To`maris Shiroq Spitamen - Tarix - Slaydlar

To`maris Shiroq Spitamen

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1198.5 KB

Ko'chirib olish

To`maris Shiroq To`maris Shiroq SpitamenSpitamen

 Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlarining jahon Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlarining jahon sivilizatsiyasiga qo’shgan hissasi benihoya sivilizatsiyasiga qo’shgan hissasi benihoya kattadir.Ularning aql-zakovati, madaniyati, intilishi, kattadir.Ularning aql-zakovati, madaniyati, intilishi, salohiyati, umuman ma’naviy xayot darajasi o’ziga salohiyati, umuman ma’naviy xayot darajasi o’ziga xos bo’lib, tarixda shubxasiz ma’lum iz qoldirgan. xos bo’lib, tarixda shubxasiz ma’lum iz qoldirgan. Vatanimiz nafaqat sharq, balki umumjahon Vatanimiz nafaqat sharq, balki umumjahon tamadduni beshiklaridan biri bo’lganligini tarixning tamadduni beshiklaridan biri bo’lganligini tarixning o’zi ko’rsatmoqda. Avvalo bu davr Markaziy Osiyo o’zi ko’rsatmoqda. Avvalo bu davr Markaziy Osiyo xalqlarining milliy g’oya va mafkurasini yoritishdan xalqlarining milliy g’oya va mafkurasini yoritishdan oldin shu zamin millati va elati, ularning xayot tarzi, oldin shu zamin millati va elati, ularning xayot tarzi, mentaliteti, madaniyati, boy ma’naviy merosi mentaliteti, madaniyati, boy ma’naviy merosi haqida to’xtalmasdan iloj yo’q. haqida to’xtalmasdan iloj yo’q.

To’maris To’maris  Miloddan avvalgi 2000-yildan oldinroq turkiy xalqlar Miloddan avvalgi 2000-yildan oldinroq turkiy xalqlar Markaziy Osiyoga Oltoy _Urol tog’laridan Mo’g’ilistongacha Markaziy Osiyoga Oltoy _Urol tog’laridan Mo’g’ilistongacha bo’lgan kengliklarda yashashgan. Hozirgacha turkiy bo’lgan kengliklarda yashashgan. Hozirgacha turkiy qavmlarning bosh bo’g’ini va o’z davlatchilik tarixiga ega qavmlarning bosh bo’g’ini va o’z davlatchilik tarixiga ega bo’lgani skif- (“iskit“)lardir. Ularning davlati miloddan bo’lgani skif- (“iskit“)lardir. Ularning davlati miloddan avvalgi VΙΙ asrlarda katta mavqe egallagan. Forsiy zabon avvalgi VΙΙ asrlarda katta mavqe egallagan. Forsiy zabon xalqlar ularni xalqlar ularni “sak”lar“sak”lar deb atashgan. Skiflardan so’ng deb atashgan. Skiflardan so’ng eramizning beshinchi yuz yilliklari orasida Arshakiylar davlati eramizning beshinchi yuz yilliklari orasida Arshakiylar davlati yuzaga keldi. Arshak – er sakning o’zgargan shakli bo’lib, yuzaga keldi. Arshak – er sakning o’zgargan shakli bo’lib, jasur , mard, bahodir saklar ma’nosini beradi. Yevropa jasur , mard, bahodir saklar ma’nosini beradi. Yevropa tarixchilari ularni kimmerlar deb atashgan. Arshakiylar davlati tarixchilari ularni kimmerlar deb atashgan. Arshakiylar davlati Eronning sharqiy qismi , Turkmaniston , Anatoliya (Turkiya) Eronning sharqiy qismi , Turkmaniston , Anatoliya (Turkiya) ni o’z ichiga oladi. ni o’z ichiga oladi.  Skiflar bilan bir davrda miloddan avvalgi VΙΙ asrlarda Skiflar bilan bir davrda miloddan avvalgi VΙΙ asrlarda Kengaras davlati ham yuzaga kelgan .Bu davlat Samarqand, Kengaras davlati ham yuzaga kelgan .Bu davlat Samarqand, Kesh, Kushon, Toshkent , Buxoro, Xorazmni o’z ichiga oladi.Kesh, Kushon, Toshkent , Buxoro, Xorazmni o’z ichiga oladi.

 Skiflar bilan bir davrda miloddan avvalgi VΙΙ asrlarda Skiflar bilan bir davrda miloddan avvalgi VΙΙ asrlarda Kengaras davlati ham yuzaga kelgan . Bu davlat Samarqand Kengaras davlati ham yuzaga kelgan . Bu davlat Samarqand , Kesh ,Kushon , Toshkent , Buxoro , Xorazmni o’z ichiga , Kesh ,Kushon , Toshkent , Buxoro , Xorazmni o’z ichiga olgan bo’lib, eramizning V asrlarigacha yashagan. G’arbiy olgan bo’lib, eramizning V asrlarigacha yashagan. G’arbiy Yevropada esa turkiylarning xun imperatorligi yuzaga keldi. Yevropada esa turkiylarning xun imperatorligi yuzaga keldi. U tarixda Atilla xunlari deb ham yuritiladi. (374-yildan U tarixda Atilla xunlari deb ham yuritiladi. (374-yildan boshlangan).Uning birinchi hukumdori Bolamirdir. boshlangan).Uning birinchi hukumdori Bolamirdir. Imperatorlikning so’ngi xukumdori Atilla ( 434-453-yillar) Imperatorlikning so’ngi xukumdori Atilla ( 434-453-yillar) hisoblanadi. 367-560-yillarda Ok xun imperatorligi yuzaga hisoblanadi. 367-560-yillarda Ok xun imperatorligi yuzaga keldi. Uning asoschisi Kun Xon edi. Bu davlat tarkibiga keldi. Uning asoschisi Kun Xon edi. Bu davlat tarkibiga Hindistonning yarmi, Afg’oniston va Turkistonning katta Hindistonning yarmi, Afg’oniston va Turkistonning katta qismi kirgan. 386-557-yillarda esa Tabg’ach davlati paydo qismi kirgan. 386-557-yillarda esa Tabg’ach davlati paydo bo’ldi. Uning asoschisi Shamoxon bo’lib, davlatining bo’ldi. Uning asoschisi Shamoxon bo’lib, davlatining xududiga Markaziy Osiyodagi Koshg’ar, Turfon xududiga Markaziy Osiyodagi Koshg’ar, Turfon viloyatlari , O’rxun vodiysidagi Jo’jan davlatining sharqiy viloyatlari , O’rxun vodiysidagi Jo’jan davlatining sharqiy bir qismi kirgan. Shundan so’ng islomgacha Eltarish bir qismi kirgan. Shundan so’ng islomgacha Eltarish xoqon , Bilga xoqon kabi turkiy xukumdorlar yashaganligi xoqon , Bilga xoqon kabi turkiy xukumdorlar yashaganligi toshbitiklar orqali ma’lum. toshbitiklar orqali ma’lum.

 Eron shohiEron shohi Kir Kir massagetlar yurtini o’ziga qaram qilish massagetlar yurtini o’ziga qaram qilish , boyliklarini talash maqsadida , boyliklarini talash maqsadida To’marisga To’marisga uylanmoqchiuylanmoqchi bo’lib bo’lib , sovchilar yuboradi.Malika , sovchilar yuboradi.Malika shohning asl maqsadini tushunib unga qayliq shohning asl maqsadini tushunib unga qayliq bo’lishini, o’z elini qul qilib topshirishini istamasligini bo’lishini, o’z elini qul qilib topshirishini istamasligini qat’iy qilib aytadi. Shundan so’ng Kir ochiq tajovuzga qat’iy qilib aytadi. Shundan so’ng Kir ochiq tajovuzga o’tadi. , massagetlar tomon qo’shin tortadi. Shoh o’tadi. , massagetlar tomon qo’shin tortadi. Shoh daryodan o’tish uchun ko’prik qurdira boshlaydi. daryodan o’tish uchun ko’prik qurdira boshlaydi. Uning bu hatti –harakatlaridan xabardor bo’lgan Uning bu hatti –harakatlaridan xabardor bo’lgan To’maris KirgaTo’maris Kirga elchi yuborib shunday deydi: “ Ey elchi yuborib shunday deydi: “ Ey shoh qilayotgan ishingni to’xtat! Hali sen boshlagan shoh qilayotgan ishingni to’xtat! Hali sen boshlagan ishing qanday tugashini bilmaysan-ku! ishing qanday tugashini bilmaysan-ku!

 Qo’y , sen yurtingda podsholik qilaver, bizni Qo’y , sen yurtingda podsholik qilaver, bizni o’z holimizga qo’y. Lekin sen bunga o’z holimizga qo’y. Lekin sen bunga ko’nmaydigan ko’rinasan. Agar biz bilan ko’nmaydigan ko’rinasan. Agar biz bilan kuch sinashmoqchi bo’lsang , u holda kuch sinashmoqchi bo’lsang , u holda ko’priklar qurib, ovvora bo’lma, biz ko’priklar qurib, ovvora bo’lma, biz daryodan uch kunlik nariga ketamiz, sen daryodan uch kunlik nariga ketamiz, sen bizning yerimizga o’t yoki yurtingda bizning yerimizga o’t yoki yurtingda uchrashishni istasang, shuni xabar qil.” Bu uchrashishni istasang, shuni xabar qil.” Bu taklifni eshitgach, Kir a’yonlarini to’plab taklifni eshitgach, Kir a’yonlarini to’plab kengashadi.Ularning ko’pchiligi kengashadi.Ularning ko’pchiligi To’marisning chekinishini quvvatlaydilar. To’marisning chekinishini quvvatlaydilar. Lekin ular orasidagi Krez ismli maslahatchi Lekin ular orasidagi Krez ismli maslahatchi shohga boshqacha hiyla o’rgatadi. shohga boshqacha hiyla o’rgatadi.

 Massagetlarning bir qism qo’shini Massagetlarning bir qism qo’shini To’marisning o’g’li To’marisning o’g’li SparangizSparangiz boshchiligida u yerga kelib, qoldirilgan boshchiligida u yerga kelib, qoldirilgan askarlarni yengib, ziyofatga mashg’ul bo’ladilar. So’ng askarlarni yengib, ziyofatga mashg’ul bo’ladilar. So’ng mast bo’lib qolgan askarlar uyquga ketadi. Shu vaqt Kir mast bo’lib qolgan askarlar uyquga ketadi. Shu vaqt Kir hujumga o’tib, massagetlarning ko’pini o’ldirib, ko’pini hujumga o’tib, massagetlarning ko’pini o’ldirib, ko’pini asrga oladi.Ular orasida Sparangiz ham bor edi.To’mariz asrga oladi.Ular orasida Sparangiz ham bor edi.To’mariz voqeadan xabar topib, Kirga elchi yuborib aytadi:” Ey voqeadan xabar topib, Kirga elchi yuborib aytadi:” Ey qonxo’r Kir uzum suvi yordamida bo’lgan bu voqeadan qonxo’r Kir uzum suvi yordamida bo’lgan bu voqeadan xursand bo’lma. Sen o’g’limni jang maydonida emas, xursand bo’lma. Sen o’g’limni jang maydonida emas, balki nayrang bilan qo’lga olding. Endi quloq tut, senga balki nayrang bilan qo’lga olding. Endi quloq tut, senga bir yaxshi maslaxatim bor. O’g’limni menga bir yaxshi maslaxatim bor. O’g’limni menga topshirginda qilgan ishing uchun jazolanmasdan topshirginda qilgan ishing uchun jazolanmasdan yurtingga jo’na, yo’qsa massagetlar tangrisi nomi bilan yurtingga jo’na, yo’qsa massagetlar tangrisi nomi bilan qasamyod qilib aytamanki, sen ochko’z xonning qonga qasamyod qilib aytamanki, sen ochko’z xonning qonga tashnaligini qondiraman. “ Kir bu so’zlarga quloq tashnaligini qondiraman. “ Kir bu so’zlarga quloq solmadi. Sparangiz o’ziga kelgach, voqeani anglab, solmadi. Sparangiz o’ziga kelgach, voqeani anglab, xijolatdan o’zini –o’zi o’ldirdi. xijolatdan o’zini –o’zi o’ldirdi.

 Malika To’marisMalika To’maris rahbarligida massagetlar Eron qo’shinlari rahbarligida massagetlar Eron qo’shinlari bilan bo’lajak qonli to’qnashuvga hozirlik ko’ra boshladi. bilan bo’lajak qonli to’qnashuvga hozirlik ko’ra boshladi. Massaget qo’shinlari beamon jangda Eroniylarni maxf etib, Massaget qo’shinlari beamon jangda Eroniylarni maxf etib, g’alabani qo’lga kiritishadi. Jangda Kir o’ldiriladi. Jang g’alabani qo’lga kiritishadi. Jangda Kir o’ldiriladi. Jang maydonida emas, nayrang bilan qo’lga olinib, xalok bo’lgan maydonida emas, nayrang bilan qo’lga olinib, xalok bo’lgan o’g’li Sparangiz dog’ida o’rtangan o’g’li Sparangiz dog’ida o’rtangan To’maris To’maris o’z o’z suvoriylariga o’ldirilgan Kir kallasini kesib oldiga suvoriylariga o’ldirilgan Kir kallasini kesib oldiga keltirishni , bir meshni esa qon bilan to’ldirishni buyuradi. keltirishni , bir meshni esa qon bilan to’ldirishni buyuradi. Shundan so’ng u soch soqoliga qon yopishib qolgan kalani Shundan so’ng u soch soqoliga qon yopishib qolgan kalani qo’liga olib, unga shunday xitob qiladi: “ Ey nomard , sen qo’liga olib, unga shunday xitob qiladi: “ Ey nomard , sen meni- jangda seni xalollik bilan yengib chiqqan bir ayolni- meni- jangda seni xalollik bilan yengib chiqqan bir ayolni- makkorlik bilan o’g’lidan judo qilib, farzand dog’ida makkorlik bilan o’g’lidan judo qilib, farzand dog’ida kuydirding, sen umring bo’yi qonga to’ymading, men o’z kuydirding, sen umring bo’yi qonga to’ymading, men o’z ontimga amal qilib seni qon bilan sug’ordim. Birovning ontimga amal qilib seni qon bilan sug’ordim. Birovning yurtiga zo’rovonlik bilan bostirib kelganlarning jazosi shu!” yurtiga zo’rovonlik bilan bostirib kelganlarning jazosi shu!” deb –tasdiqlaydi. deb –tasdiqlaydi.

Shiroq Shiroq  Shunga o’xshagan Shunga o’xshagan “Shiroq ““Shiroq “ to’g’risidagi rivoyatda ham to’g’risidagi rivoyatda ham vatanparvarlik, vatanga sodiqlik fazilatlari namoyon bo’lishini vatanparvarlik, vatanga sodiqlik fazilatlari namoyon bo’lishini ko’ramiz. Shiroq rivoyatining yaratilishiga Eron shoxi Doro ko’ramiz. Shiroq rivoyatining yaratilishiga Eron shoxi Doro bilan shak qabilalari o’rtasida yuz bergan tarixiy jangler asos bilan shak qabilalari o’rtasida yuz bergan tarixiy jangler asos bo’lgan . Bu rivoyatning qisqacha mazmuni yunon tarixchisi bo’lgan . Bu rivoyatning qisqacha mazmuni yunon tarixchisi Poleginning “Xarbiy xiylalar “nomli kitobi orqali yetib Poleginning “Xarbiy xiylalar “nomli kitobi orqali yetib kelgan. Unda hikoya qilinishicha;”Doro shak qabilasiga qarshi kelgan. Unda hikoya qilinishicha;”Doro shak qabilasiga qarshi yurush qilganda, shu qabila otboqari xarbiy holatni muhokama yurush qilganda, shu qabila otboqari xarbiy holatni muhokama qilib, o’tirgan qabila boshliqlari Saksfar, Omar va To’maris qilib, o’tirgan qabila boshliqlari Saksfar, Omar va To’maris xuzuriga tashrif buyurib, agar bolalarim va nabiralarini xuzuriga tashrif buyurib, agar bolalarim va nabiralarini tinchligini ta’minlansa, Doro qo’shinlariga qarshi borib ularni tinchligini ta’minlansa, Doro qo’shinlariga qarshi borib ularni bir o’zi yengishini aytadi. Shak hukumdorlari uning taklifiga bir o’zi yengishini aytadi. Shak hukumdorlari uning taklifiga rozi bo’lgach otboqar o’z quloq va burnini kesib, go’yo rozi bo’lgach otboqar o’z quloq va burnini kesib, go’yo qabiladoshlaridan ozor ko’rgan qiyofada Doro qo’shinlari qabiladoshlaridan ozor ko’rgan qiyofada Doro qo’shinlari huzuriga bo’radi. Va ularni aldaydi.huzuriga bo’radi. Va ularni aldaydi.

 Shiroqning achinarli holatini ko’rgan DoroShiroqning achinarli holatini ko’rgan Doro uning uning gaplariga ishonadi va u boshlagan yo’ldan gaplariga ishonadi va u boshlagan yo’ldan boradi.Shiroq uni 7 kun yurdirib, jazirama cho’lning boradi.Shiroq uni 7 kun yurdirib, jazirama cho’lning o’rtasiga olib boradi. Shiroqning 7 kunlik suv va o’rtasiga olib boradi. Shiroqning 7 kunlik suv va ovqat olish taklifi bilan yo’lga chiqqan qo’shinning ovqat olish taklifi bilan yo’lga chiqqan qo’shinning suvi va ovqati tugab, hammasi charchap toladi. 7 – suvi va ovqati tugab, hammasi charchap toladi. 7 – kuni ham shaklardan darak bo’lmaganini ko’rgan kuni ham shaklardan darak bo’lmaganini ko’rgan qo’shin aldanganini sezadi. Qo’shin boshlig’i qo’shin aldanganini sezadi. Qo’shin boshlig’i Shiroqni aldab suldab yo’lga solmoqchi bo’ladi. Shiroqni aldab suldab yo’lga solmoqchi bo’ladi. Lekin u shuncha qo’shinni bir o’zi yenganligini aytib Lekin u shuncha qo’shinni bir o’zi yenganligini aytib faxrlanadi. Qo’shin lashkarboshisi Renosbat faxrlanadi. Qo’shin lashkarboshisi Renosbat g’azablanib, Shiroqni chopib tashlaydig’azablanib, Shiroqni chopib tashlaydi ..

SPITAMEN SPITAMEN  SuSu g`g` diyonada vatan ozodligi yo`lida diyonada vatan ozodligi yo`lida Aleksandr (Iskandar)ga qarshi ko`tarilgan xalq Aleksandr (Iskandar)ga qarshi ko`tarilgan xalq qo`zg`oloni (q. Spitamen qo`zqo`zg`oloni (q. Spitamen qo`z g`og`o loni) rahbari. loni) rahbari. Yozuvchi V. V. Yanningyozishicha, Yozuvchi V. V. Yanningyozishicha, Spitamenning onasi — sug`d, otasi — sak Spitamenning onasi — sug`d, otasi — sak qabilasiga mansub aslzoda xonadondan qabilasiga mansub aslzoda xonadondan bo`lgan. Spitamen yoshligida abjir, chaqqon bo`lgan. Spitamen yoshligida abjir, chaqqon yigit bo`lib o`sgan. Otda chopish, kamon yigit bo`lib o`sgan. Otda chopish, kamon otish, qilichbozlikda unga hech kim tenglasha otish, qilichbozlikda unga hech kim tenglasha olmagan. Spitamen dastlab Doro III ning , olmagan. Spitamen dastlab Doro III ning , so`ngra Bessning lashkarboshilaridan, yaqin so`ngra Bessning lashkarboshilaridan, yaqin safdoshlaridan bo`lgan. Bess o`limidan safdoshlaridan bo`lgan. Bess o`limidan so`ng , yunonmakedon istilochilariga qarshi 3 so`ng , yunonmakedon istilochilariga qarshi 3 y. davomida mardona y. davomida mardona qq arshilik ko`rsatgan.arshilik ko`rsatgan.

 Spitamen (miloddan avvalgi Spitamen (miloddan avvalgi 370370 -- 328328 -yillar), sug'dlar sarkardasi. -yillar), sug'dlar sarkardasi. Spitamen miloddan avvalgiSpitamen miloddan avvalgi 329329 –– 328328 -yillarda Sug‘diyonada -yillarda Sug‘diyonada makedon bosqinchilariga qarshi makedon bosqinchilariga qarshi ko‘tarilgan xalq qo‘zg‘oloni ko‘tarilgan xalq qo‘zg‘oloni rahbari.rahbari.

 Arriannmng yozishicha, qo`zg`olonchilarga Arriannmng yozishicha, qo`zg`olonchilarga qo`shilgan ko`chmanchi massaget kabilalari qo`shilgan ko`chmanchi massaget kabilalari rahbarlari Aleksandrning cho`l ichkarisiga rahbarlari Aleksandrning cho`l ichkarisiga yurish qilishidan xavotirlanib Spitamenni yurish qilishidan xavotirlanib Spitamenni o`ldirib, boshini Aleksandrga yuborganlar. o`ldirib, boshini Aleksandrga yuborganlar. Spitamenning Spitamenning qq izi Apana Salavk I ga izi Apana Salavk I ga berilgan, bu nikohdan salavkiylarning berilgan, bu nikohdan salavkiylarning mashhur hukmdori Antiox tug`ilgan. mashhur hukmdori Antiox tug`ilgan. Spitamenning nomi asrlar osha yashab Spitamenning nomi asrlar osha yashab mardlik va jasorat timsoli sifatida avlodlarga mardlik va jasorat timsoli sifatida avlodlarga ruhiy madad berib kelgan.ruhiy madad berib kelgan. Z SPITAMEN QO`ZGOLONI

O'xshashlar

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar

Yunon tarixchilari asarlarida qadimgi O’rta osiyo tarixi masalasining yaratilishi

Buyuk ajdodlarimiz

Aleksandr Makedoniskiy bosqini davrida O’rta Osiyo

Qadimgi Naxshab