KELGAN. BULARDAN BIRI “DASTUR UL-MULUK” BO'LIB, U 1695-YILI VA IKKINCHISI “ANIS ,,Dastur ul-mulk”

O'ZBEKISTON TARIXINI O'RGANISHDA XOJA SAMANDAR TERMIZIYNING “DASTUR UL-MULUK” ASARI ZO'R QIMMATGA EGA. ASAR BUXORO XONLIGINING XVII ASMING 70—90-YILLARDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLINI, SHUNINGDEK, BUXORO BILAN XIVA XONLIKLARI O'RTASIDAGI SIYOSIY MUNOSABATLAMI O'RGANISHDA KATTA AHAMIYATGA EGA. ASARDA O'ZARO KURASHLAR, OLIY MARTABALI MANSABDORDAR ORASIDA KENG TARQALGAN BUZUQLIK, PORAXO'RIIK, ZULM VA MEHNATKASH XALQNING OG'IR AHVOLI HAQIDA QIMMATLI MA’LUMOTLAR MAVJUD. “DASTUR UL-MULUK”DA O'ZBEKLAMING ETNIK TARKIBI HAQIDA HAM MUHIM DALIL VA MA’LUMOTLAMI UCHRATAMIZ. 1971-YIII “DASTUR UL-MULUK”ASARINING FORSIY MATNINI, RUSCHA TARJIMASI, ZARUR IZOHLAR BILAN M.A.SALOHITDINOVA CHOP ETDI. ASARNING O'ZBEKCHA NASHRI 1997-YILI JABBOR ESONOV TOMONDAN AMALGA OSHIRILDI.

UBAYDULLANOMA” XVII ASRDA O'TGAN MIR MUHAMMAD AMIN BUXORIY ASARIDIR. U O'QIMISHLI VA FOZIL KISHILARDAN BO'LIB, 1645-YILDA TUG'ILGAN, VAFOT YILI MA’LUM EMAS. ASHTARXONIYLARDAN SUBXONQULIXON VA UBAYDULLAXON (1702—1711) SAROYIDA BOSH MUNSHIYLIK VAZIFASIDA XIZMAT QILGAN. “ UBAYDULLANOMA” BUXORO XONLIGINING 1702—1716-YILIAR ORASIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY HAYOTI HAQIDA HIKOYA QILADI. ASAR 1716-YILDAN KEYIN YOZILGAN, MUQADDIMA, XOTIMA VA 80 BOBDAN IBORAT. MUQADDIMADA M UALLIFNING H OL-AH VOLI, YA’NI SUBXONQULIXON HUKMRONLIGINING SO'NGGI YILLARIDA XIZMATDAN CHETLASHTIRILIB, OG'IR AHVOLGA TUSHIB QOLGANLIGI VA UBAYDULLAXON XIZMATIGA QABUL QILINISHI, ABDULAZIZXON VA SUBXONQULIXON DAVRIDA BUXORO XONLIGINING IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI QISQA TARZDA BAYON QILINGAN.,,Ubaydullonoma”

1— 80-BOBLARDA BUXORO XONLIGINING QARIYB 15 YILLIK (1702—1711) IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXI BATAFSIL YORITILGAN. MUALLIF MAZKUR ASARIDA KATTA YER EGALIGI, AHOLIDAN YIG'ILADIGAN SOLIQ VA JARIMDAR, BUXORO XONLIGINING MA’MURIY TUZULISHI, TARQOQLIKNING KUCHAYISHI, MAMLAKAT BOSHIGA TUSHGAN IQTISODIY QIYINCHILIKLAR VA UNING AYRIM SABABLARI KABI MASALALARGA KENG O'RIN ЬЕЩАП. ASARDA GEOGRAFIK VA ETNOGRAFIK MA’LUMOTLAR HAM KO'P. XOTIMADA MUALLIF BILAN ZAMONDOSH BO'LGAN VA BUXORODA ISTIQOMAT QILGAN OLIMLAR, SHOIRLAR, MASALAN, SAYIDO NASAFIY, QOSIMXOJA, MULLA SARFAROZ, FITRAT, MULHAM, MASHHUR QOZILAR HAQIDA QISQACHA, LEKIN E’TIBORGA MOLIK MA’LUMOTLAR KELTIRILGAN. “ UBAYDULLANOMA” ASARINING 10 DAN ORTIQ QO'LYOZMA NUSXASI MAVJUD. ASAR A.A.SEMENOV TOMONIDAN RUS TILIGA TAIJIMA QILINGAN VA 1957-YILI TOSHKENTDA NASHRDAN CHIQARILGAN

“ TARIXI AMIR HAYDAR” XVIII ASMING IKKINCHI YARMI VA XIX ASMING BIRINCHI YARMIDA O'TGAN BUXOROLIK MULLA IBODULLA VA MULLA MUHAMMAD SHARIF ASARIDIR. KITOBNING NOMA’LUM MUHARRIR TOMONIDAN QISQARTIRILGAN NUSXASI YETIB KELGAN BO'LIB, QOMYOZMA O'ZR FA SHARQSHUNOSLIK INSTITUTIDA 1836 RAQAMI OSTIDA SAQLANMOQDA. “ TARIXI AMIR HAYDAR” KICHIK HAJMDAGI ASAR, JAMI 96 VARAQDAN IBORAT, MUHIM TARIXIY MANBALAR ASOSIDA YOZILGAN, BUXORO XONLIGINING ASHTARXONIYLAR, SHUNINGDEK, ASOSAN, MANG'ITLAR SULOLASIDAN BOMGAN AMIR HAYDAR HUKMRONLIGI (1800—1826-YY.) DAVRIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY TARIXINI O'Z ICHIGA OLADI. ,,Tarixi Amir Haydar”

ASAR 81 BOB, YOKI DOSTONDAN IBORAT. 1—2- BOBLARI BUXORO SHAHRI TARIXIGA BAG'ISHLANGAN, 3—6-BOBLARDA ASHTARXONIYLAR TARIXI QISQACHA BAYON ETILGAN, 7—81 -BOBLARIDA ESA BUXORO AMIRLIGI AMIRZODA HAYDARNING TUG'ILISHIDAN TO UNING 1826-YIL 6-OKTABRIDAGI VAFOTIGACHA BOMGAN TARIXI HIKOYA QILINADI. KITOB 50-YILLARDA A.A.SEMENOV TOMONIDAN RUS TILIGA TAIJIMA QILINGAN, LEKIN NIMA SABABDANDIR QOMYOZMA NASHR ETILMAY QOLGAN. TARJIMA QO'LYOZMASI O'ZR FA SHI KUTUBXONASIDA SAQLANMOQDA.

USHBU ASARNING MUALLIFI MIR OLIMBUXORIY BO‘LIB, KITOBINI AMIR NASRULLOH DAVRI (1826/27— 1869/79)DA G ‘UZOR HOKIMI BO'LGAN MUHAMMAD OLIMBEKNING XIZMATIDA BO'LGAN PAYTIDA VA UNING TOPSHIRIG'I BILAN YOZGAN. “FATHNOMAYI SULTONIY” AMIR SHOHMUROD (1785/86—1800) DAVRIDAN TO NASRULLOH HUKMRONLIGINING DASTLABKI YILLARIGACHA BUXORO AMIRLIGIDA BO'LIB O'TGAN VOQEALAMI O'Z ICHIGA OLADI, LEKIN SHOHMUROD VA AMIR HAYDAR DAVRLARI QISQACHA (O'ZR FA SHI QO'LYOZMASI, INV. № 1838W.7B —55B), NASRULLOH DAVRI ESA BATAFSIL YORITILGAN. MAZKUR QO'LYOZMA ASARNING BIRINCHI JILDI BO'LIB, IKKINCHISI BIZGA MA’LUM BO'LMAGAN SABABLAIGA KO'RA YOZILMAY QOLGAN. “FATHNOMAYI SULTONIY”NING BIRINCHI QISMI MARHUM O.D.CHEXOVICH TARAFIDAN RUS TILIGA TAIJIMA QILINGAN. TARJIMA QO'LYOZMASI O'ZR FA SHARQSHUNOSLIK INSTITUTI KUTUBXONASIDA SAQLANMOQDA. ,,Fathnomayi Sultoniy”

’’ TARJIMAI AHVOLI AMIRONI BUXOROYI SHARIF AZ AMIR DONIYOL TO ASRI AMIR ABDULAHAD” (“ BUXOROYI SHARIF AMIRLARINING TARJIMAI AHVOLI. AMIR DONIYOLDAN TO AMIR ABDULAHADGACHA”) ASARINING MUALLIFI AHMAD DONISH YOKI AHMAD KALLA NOMI BILAN MASHHUR BO'LGAN, XIX ASRDA KO'ZGA KO'RINGAN MUTAFAKKIR SHOIR, ADIB, OLIM VA DIPLOMATDIR. UNING TO'LA ISMI AHMAD IBN NOSIR IBN YUSUF AL-XANAFIY AL-BUXORIYDIR. BO'LG'USI TARIXCHI 1827-YILI BUXORODA TUG'ILGAN. U YOSHLIGIDAN YAXSHI O'QIB TARIX, MUMTOZ ADABIYOT, RIYOZIYOT-MATEMATIKA, ILMI NUJUM-ASTRONOMIYA, MUSIQA VA TIBBIYOT ILMLARINI YAXSHI O'RGANGAN, HUSNIXAT VA MUSAWIRLIK SIRLARINI HAM EGALLANGAN. «Taijimai ahvoli amironi Buxoroyi sharif az amir Doniyol to asri amir Abdulahad»

. AHMAD DONISH SERMAHSUL IJODKOR BOMIB, ILOHIYOT, ILMI NUJUM, GEOGRAFIYA, ADABIYOT VA TARIXGA OID 20 GA YAQIN ASAR YOZIB QOLDIRDI. “ MANOZIR UL-KAVOKIB” (“SAYYORALAMING MANZARALARI”), “NAVODIR ULVAQOYE’” VA ’’TAIJIMAI AHVOLI AMIRONI BUXOROYI SHARIF’ (1885-YILDAN KEYIN YOZILGAN) ASARLARI ANA SHULAR JUMLASIDANDIR. O'ZBEKISTONNING XIX ASRDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY HAYOTINI O‘IGANISHDA OLIMNING SO‘NGGI ASARI KATTA ILMIY AHAMIYATGA EGA. KITOBDA KATTA SO'ZBOSHI, SAYYORALAMING INSON TAQDIRIDAGI AHAMIYATI, DIN VA UNING JAMIYATDAGI O ‘MI TO‘G‘RISIDAGI FIKRLARDAN KEYIN QISQA TARZDA AMIR DONIYOL (1758— 1785), SHOHMUROD (1785—1800), HAYDAR VA AMIR NASRULLOH HUKMRONLIGI YILLARIDA BO‘LIB O‘TGAN VOQEALAR BAYON ETILGAN. ASAMING KATTA VA SO'NGGI QISMI AMIR MUZAFFAIGA BAGMSHLANGAN. BU QISMDA BUXORO XONLIGINING XIX ASR IKKINCHI YARMIDAGI IJTIMOIY-SIYOSIY AHVOLI, SHUNINGDEK, CHOR ROSSIYASI QO‘SHINLARI TOMONIDAN 1866-YILI JIZZAX HAMDA 1868-YILI SAMARQANDNING ISHG‘OL QILINISHI VOQEALARI BATAFSIL BAYON ETILGAN. ’’TAIJIMAI AHVOLI AMIRONI BUXOROYI SH ARIF’ ASARINING QOMYOZMA NUSXALARI TOSHKENT, SAMARQAND, BUXORO, DUSHANBE KUTUBXONALARIDA MAVJUD. ASAMING MATNI A.MIRZOYEV TOMONIDAN CHOP ETILGAN. 1960-YILI KITOBNING QISQARTIRILGAN RUSCHA TAIJIMASI DUSHANBEDA NASHR QILINGAN.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI:  IS`HOQOV M, RAHMONOV N, SODIQOV Q ,,QADIMGI YOZMA YODGORLIKLAR” 1989-Y  AHMEDOV B.A. ,,TARIXDAN SABOQLAR” 1994-Y  ABDUMAJID MADRAIMOV ,,MANBASHUNOSLIK” 2017-Y.

O'xshashlar

Tosh davriga oid yodgorliklarni oʻrganishda dala tadqiqotini tashkil etish

Ashtarxoniylar davrida ilm-fan taraqqiyoti

O’zbekistonning tarixiy yodgorliklari va obidalari

Tarixiy obidalar

Tarixiy manbalar