Arxeologik dala tadqiqotda geoinformatsion tizimlardan foydalanish - Tarix - Slaydlar

Arxeologik dala tadqiqotda geoinformatsion tizimlardan foydalanish

Yuklangan vaqt:

17.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6786.93359375 KB

Ko'chirib olish

Arxeologik dala tadqiqotda geoinformatsion tizimlardan foydalanish Reja: 1. Geoinformatsion tizim haqida umumiy tushunchalar va ularning turlari 2. Arxeologik tadqiqot ishlarida GISdan foydalanish

G E O G R A F I K A X B O R O T T I Z I M I G A Y E R N I M A S O F A D A N Z O N D L A S H M A L U M O T L A R B A Z A L A R I , ʼ F A Z O V I Y M A L U M O T L A R B A Z A L A R I ʼ ( J U M L A D A N , U N I V E R S A L M A L U M O T L A R B A Z A S I ʼ B O S H Q A R U V I T I Z I M I T O M O N I D A N B O S H Q A R I L A D I G A N ) , R A S T R V A V E K T O R G R A F I K M U H A R R I R L A R I V A F A Z O V I Y M A L U M O T L A R N I ʼ T A H L I L Q I L I S H U C H U N T U R L I V O S I T A L A R K I R A D I . U L A R K A R T O G R A F I Y A , G E O L O G I Y A , M E T E O R O L O G I Y A , Y E R T U Z I S H , E K O L O G I Y A , S H A H A R B O S H Q A R U V I , T R A N S P O R T , I Q T I S O D I Y O T , M U D O F A A V A B O S H Q A K O ' P L A B S O H A L A R D A Q O ' L L A N I L A D I . G E O G R A F I K A X B O R O T T I Z I M L A R I N I L O Y I H A L A S H , Y A R A T I S H V A U L A R D A N F O Y D A L A N I S H N I N G I L M I Y , T E X N I K , T E X N O L O G I K V A A M A L I Y J I H A T L A R I G E O I N F O R M A T I K A T O M O N I D A N O ' R G A N I L A D I .

Hududiy qamroviga ko'ra geografik axborot tizimlari global ( ing. global ), subkontinental, milliy, ko'pincha davlat maqomiga ega, mintaqaviy ( mintaqaviy ), submintaqaviy, mahalliy yoki mahalliy ( mahalliy ) ga bo'linadi. Ba'zi hollarda, bunday hududiy GIS Internetda ochiq bo'lishi mumkin va geoportallar deb ataladi . Axborot modellashtirishning predmeti bo'yicha shahar (shahar) ( shahar GIS ), yer qa'ridan foydalanish, kon- geologik axborot tizimlari (GGIS), ekologik ( ekologik ) va boshqalar ; Ular orasida yer axborot tizimlari alohida nom oldi, chunki ular ayniqsa keng tarqalgan. Tasniflash:

 Geografik axborot tizimlarining rivojlanish xronologiyasi1950-yillarning oxiridan 1970- yillarning boshlarigacha boʻlgan dastlabki davrda fundamental imkoniyatlarga, bilim va texnologiyalarning chegaradosh sohalariga tadqiqotlarni joriy etish bilan birga empirik tajriba ishlab chiqildi va birinchi yirik loyihalar va nazariy ishlar amalga oshirildi. Aynan shu davrda Yerning birinchi sun'iy sun'iy yo'ldoshlari uchirildi, kompyuterlar paydo bo'ldi va birozdan keyin - birinchi raqamlashtiruvchilar , plotterlar va grafik displeylar paydo bo'ldi. Fazoviy tahlilning rasmiy usullarining paydo bo'lishi ham shu davrga to'g'ri keladi. 1970-yillarning boshidan 1980- yillarning boshigacha boʻlgan davr geografik axborot tizimlari sohasidagi hukumat tashabbuslari davri hisoblanadi, aynan shu bosqichda geografik axborot loyihalarini davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash geografik axborot tizimlari sohasida eksperimental ishlarning rivojlanishiga turtki boʻldi; ko'cha tarmoqlari bo'yicha ma'lumotlar bazalari, shahar chiqindilari va chiqindilarni olib tashlash tizimlari, favqulodda vaziyatlarda avtotransport vositalarining harakatlanishini ta'minlash tizimlaridan foydalanishga asoslangan;

 GIS yoki geografik axborot tizimlari 1990-yillarning boshidan beri arxeologiyada muhim vosita bo'lib kelgan. Darhaqiqat, arxeologlar GIS va GIScience, Geographic Information Sciencening dastlabki o'zlashtiruvchilari, foydalanuvchilari va ishlab chiquvchilari edilar . GIS va arxeologiyaning kombinatsiyasi mukammal mos deb hisoblanadi, chunki arxeologiya ko'pincha vaqt o'tishi bilan inson xatti- harakatlarining fazoviy o'lchovini o'rganishni o'z ichiga oladi va barcha arxeologiya fazoviy komponentni o'z ichiga oladi.

Arxeologiya tarixiy voqealar rivojiga geografiya, vaqt va madaniyat orqali qaraganligi sababli, arxeologik tadqiqotlar natijalari fazoviy ma'lumotlarga boy. GIS bu katta hajmdagi ma'lumotlarni, ayniqsa geografik ma'lumotga ega bo'lgan ma'lumotlarni qayta ishlashga mohir. Bu tejamkor, aniq va tezkor vositadir. GIS orqali taqdim etilgan vositalar ma'lumotlarni to'plash, saqlash va olish, moslashtirilgan holatlar uchun uni manipulyatsiya qilish va nihoyat, foydalanuvchi tomonidan vizual tarzda tushunarli bo'lishi uchun ma'lumotlarni ko'rsatishda yordam beradi.

Arxeologiyada xam boshqa sohalarda boʻlgani kabi GATning sermaxsul qo’llanilishini yer yuzini sun’iy yo’ldoshlardan foydalangan xolda tadqiq etish usullarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Kosmik texnikaning yaratilishi va jadal sur’atlar bilan rivojlanishi natijasida yer yuzini masofadan tadqiq etish usullari geografik axborot texnologiyalarida keng qoʻllanila boshlandi. Yer yuzini masofadan tadqiq etish bu Alohida ilmiy yoʻnalish boʻlib, yer yuzi va undagi obyektlar haqida ma’lumotlar to’plashga asoslanadi

Google Earth dasturini ishga tushiradi. Tasodifan u shahar atrofida ovalsimon shakldagi yodgorlik izlarini aniqlashga muvaffaq bo‘ladi. Bu xakda u Italiya Milliy arxeologiya muzeyi xodimlarini ogoxlantiradi.Italiya Milliy arxeologiya muzeyi xodimlari tomonidan o’tkazilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida uning hududidan miloddan avvalgi davrga oid sopol buyumlar namunalari va qadimgi rim villasi qoldiqlarini topishga muvaffaq bulishadi.Google Earth dasturi bilan bogʻliq dastlabki arxeologik kashfiyot 2005 yilda amalga oshirilgan. Italiyalik Luka Mori o’zining tugilib usgan ona shaxri Parma atrofini kuzatish uchun

Geoaxborot tizimida qoʻllaniladigan maxsus dasturlar asosan ikki turga boʻlinadi va ular quyidagilardan iborat: 1. Pulli dasturlar. Ular jumlasiga hozirda mashhur boʻlgan ESRI kompaniyasining ArcView oilasidagi dasturlar, GIS MapInfo Professional, AutoCAD Map 3D, Geomedia Professional, Panorama, RemoteView, Bentley Map, Erdas Imagine kabilar kiradi. 2. Ochiq kodli dasturlar. Mazkur bepul geoaxborot tizimi dasturlariga Quantum GIS (QGIS), GRASS GIS, gvGIS, ILWIS, JUMP GIS, MapWindow GIS, SAGA GIS, Capaware, FalconView, Kalypso, TerraView, Whitebox GIS kiradi.

GIS yondashuvli izlanishlar qadimiy yodgorliklarni aniqlashda zamonaviy tabiiy fanlar va texnologik innovatsiyalarning yutuqlarini qoʻllash bilan amalga oshiriladigan ilmiy yondashuv sanaladi. Aniqrogʻi, geoarxeologik yondashuvli dala qidiruv izlanishlarida qadimiy tegralar zamonaviy texnologiyalar yordamida makon jihatdan tahlil qilinib, odatdagi arxeologik kuzatuvlar bilan qamrab olinishi qiyin boʻlgan tegralarda noma’lum qadimiy yodgorliklar aniqlanadi. Ushbu izlanishda amalga oshirilgan geoarxeologik izlanishlarda Molguzar togʻlarining sharqiy qismidagi togʻoldi va togʻli tegrasida qadimiy koʻchmanchi chorvadorlarga tegishli arxeologik yodgorliklarni maksimal darajada hisobga olish uchun: sun’iy yoʻldoshlarda olingan kosmik suratlar Masofadan ilgʻash (RS86) texnologiyasi koʻmagida; yuqori tiniqlikdagi topografik xaritalar

Ushbu modelning mezonlariga koʻra, Molguzar tizmasida quyidagi mezonlarga javob beradigan ekologik burchaklar (“nishalar”) aniqlangan: – masofadan ilgʻash (Remote sensing) texnologiyasining “ NDVI” funksiyasi yordamida aniqlangan oʻsimlik qoplami, shuningdek, oʻtloqlarga boyligi; – gidrologik tahlil yordamida aniqlangan yer usti suvlari bilan ta’minlanganligi; – orografik tahlil yordamida sovuq yellardan tabiiy holda qoʻriqlanganligi; – geografik tomonlar nisbatidan kelib chiqib, quyoshga tik qaraganligi va quyosh radiatsiyasini koʻp olganligi; – geomorfologik tahlili yordamida qiyaligi 45 0 dan quyida boʻlganligi; – eni 25 metrdan keng ochiq terrasa (tekis yalanglik) va yassi plato shakliga egaligi.

Hozirgi vaqtda yurtimizning turli hududlarida milliy va qoʻshma arxeologik ekspeditsiyalar tomonidan GIS texnologiyalari asosida arxeologik yodgorliklarni roʻyxatga olish ishlari jadal ravishda amalga oshirilayotgan boʻlsada, ushbu tadqiqotlarni umumlashtirish va yagona milliy tizimni yaratish dolzarb vazifaga aylanmoqda. Milliy tizimni yaratishda arxeologiya yodgorliklarni saqlash va oʻrganish borasida jahon amaliyotida amalga oshirilayotgan ishlar va yurtimizining tarixi hamda milliy xususiyatlaridan kelib chiqqan holda amalga oshirish muhim ahamiyatga egadir.

Ushbu tizim arxeologik yodgorliklar toʻgʻrisida quyidagi ilmiy va mamuriy boshqaruv borasidagi malumotlarni oʻz ichiga olgan boʻlishi lozim.  Arxeologik yodgorlikning ID raqami;  Yodgorlik koordinatasi  Yodgorlikning geografik va ma’muriy jihatdan qaysi hududda  joylashganligi haqida ma’lumot;  Davri, xronologiyasi  Yodgorlikning turi;  Yodgorlikning fizik holati va x.zo.  Yodgorlikni hisobga olish sanasi;  Yodgorlikni hisobga olishda o’zgartirish kiritilgan sana;  Yodgorlikni hisobga olish ishlarini amalga oshiruvchi shaxs ismi- sharifi yoki tashkilot nomi;  Yodgorlikda qanday turdagi tadqiqot ishlarining olib borilganligi (arxeologik kuzatuv, arxeologik qazishma va x.zo);  Yodgorlik bilan bog’liq chop etilgan fotosuratlar, maqolalar, xaritalar va x.zolar haqida ma’lumotlar;

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: ① Braun L. A. Geografik xaritalar tarixi. - Moskva: Tsentrpoligraf , 2006. - 479 p. - ISBN 5-9524-2339- 6 [GIS tarixi antik davrdan 20-asrgacha]. ② Kapralov E., Koshkarev A., Tikunov V., Lurie I., Semin V., Serapinas B., Sidorenko V., Simonov A. Geoinformatika. 2 kitobda. - Moskva: Akademiya, 2010. - ISBN 978-5-7695-6820-6 , ISBN 978-5- 7695-6821-3 ③ Jurkin I. G., Shaitura S. V. Geoaxborot tizimlari. - Moskva: Kudits-press, 2009. - 272 p. — ISBN 978- 5-91136-065-8, ④ M.M. SAIDOV, L. O’NGALOV ARXEOLOGIYADA GIS VA ZAMONAVIY QURILMALAR

O'xshashlar

Arxeologik dala tadqiqotlar tarixi

Buxoro vohasi arxeologik manzilgohlari va uning fandagi ahamiyati

Arxiv hujjatlaridan foydalanish turlari

E. Rtveladze tadqiqotlari

Tarix o’qitishda axborot texnologiyalardan foydalanish