1946-1991-yillarda Turkiya, Eron Va Afg’oniston 2 - Tarix - Slaydlar

1946-1991-yillarda Turkiya, Eron Va Afg’oniston 2

Yuklangan vaqt:

05.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1296.421875 KB

Ko'chirib olish

1946-1991-yillarda Turkiya, Eron Va Afg’oniston

 Turkiyada prezidenti Ismet Inyonyu Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Otaturkning yo‘lini davom ettirdi, mamlakatda bitta partiya diktaturasi saqlanib qoldi.  «Sovuq urush» yillarida Turkiya G‘arb bilan birga bo‘ldi. Buyuk Britaniya, keyin AQSH Turkiyaga moliyaviy va iqtisodiy yordam ko‘rsatdi. Turkiya «Marshall rejasi»ga kiritildi, NATOga a’zo bo‘ldi.  G‘arb davlatlari bilan hamkorlikka, ularning yordamiga qaramasdan, 1980-yillargacha Turkiyada iqtisodiy o‘sish sur’atlari past bo‘ldi. Demokratik jarayonlar sekin rivojlanib, siyosatda armiyaning roli yuqoriligicha qoldi.  Bu 1960–1970-yillarda bir qator harbiy to‘ntarishlarga olib keldi. 1980-yil sentabrda general Kenan Evren navbatdagi harbiy to‘ntarish o‘tkazib, yana harbiylar hokimiyatni qo‘lga oldi. O‘ta qattiq, hatto, dahshatli usullar bilan bo‘lsa-da, mamlakatda tartib o‘rnatildi. 1982-yil noyabrda o‘tkazilgan referendum yangi konstitutsiyani tasdiqladi. 1946 – 1980-yillarda Turkiya.

 1983-yili Turkiya bosh vaziri bo‘lgan Turg‘ut O‘zol Turkiyada XX asrning oxirlarida amalga oshirilgan islohotlarda juda kata rol o‘ynadi. U Turkiyada zudlik bilan iqtisodiy islohotlar boshlab yubordi. Iqtisodda davlatning roli pasaydi, davlat sektorini keng xususiylashtirish boshlandi, eksportni rag‘batlantirish to‘g‘risida, erkin iqtisodiy zonalarni tuzish to‘g‘risida qonunlar qabul qilindi. Natijada Turkiya jadal rivojlanish yo‘liga tushdi.  Iqtisodda davlat sektorining ustunligi urushdan keyingi Turkiyaning xarakterli jihati edi. Faqat T. O‘zol islohotlari bunga chek qo‘ydi, mamlakatda siyosiy holatning ham ijobiy tomonga o‘zgarishi yuz berdi. 1989-yilgi saylovlarda T. O‘zol Turkiya Respublikasi prezidenti qilib saylandi. 1990-yildan bosh vazir lavozimini boshqa bir tajribali siyosatchi Sulaymon Demirel egalladi. Turg‘ut O‘zol 0D

Tashqi siyosatda Turkiya uzoq yillardan beri Yevropa Ittifoqiga kirish uchun harakat qilib kelmoqda. Turkiyaning iqtisodiy va siyosiy jihatdan Yevropa bilan bog‘langanligi, NATOning a’zosi bo‘lganligiga qaramay,hali Yevropa Ittifoqiga qabul qilinmadi.

Eron 1940-70-yillarda. 1946-yili ingliz va sovet qo‘shinlari Erondan olib chiqib ketildi. 1950-yillarning birinchi yarmida Eron siyosati, asosan, mamlakat neft sanoatini natsionalizatsiya qilishga bag‘ishlandi. Eron shohi Muhammad Rizo Pahlaviy zamonaviy, o‘qimishli kishi edi. U mamlakatda korrupsiyaga qarshi, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish uchun bir qator tadbirlarni amalga oshirdi. 1963-yil referendum o‘tkazilib, unda shoh mamlakatda islohotlar o‘tkazish taklifini kiritdi. Referendumda aholi shoh takliflarini qo‘lladi. Bu islohotlar umumiy nom bilan «oq inqilob» deb ataldi. «Oq inqilob» ning o‘n yilida Eron iqtisodiy o‘sish bo‘yicha dunyoda eng yuqori ko‘rsatkichlarga erishdi. Eronning neftdan oladigan daromadi ham keskin oshdi. Sanoatning mashinasozlik, stanoksozlik va boshqa sohalari jadal rivojlandi.

Shoh islohotlari natijasida mamlakatning zamonaviylashuvi Erondagi dindor mutaassiblarni qattiq tashvishga soldi. Ular shohga qarshi tashviqot olib bordi. Bu tashviqot dindorlar boshchiligidagi xalq g‘alayonlariga olib keldi. Oqibatda 1979-yil fevralda hukumat iste’foga chiqdi. Shoh rejimi ag‘darildi, Eron Islom Respublikasi deb e’lon qilindi. Dindor shaxslardan tuzilgan Kengash yangi konstitutsiyani ishlab chiqishga kirishdi. Zudlik bilan xulq-atvorning diniy normalari joriy qilindi: alkogol iste’mol qilish, musiqa, raqs, kino shaxmat o‘yini, kitoblar taqiqlandi, barcha kinoteatrlar yopildi. Ayollar islom an’analari bo‘yicha kiyinishga, chodra o‘rab yurishga majbur qilindi. Shoh hokimiyatining ag‘darilishi. 1979-yildagi davlat to’ntarishi oqibatida taxtdan ag’darilgan Muhamad Rizo Pahlaviy 2A 0E 3F

Afg’oniston . Afg‘oniston shohi Muhammad Zohirshoh ilmli kishi bo‘lib, afg‘on jamiyatini yaxshi bilar va modernizatsiyalashning muhimligini chuqur his etardi. Bu davrda Afg‘onistonga SSSR, Fransiya, Xitoy yordam ko‘rsata boshladi, nemislar, yaponlar, hindlar hamkorlikdagi korxonalar qurdi. Ammo Ijtimoiy hayotda o‘zgarishlar sekin kechdi, keskin islohotlar amalga oshirilmadi. Shunga qaramasdan, bu o‘zgarishlar shohni ag‘darish tarafdorlarini faollash tirib yubordi. Natijada 1973-yili shoh taxtdan ag‘darildi . Muhammad Dovud prezident deb e’lon qilindi. M. Dovud bir qator islohotlarni amalga oshirdi. Ammo bular afg‘on xalqining juda kam qismiga ta’sir qildi, xolos. Eng muhim tadbirlardan biri savodsizlikni tugatish bo‘yicha davlat boshqarmasini tuzish bo‘ldi. Davlat ta’limni to‘liq o‘z nazoratiga oldi, barcha maktablar va o‘quv yurtlari Maorif vazirligi ixtiyoriga o‘tkazildi. 1977-yili yangi Konstitutsiya qabul qilinib, unga ko‘ra M. Dovud umrbod prezident deb e’lon qilindi. Ammo M. Dovud armiya ustidan o‘z hukmronligini o‘rnata olmadi.

1978-yil 27-aprel da Afg‘oniston harbiy-havo kuchlari qo‘mondoni polkovnik Abdul Qodir boshchiligidagi harbiylar davlat to‘ntarishini amalga oshirib, M. Dovudni hokimiyatdan chetlatdi. Inqilobiy kengash tuzilib, u o‘zini Afg‘onistondagi oliy hokimiyat deb e’lon qildi. Kengash- ga Nur Muhammad Taraqqiy boshchilik qildi. Hokimiyatga kelgan guruh ichida ham birlik yo‘q edi. Natijada N.M. Taraqqiy o‘ldirildi. Hokimiyatni Hafizullo Amin o‘z qo‘liga oldi. U SSSRga murojaat qilib, Afg‘onistonga sovet qo‘shinlarini kiritishni so‘radi. Shunday sharoitda 1979-yil dekabrda Afg‘onistonga sovet qo‘shinlari kiritildi. H. Amin o‘ldirildi. Mamlakatda ahvol og‘irlashib, deyarli ocharchilik boshlandi. Millionlab kishilar mamlakatni tark etib, qo‘shni mamlakatlarda qochoqqa aylandi. Hokimiyatda turgan Afg‘oniston xalq demokratik partiyasi (AXDP) ga raqib bo‘lgan jangari mujohidlar mamlakatning katta qismini nazorat qilardi. 1986-yili hokimiyatga Muhammad Najibullo keldi. U xavfsizlik xizmatining boshlig‘i bo‘lib, qat’iyatli va jasur kishi edi. Uning siyosati ancha muvaffaqiyatli bo‘ldi. 1989-yili SSSR o‘z qo‘shinlarini olib chiqib ketdi, AQSH va Pokiston esa isyonchilarga qurol yetkazib berishni to‘xtatdi. M. Najibullo hokimiyatni saqlab qoldi, ammo 1991-yil oxiriga kelib SSSR tugatilgandan so‘ng M. Najibullo hukumati og‘ir ahvolda qoldi.

E’tiboringiz uchun rahmat.

O'xshashlar

1946-1991-yillarda Lotin Amerikasi

1918-1939 yillarda Turkiya. Eron. Afg\\'oniston

To`maris Shiroq Spitamen

Qadimgi Eron. Qadimgi Hindiston

O’rta Osiyo va Eron diplomatik aloqalari tarixidan