Tosh davriga oid yodgorliklarni oʻrganishda dala tadqiqotini tashkil etish - Tarix - Slaydlar

Tosh davriga oid yodgorliklarni oʻrganishda dala tadqiqotini tashkil etish

Yuklangan vaqt:

19.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3807.6640625 KB

Ko'chirib olish

Tosh davriga oid yodgorliklarni oʻrganishda dala tadqiqotini tashkil etish Reja: 1. Paleolit davrini oʻrganilishi 2. Tosh qurollari tavsifi 3. Tosh davrini oʻrganish tadqiqot metodlari

Tosh davri keng tarixdan oldingi davr bo'lib, bu davrda toshdan qirrasi, uchi yoki zarba yuzasi bo'lgan tosh asboblarni yasashda keng foydalanilgan . Bu davr taxminan 3,4 million yil davom etgan va miloddan avvalgi 4000 yildan 2000 yilgacha metallga ishlov berishning paydo bo'lishi bilan yakunlangan. Shuning uchun u insoniyat tarixining deyarli 99,3% ni tashkil qiladi. Tosh davri Homo jinsining evolyutsiyasi bilan bir vaqtda , erta tosh davri bundan mustasno, Homodan oldingi turlar asboblar ishlab chiqargan bo'lishi mumkin. Hozirgi dalillarning yoshi va joylashuviga ko'ra, jinsning beshigi Sharqiy Afrika Rift tizimidir, ayniqsa shimolda Efiopiya , u o'tloqlar bilan chegaradosh . Boshqa tirik primatlar orasida eng yaqin qarindoshi Pan jinsi primatlar rivojlangan chuqur o'rmonda davom etgan shoxni ifodalaydi. Yoriq janubiy Afrikaga , shuningdek, Nil daryosining shimolidan Shimoliy Afrikaga va Levantdagi yoriqning davom etishi orqali Osiyoning keng yaylovlariga o'tish uchun kanal bo'lib xizmat qildi.

Zamonaviy Avash daryosi , Efiopiya, Paleo-Avash avlodi, eng qadimgi tosh davri asboblari topilgan cho'kindilarning manbai

Insoniyatning eng qadimgi avlodi bo’lmish avstralopiteklarning makonlaridan topilgan sodda uncha o’tkir bo’lmagan chaqmoq toshlarning topilishi, paleontropolog Jeyn Gudokni primatlar toshlarni bir biriga otib dastlabki sodda qurollarni yasashni bilishganini xulosa qiladi. Ilk paleolitning olduvay davrida kelib (mil. avv. avv. 2.6 mln. yillarda) homo habilis (ishbilar odam) odamlar endilikda daryo chaqmoq toshlarni ongli ravishda bir biriga urib tosh qurollar yasay boshlaydi. Bu tosh qurol arxeologiya fanida chopperlar deb nom olgan. “Chopper” (ing. – kesuvchi) bir tomondan urib-uchirish asosida yasalgan bo’lib, xom go’sht va o’simlik mahsulotlarini kesish va chopish maqsadlarida foydalanilgan. Ularning o’lchami 7,5—10 sm tashkil qilgan. Chopper lar

Omonqo’tonning tosh buyumlari kolleksiyasi 200 ta buyumdan oshiqroq va ular kremniy, kremniylashgan oxaktosh, diorit hamda kvarsitlar dan ishlangan. Nukleuslari asosan boshlang’ich ishlanish bosqichida qoldirilgan, ammo, yorqin gardishsimon o’zaklar ham uchraydi. Plastinasimon yo’nilg’ilar kamroqni tashkil qiladi va tom ma’nodagi plastinalar yo’q. Uchirindilar va ularning siniqlari ko’pchilikni tashkil qiladi. Uchirindilarning bir qismi retushlangan. Oddiy qirralari bo’rtib chiqqan qirg’ichlar ham mavjud. Yodgorlikda mavjudligini D.N. Lev, R.X. Suleymanov va N.X. Toshkenboyev ta’kidlagan bargsimon shaklli qurollar tasodifiy xarakterga ega. Shuningdek, to’plamda paykonlar, qirg’ichchalar va tosh bigizlar mavjudligi e’tirof etiladi. Biroq, ushbu qurollar rasmlari bironta nashrda uchramaydi. R.X. Sulaymonov va N.X. Toshkenboyevlarning hisoblashicha, Omonqo’tonning tosh inventari Qo’tirbuloqnikiga o’xshash.

Chaqmoqtosh Diorit kvarsit kvars va daryo toshlarida n yasalgan qirgʻichlar oʻtkir uchli paykonlar teshgichlar 2 tomoniga ishlov berilgan bargsimon qurol daryo toshlarida n yasalgan tosh qurollarQO`TIRBULOQ YODGORLIGI TOSH QUROLLARI:

Ko‘rsatgich barmoq tipidagi tosh pichoqlarni chaqmoqlashga mo‘ljallangan nukleuslar (Zirabuloq, 1977-1978yillar materiallari) Zirabuloq. Qumli slanesdan ishlangan o‘ng ko‘rsatgich barmoqqa mo‘ljallangan pichoqlar (1977-1978y. materiallari)

1-Jadval. Zirabuloqning ko‘rsatgich barmoq pichoqlari turlari va xom-ashyo tarkibi

Olduvay davrining so’ngi bosqichlari kelib nukleus tosh qurollar kash etiladi. Nukleus (lot. nucleus — yadro) (arxeologiyada) — tosh qurollar yasash uchun chaqmoqtosh yoki boshka tosh parchalaridan uchirib olinadigan tosh bo’lagi bo’lib, bu tosh qurollar tosh davrining keyingi bosqichlarida ancha takomillashtirilib undan qirg’ich va nayzasimon qurollar yasaladi.

Ashel davrining ilk bosqichlari qo’lbolta tosh qurollarining paydo bo’lishi bilan xarakterlanadi. Qo’lbolta – ashel davriga xos bo’lgan ibtidoiy davrning makrolit tosh quroli. Qo’l bolta olduvayning so’ngi davrida kashf qilingan. Uning eng qadimgi namunalari Sharqiy Afrika hududidan topilgan. (1,5— 1,0 mln. y). Ashell davri kelib, qo’l bolta homo erectus odamlarining asosiy quroliga aylangan. Qo’lbolta ibtidoiy odamlarning qo’l davomiyligini ta’minlab, uchli, qirrali, qattiq bo’lib, go’sht va o’simlik mahsulotlarini maydalash maqsadida foydalanilgan.

Ashel davrining o’rtalaridan boshlab tosh qurollariga zamonaviy arxeologiya fan tilida levallua (Parij yaqinidagi Levallua-Perre nomidan olingan) texnikasi, deb ataladigan usulda ishlov berish an’anasi vujudga keladi. Toshga ishlov berishning bunday kremenli toshning atrofidagi tabiiy qobig’i urib uchirib olingandan so’ng hosil bo’lgan gardishsimon (toshbaqa po’stiga o’xshash) shaklli nukleusdan ko’chirib olinadigan tosh bo’laklari va ularning mehat quroli sifatida ishlanish usuliga nisbatan levallua texnikasi, deb ataladi. Levallua texnikasi muste davrida rivojlanadi va ayrim janubiy o’lkalarda so’nggi paleolit davrida ham saqlanib qoladi. Bunday nukleuslarning konturi ilgarigiga nisbatan to’g’ri va tekis bo’lib, undan tomonlari to’g’ri va nisbatan yupqa tosh bo’laklari uchirib olish imkoniyati oshadi. Levallua texnikasiga asoslangan usul vujudga kelgandan so’ng tosh qurollari turi ancha ko’payadi. Bu davrda tosh qurollariga retushlash asosida ikkilamchi ishlov berish usuli paydo bo’ladi. Retushlash deganda, o’zak, ya’ni nukleusdan ko’chirib olingan tosh bo’lakchasiga yordamchi vosita orqali kichik zarbalar orqali tig’ hosil qilish tushuniladi. Retush suyak, yog’och va ayrim hollarda toshlar yordamida amalga oshiriladi. Keyinchalik “otjimno’y retush”, biror vosita bilan siqib tig’ hosil qilish usuli vujudga keladi.

Tosh davri yodgorliklari bo‘yicha dala tadqiqoti puxta rejalashtirilgan va maxsus metodlarga asoslangan bo‘lib, u quyidagi asosiy bosqichlardan iborat: Oldindan tayyorgarlik va joylashuvni aniqlash Kartografik va geologik tahlil: Hududning xaritalari va geologik tuzilishi o‘rganiladi. Arxeologik tadqiqotlar: Hududda oldin amalga oshirilgan tadqiqotlar tahlil qilinadi. Geofizik usullar: Yer osti tuzilishini aniqlash uchun georadar, magnitometr yoki lidar kabi texnologiyalar qo‘llaniladi.

Tosh davri insoniyatning eng uzoq davom etgan asri bo’lib, bugungi kunda bu davrdan qolgan arxeologik yodgorliklar turi xilma-xillikni tashkil etadi. Ma’lumki, tosh davrining dastlabki davrlarida insoniyat tabiiy tosh chaylalar, g’orlarni makon tutgan. Buning asosiy sabablari iqlimning sovuqligi(muzlik asri), ovchilik va termachilik mashg’uloti va insoniyatning antropogenez jarayoni davri bo’lganligidir. Arxeologiyada makon — tosh va jez davrida yashagan ibtidoiy odamlarning mavsumiy, vaqtinchalik boshpanasi yoki davriy turar joyi tushuniladi. Kadimgi tosh davri makonlari g’or va ungurlarda (Teshiktosh, Obirahmat va b.) buloq bo’ylarida (Ko’lbuloq va b.) joylashgan bo’lib, ular ajdodlarimizning uzok, muddatli boshpanasi hisoblanadi. Arxeologiya fanida qadimgi tosh davri makonlari ochiq va yopiq turlarga bo’lib o’rganiladi. Ochiq turdagi makonlar tabiiy tosh chaylalar va ungurlar misol bo’lsa, yopiq turdagi makonlar g’orlar hisoblanadi.

A. Navoiy nomidagi O’zbekiston Davlat Universiteti (Hozirda Samarqand davlat universiteti) geologlari bilan suhbatda D.Lev Samarqand shahridan janubroqdagi Omonqo’ton hududida hamda Taxti Qoracha davoni orqasida karstli g’orlar borligini bilib oladi. Ushbu ma’lumotlarni tekshirib ko’rish maqsadida D.N. Lev tarix fakultetining bir guruh talabalari hamkorligida 1947 yilning 30 martida Omonqo’ton qishlog’iga tashrif buyurdi. Mahalliy aholidan surishtirish natijasida Omonqo’ton qishlog’i yaqinida ikkita g’or borligi aniqlandi. Ulardan biri qishloqdan bir necha km shimolroqda, Omonqo’ton arig’ining chap sohilida joylashgan. Rekognostik tadqiqotlarning ko’rsatishicha, bu tektonik harakatlar tufayli hosil bo’lgan kichik yoriq ekanligi aniqlandi. Ikkinchi g’or esa Samarqand shahridan 45 km janubda, qishloqdan 2 km masofada va Bulbulsoy tog’laridagi darada joylashgan. Uning dengiz sathidan balandligi taxminan 1400 m.Lev David Natanovich (1905-1969)

G’orning kirish qismi past gumbaz shakliga ega. Uning kirish qismi janub, janubi-sharqqa qaragan. G’orga kirish joyining old maydonchasi uning kirish joyi singari balandligi 0,90 m va eni 1,50 m keladigan qulab tushgan toshlar bilan qoplangan. G’orning tor kirish yo’lagi 7,2 m chuqurlikkacha davom etadi, so’ngra, uzunligi 2,60 m va eni 2,52 m keladigan kameraga chiqiladi. Uning balandligi odam bo’yi keladi. Bahorda va yozda, taxminan, iyul oyining o’rtalarigacha g’orda namgarchilik kuchli bo’ladi. Kuzda g’or to’liq quriydi.

A) loyli quyi qatlam B) mayda qumdan iborat o’rta qatlam V) tarkibi o’rta qatlamnikiga o’xshash yuqori qatlamQazishmadagi kesmada uchta qatlam ajralib turadi:

Vera Isaakovna Gromova • V.I.Gromova - sovet olimi, teriolog va paleontolog , biologiya fanlari doktori, professor , qazilma tuyoqli sut emizuvchilar tadqiqotchisi. • Omonqo`ton g`ori faunasini o`rgangan.

1. ot 2. bug’u 3. yovvoyi echki 4. giyena 5. ayiq 6. jayra 7. yumronqoziq 8. pishuxa V.I. Gromovaning dastlabki xulosasiga ko’ra Omonqo’ton g’oridan quyidagi sut emizuvchilar topilgan:

A) Oʻrta-Sharqiy Efiopiyadagi Asheul oʻlkasi Mieso 7da qazilgan xandaklar. B) Mieso 4 da (qizil nuqta) sirt materialining ko'pligiga qaramay, arxeologik ashyolar topilmadi. bu sinov xandaqida. C) Sharqiy FK (Olduvay darasi) erta pleystotsen landshafti bo'ylab tasodifiy sinov chuqurlari. D) Buendia uchastkasidagi qazish panjarasi qoya boshpanasi orqa devori bilan tekislangan.

A) EFHR (Olduvay darasi) da qazish jarayoni Oldinda ishlayotgan qazuvchilar arxeologik qatlamsifatiga yaqin bo‘lib, shuning uchun ular tornavida va kichik bolg‘achalar yordamida ehtiyotkorlik bilan qazishmoqda. Orqada joylashgan jamoa esa yodgorlik ustida joylashgan ortiqcha tuproq qatlamini olib tashlash uchun yirik bolg‘acha va belkuraklardan foydalanmoqda. B) 2010-yilgi dala mavsumida Buendia qazishmalari Buendia qazishma jamoasi tornavidalar, yog‘och tayoqchalar va mo‘yqalamlar yordamida ehtiyotkorlik bilan qazish ishlarini olib bormoqda.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Banning, E. B. 1955. Basic Artifact Conservation. The archaeologist’s laboratory: the analysis of 2. archaeological data. Kluwer Academic. 3. — 2008. «Archaeological laboratory, Overview». In: Pearsall, D. (ed.). Encyclopedia of 4. Archaeology. New York: Elsevier. 5. Barker, P. A. 1993. Techniques of Archaeological Excavation. London: Batsford. 6. Benito-Calvo, A. and Torre, I. de la. 2011. «Analysis of orientation patterns in Olduvai Bed 7. I assemblages using GIS techniques: Implications for site formation processes». Journal of 8. Human Evolution, 61, 50-60. 9. Bird, C., Minichillo, T. and Marean, C. W. 2007. «Edge damage distribution at the assemblage level on Middle Stone Age lithics: an image-based GIS approach». Journal of Archaeological Science, 34, 771-780. 10. Blumenschine, R. J., Masao, F. T., Stollhofen, H., Stanistreet, I. G., Bamford, M. K., 11. Albert, R. M., Njau, J. K. and Prassack, K. A. 2012. «Landscape distribution of Oldowan stone artifact assemblages across the fault compartments of the eastern Olduvai Lake 12. Basin during early lowermost Bed II times». Journal of Human Evolution, 63, 384-394. 13. Coe, A. L. (ed.). 2010. Geological Field Techniques. London: The Open University. 14. Conolly, J. W. and Lake, M. W. 2006. Geographical Information Systems in Archaeology. 15. Cambridge: Cambridge University Press.

E'tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Ashtarxoniylar va mang'itlar davriga oid tarixiy asarlar

Temir davri

Tosh davri tosh qurollarining yasalish texnikasi

Janubiy O’zbekiston paleolit davri yodgorliklari

O’zRFA qoshidagi Arxeologiya institutining tashkil etilishi