Aleksandr Makedoniskiy bosqini davrida O’rta Osiyo - Tarix - Slaydlar

Aleksandr Makedoniskiy bosqini davrida O’rta Osiyo

Yuklangan vaqt:

04.09.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13435.802734375 KB

Ko'chirib olish

Aleksandr Makedoniskiy bosqini davrida O‘rta Osiyo

Iskandar (miloddan avvalgi 356- 323 yillar) qadimgi dunyoning yi rik lashkarboshi va davlat arbobl aridan biri. U siyosatda o‘ta ehti yotkor, o‘ta ayyor va hushyor da vlat arbobi edi. U yirik lashkarbo shi sifatida antik davr harbiy san’ atining rivojlanish tarixida katta i z qoldirdi. Jahongir yangi tipdagi otliq qo‘shin tuzdi, unda jangov or intizom tartib-qoidalarini ishl ab chiqdi. Jang qilish usullarini is hlab chiqdi. U tezlik, qat’iylikni j angdagi g‘alabani ta’minlaydiga n omillardan deb tushundi.

Mavjud imkoniyatlarni to‘g‘ri tahlil qilish, unga to‘g‘ri baho bera bilish , dushmanni yaxshi o‘rganish zaru rligini jang qilishning asosi deb bil di. Zarur paytda u ehtiyotkorlik chi dam va matonat bilan ish tutdi. U hech qachon hushyorlikni o‘zidan tark etmadi. Uning qo‘lga kiritgan g‘alabalarining boisi shundaki, u d ushmanlarining bo‘sh va zaif tomo nlarini yaxshi o‘rganardi. U intizo mli muntazam qo‘shin va jangovor qurollar bilan har qanday zaif dus hmanni ham, o‘ta hushyorlik ayyo rlik qattiqqo‘llik va qat’iyatlik bilan kuchli raqibni ham yengib keldi.

Mil. avv.334- 330 yillar davomida Iskandar Eronning a sosiy viloyatlarini bosib olgach, o‘zining bosqinchilik y urishlarini davom ettirish maqsadida miloddan avvalg i 329 yilning bahorida Hindiqush tog‘idan o‘tib, qadi mga Baqtriya tuprog‘iga kirib keldi. Grek manbalarida O‘rta Osiyodagi ikki daryo oralig‘ini Transaksoniya de b atashadi.

U Baktriyaning yirik shaharlarini egallay boshlaydi. Drapsaka (Afg‘onistondagi Anderab shaxri), Aorn (shimoliy Afg‘onistondagi Oltindilertepa), Davlat poytaxti Bakrani (Shim.Afg‘onistondagi Balx)ni egallaydi. Bess va uning tarfdorlari Amudaryoning Termizga yaqin joyidan o‘tib, ko‘prik vazifasini o‘tab kelgan yakkayu yagona kemani yoqib yuborishdi va Sug‘d saprapligining Nautaka xududiga chekinishdi. (Qashqadaryoning sharqiy tomoni) tomon chekinishdi. Ularning orqasidan Aleksandr Ptolemey boshchiligida armiyaning bir qismini yuboradi. Nautaka qal’asida Bessning ittifoqchilari baqtriyalik Oksiart, sug‘dlik Spitamen va fors Datafarnlar o‘rtasida nizo chiqdi. Chunki Bess o‘z ittifoqchilariga ahamoniylar zulmiga va Iskandar hujumiga qarshi birgalashib kurashishga ahd qilgan edi .

Dastlab ular Bessning niyatini anglab e tmay, u bilan birga bo‘lishdi. Ammo un i, ittifoqchilari bilan shohlar kabi muno sabatda bo‘lishga intilayotganini sezga n Spitamen, Oksiart va fors Datafarnlar u bilan aloqani uzishdi va uni kishanlab Iskandarga topshirish niyatida ekanlikl arini bildirish uchun uning qarorgohiga chopar yubordi. Kishanlangan Bessni q al’ada qoldirib, o‘zlari esa mamlakat ic hki hududlariga chekinishdi. Spitamen va uning ittifoqchilari Bessni Iskandarg a topshirish bilan dushman istilolarini t o‘xtatmoqchi bo‘lishdi. Chunki Iskanda r Eronga yurish boshlaganda, u o‘z dus hmani Doro III ni nomardlarcha zaharl ab o‘ldirgan Bessdan o‘ch olish niyatid a ekanligi e’lon qilgan edi.

Ptolemey orqasidan katta qo‘shin bilan Aleksandrning o‘z i yurdi. Uning yo‘lida branxidlar shahri chiqdi. Branxidlar avlodlari Milet (Kichik Osiyo) shaxriga yaqin Appalon Didi mkiy ibodatxonasining ruhoniylari bo‘lgan. Ular Kserks da vrida ( mil. avv.481-465 yy.) O‘rta Osiyoga ko‘chirilgan edi . Branxidlar Eron bosqini davrida ibodatxonaning xazinasi ni axamoniylarga topshirib, jonlaini saqlab qolgan edilar. Yunonlarning qasosidan qo‘rqib O‘rta Osiyoga kelgan edil ar. Ular mil.avv. V asrda O‘rta Osiyoga kelgan birinchi yun onlar bo‘lishgan. Ularning shaxri Yerqo‘rg‘on yodgorligi o ‘rnida bo‘lgan. Bu hozirgi kunda Qarshi shahridan 10 km shimolda joylashgan. Branxidlar Makedonskiy va uning q o‘shinlarini non va tuz va xursandlik bilan kutib olgshan b o‘lsalar-da, Makedonskiy ularning barchasini xoinlikda ay blab, qirib tashlaydi va shaxrini ham vayron qiladi. Tarixch ilardan Arrian va Kvint Kursiy Ruflarning xabar berishiga q araganda, Iskandar va uning qo‘shinlari o‘z vatandoshi sif atida xursandchilik bilan kutib olishga chiqqan begunoh b ranxidlarni qirib tashlaydi va ularning shahar va qishloqla rining kulini ko‘kka sovuradi. Shundan keyin Aleksandr Pt olemey qo‘shinlari bilan birlashadi. U asirga tushgan Bess ning quloq va burnini kesib, Ekbatana shahriga, ya’ni Dor o III ning qarindoshlari qo‘liga topshirish uchun yuboradi. U yerda Bess vaxshiyyona o‘ldiriladi.

Nautakadan keyin Aleksandr Marakanda (Samarqand)ga yo‘l oladi. Bu Transaksoniyaning yirik shaxarlar idan biri bo‘lgan. Iskandar jangda o‘ta berahm bo‘lgan. Maraqandani egallagach, maxalliy tilni yaxshi biladigan Farnux bo shchiligida 1000 ta jangchidan iborat gornizonni qo‘yib, o‘zi Sirdaryo bo‘yida joylashgan Kiropol shaxrin i egallashga ketadi. (Kiropol-shim.Tojikistondagi Nurtepa yodgorligi). U Katvan cho‘li, Malguzar tog‘liklar i va Zamin cho‘li (Tojikistonning Xo‘jand viloyati) orqali borgan. Bu yerda Kiropolga yetmasdan yozma m anbalarda ma’lumot berishlaricha, 7 ta shahar qattiq qarshilik ko‘rsatgan. Arxeologik tadqiqotlar natija sida, mil.avv. V-IV asrlarga oid bir necha manzilgohlar topilgan. Ularning eng yiriklari Xan tepa va Nurte pa bo‘lgan. Bu yerda bo‘lgan jangda hatto Aleksandrning o‘zi ham yaralangan. Kiropolni egallab, U yerd a Aleksandriya Esxatani bunyod etgan. U birinchi bor Ustrushonada Samarqand bilan Xo‘jand oralig‘ida tog‘liklar qarshiligiga uchraydi. Biroq Is kandar tog‘liklar bilan bo‘lgan jangda o‘ta shafqatsizlik qildi.

Arrianning yozishicha, u 30 ming mahalliy aholidan 22 m ingini qirib tashlaydi. Asirga tushishni istamagan tog‘likla rning qolganlari o‘zlarini qoyalardan tashlab halok bo‘lad ilar. Bu dahshatli voqea Spitamenning "ko‘zini ochdi". U I skandar niyatlarining mohiyatini to‘liq tushunib yetdi va unga qarshi qat’iy kurashga otlandi. Iskandar tog‘liklarni qirib, tezda Sirdaryo yoqasiga chiqib oldi. Sirdaryo bo‘yig a Iskandarga do‘stlarcha sovg‘a-salomlar bilan Tanais (Sir daryo)ning narigi tomonidan tiay-taradarayya saklari vaki llari keladi. Shunda Iskandar sak elchilarini garovda qoldi rib, o‘z yaqinlaridan bir kishini Tanais ortidagi saklar yurti ga ularning urf-odatlari, kuchi bilan tanishib kelish uchun yubordi. Xuddi shu paytda Iskandarga Samarqanddan ch opar kelib, So‘g‘dda unga qarshi Spitamen boshchiligida qo‘zg‘olon ko‘tarilganini xabar qiladi. Spitamen Samarqa nd qamal qilingan. Farnux boshchiligidagi gornizon esa, S amarqandga yaqin Miyonqol xududida mag‘lubiyatga uc hragan edi. Dastlab Iskandar qo‘zg‘olonchilarga qarshi 25 00 jangchidan iborat bo‘lgan qo‘shin yuboradi. Ularning kelayotganidan xabar topgan Spitamen yolg‘ondan cheki nib,qulay fursat topib ularni qirib tashlaydi.

/Maraqandani ikkinchi marta qamal qiladi. Bundan xabar topgan Iskandar tezda Samarqandga qaytadi. Bundan xabar topgan Spitamen yana cho‘lga qochadi. Lekin Makedonskiy ularni ta’qib qilmasdan, qishloq va shaxar aholisini qilichdan o‘tkazadi. Qo‘lga olingan 30 so‘g‘d zadagonlari o‘limga qo‘shiq aytib borgan. Bu Aleksandrni hayron qoldirgan. Tarixiy manbalarga ko‘ra, Diodor ma’lumoticha, 120 mingdan ortiq qo‘zg‘olonchi va mahalliy katta qismini qirib tashladi .

Shu paytda Xo‘jand qal’asida qoldirilgan, garovda yotgan saklar bosh ko‘taradilar va yunon qo‘shinlari qirib tashlanadi. Samarqand qo‘zg‘olonchilariga Baqtriyadan yordam keladi. Voqealar tahlili shuni ko‘rs atadiki, saklar, so‘g‘dlar va baqtriyaliklar oldindan bir vaqtda bosh ko‘tarishga kelishib olishgan ko‘rinad i. Xuddi shu voqealardan boshlab Spitamenning nomi Iskandar va uning qo‘shinlari uchun dahshatli bo ‘lib qoldi.

Aleksandir Makedoniskiy bosqinidan so ‘ ng q ayta tiklangan Afrosiyob mudofa devori .

O‘rta Osiyodagi harbiy vaziyat Iskandar uchun juda murakkab edi. Sirdaryoda saklar to‘planib, jangga shay turishdi. Samarqand Spitamen tomonidan qamal qilindi va yunon qo‘shini yanchib tashlandi. Iskandar Sirdaryoda ikkinchi marotaba yarador bo‘ldi. Saklarning qarshiligini qaytarib turish maqsadida Sirdaryo sohilida 17 kun ichida mustahkam mudofaa devori bilan o‘ralgan qal’a qurdirdi. qal’aga "Aleksandriya Esxata", ya’ni "Olisdagi Aleksandriya" deb nom qo‘ydi va unga yunon qo‘shinlarini, kasallarni, yaradorlarni, bolalar va keksalarni joylashtirdi. Bu shaxarning qurilishi saklar uchun muammo bo‘lishini anglab, Iskandar istehkomiga qarshi katta qo‘shin bilan yubordi. Uni buzush uchun Kursiy Ruf ma’lumoticha, o‘z ukasi boshchilik qilgan.

/Hujumni birinchi bo‘lib Iskandar boshladi. Uning jangchilari o‘t ochar mashinalar bilan daryoni kechib o‘tadi. Tadqiqotlar natijasida uning Bekobod qishlog‘i yonidan, ya’ni Sirdaryoning eng tor yeridan kechib o‘tilgan degan fikrlar bor. Jang qattiq bo‘ldi. Saklar Iskandar siquviga bardosh bera olmadilar. 150 tasi asir olinadi. Minglab saklar halok bo‘ladi. Iskandar sahroning ichiga kirib boradi. Lekin uning qo‘shinlari orasida me’da kasalligining tarqalishi, jazirama va suvsizlik ham askarlar noroziligiga sabab bo‘lgan. Vaziyat Iskandarni o‘z qo‘shinlari bilan Aleksandriya Esxata qal’asiga qaytishga majbur etdi. Ko‘p o‘tmay, saklarning elchilari kelib, undan kechirim so‘raydi. Iskandar esa ularni xayrixohlik bilan qabul qildi. Uning maqsadi saklar bilan munosabatni yaxshilash edi. .

Spitamen rahbarligida makedoniyalik bosqinchil arga qarshi xalq harakati boshlanib ketdi. Iskand arning rejalari chippakka chiqdi. Spitamenning k o‘ngilli jangchilari ayyor va kuchli dushmanga qa rshi ochiq kurashga otlandi. Agar Spitamen avval lari Iskandarga Turon xalqlarini fors zulmidan ozo d etuvchi xaloskor sifatida qaragan bo‘lsa, endi u ni Turon xalqining ayyor va kuchli dushmani eka nligini his etdi. Iskandar miloddan avvalgi 329 yili Baqtriya va So‘g‘d yerlariga kirib kelganda mahal liy aholiga itoatkor qul sifatida qaragan edi. Unin g niyatini Turon zaminning barcha xalqi tushundi . Vaziyatning jiddiyligini tushungan Iskandar darh ol Baqtriyaning bosh shahri Baqtrada (yunoncha Zariasp, forscha Balx) barcha eparxlarni yig‘ib qu rultoy chaqirdi. Mahalliy aslzodalar Iskandarning niyatini darhol tushundilar va barchani qo‘zg‘olo nga tayyorladi. qurultoyning asosiy maqsadi O‘rt a Osiyoda yunonlar hukmronligini mustahkamlas hga qaratilgan edi. Biroq, uning ochilishi oldidan, "Iskandar qabila boshliqlarini Zariaspda yig‘ib, so ‘ngra yo‘q qilib yuborish niyatida emish" degan g ap tarqaldi. Bunga javoban qurultoyning ochilish kuni qo‘zg‘olonning boshlanishiga signal bo‘ldi.

Mil.avv. 329-328 yilnin g qishini Aleksandr Sa marqandda 3 ming las hkardan iborat qo‘shin ni qoldirib, o‘zi Zariasp ga qishlash uchun jo‘na b ketdi. Shunday qilib, milliy ozodlik kurashini ng birinchi bosqichi yak unlandi. Bularning barc hasi miloddan avvalgi 3 29 yilning bahoridan to kuzigacha davom etdi .

Qo‘zg‘olonning ikkinchi bosqichi miloddan avvalgi 328 yilning qish faslida boshlandi. huddi shu vaqtda Iskandar Zariaspda Baqtriya eparxlarining (hokimlarining) qurultoyini o‘tkazayotgan edi. qurultoyda Bessni sud qilishdi. Bosib olingan viloyatlarni qanday qilib boshqarish masalasi ham ko‘rildi. Iskandar g‘arbdan qo‘shin chaqirdi va Neparx boshchiligida yordamchi kuchlar etib keldi. qurultoyga Ovrupo skiflaridan Iskandar bilan harbiy ittifoq tuzish maqsadida katta sovg‘a-salomlar bilan elchilar kelishdi. Ular Iskandarga skif malikasini xotinlikka taklif qilishdi. Katta sovg‘a-salomlar bilan do‘stlik aloqalarini o‘rnatish uchun qadimgi Xorazmdan 1500 otliq askarlar bilan elchilar ham kelishdi. Xorazm podshosi Farasman elchilar orqali Iskandar rozi bo‘lsa, unga qora dengiz bo‘yi skiflariga qarshi harbiy yurishlarida amaliy harbiy yordamga tayyor ekanligani izhor etadi. Jahongir ularga minnatdorchilik bildirib, u Hindiston tomon yurish qilish niyatida ekanligini bayon etadi. Shoh Farasmon haqidagi ma’lumotni Arrian yozib qoldirilgan. Kvint Kursiy Ruf asarida Xorzam shoxi Fratofern deb berilgan.

O'xshashlar

Arablarning O’rta Osiyoga bosqini

Kushoniylar davrida O’rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti

Chor Rossiyasining O’rta Osiyoga bosqini

O’rta Osiyo olimlari

O'rta Osiyo bronza davrida