Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar - Tarix - Slaydlar

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1894.5 KB

Ko'chirib olish

““ Markaziy Osiyo Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar” qadimgi manbalar” mavzusi bo`yicha tayyorlagan taqdimotimavzusi bo`yicha tayyorlagan taqdimotiNamanagan davlat universiteti ijtimoiy Namanagan davlat universiteti ijtimoiy iqtisodiy fakulteti Tarix yo’nalishi 103-iqtisodiy fakulteti Tarix yo’nalishi 103- gurux talabasi Erqulova Shohistagurux talabasi Erqulova Shohista

 Markaziy Osiyo xalqlari qadimiy boy tarixga Markaziy Osiyo xalqlari qadimiy boy tarixga egadir. Biz bu qadimgi tarixni o`rganishda egadir. Biz bu qadimgi tarixni o`rganishda ko`plab arxeologik va tarixiy manbalarga murojat ko`plab arxeologik va tarixiy manbalarga murojat qilamiz. Bevosita, tarixiy manbalarga murojat qilamiz. Bevosita, tarixiy manbalarga murojat qiladigan bo`lsak yurtimizning boy madaniy tarixi qiladigan bo`lsak yurtimizning boy madaniy tarixi haqida ko`plab mamlakatlarning tarixchilari haqida ko`plab mamlakatlarning tarixchilari ma’lumot beradilar. Masalan, Yunon, Rim, Xitoy ma’lumot beradilar. Masalan, Yunon, Rim, Xitoy tarixchilari yurtimiz haqida ko`plab tarixchilari yurtimiz haqida ko`plab ma’lumotlarnni o`z asarlarida bayon etganlar. ma’lumotlarnni o`z asarlarida bayon etganlar. Bunda albatta, yunon rim tarixchilari o`z Bunda albatta, yunon rim tarixchilari o`z o`rnilariga egalar. Jumladan, Gerodot, Ktesiy, o`rnilariga egalar. Jumladan, Gerodot, Ktesiy, Ktesofon, Diodor, Pompey Trog, Strabon, Kvit Ktesofon, Diodor, Pompey Trog, Strabon, Kvit Kursiy Ruf va boshqalar alohida o`rin tutadilar. Kursiy Ruf va boshqalar alohida o`rin tutadilar.

 Ular o`z asarlarida bu Ular o`z asarlarida bu yerlarning tarixi, geografik yerlarning tarixi, geografik joylashuvi, iqlimi, o`simlik va joylashuvi, iqlimi, o`simlik va hayvonot dunyosi, aholisi, hayvonot dunyosi, aholisi, ularning mashg`uloti, ularning mashg`uloti, madaniyati va boshqa madaniyati va boshqa ko`plab ma’lumotlarni bayon ko`plab ma’lumotlarni bayon etganlar. Jumladan tarix otasi etganlar. Jumladan tarix otasi Gerodot o`zining 9 kitobdan Gerodot o`zining 9 kitobdan iborat ”Tarix” kitobida iborat ”Tarix” kitobida Markaziy Osiyoning qadimgi Markaziy Osiyoning qadimgi xalqlari agribiylar, isedonlar, xalqlari agribiylar, isedonlar, massagetlar, daylar va massagetlar, daylar va saklar haqida ularning saklar haqida ularning turmushi, urf odatlari hamda turmushi, urf odatlari hamda qo`shni mamlakatlar bilan qo`shni mamlakatlar bilan aloqalari haqida qimmatli aloqalari haqida qimmatli ma’lumotlarni uchratamiz. ma’lumotlarni uchratamiz. Geradot (mil. avvalgi 490- 480-yillar o`rtasi – 425y.)

 Yana bir yunon tarixchisi Yana bir yunon tarixchisi Strabon o`zining “Geografiya” Strabon o`zining “Geografiya” asarida Gerkaniya, Parfiya, asarida Gerkaniya, Parfiya, Baqtriya va Marg`iyonaning Baqtriya va Marg`iyonaning tabiiy holati, shaharlari, qisman tabiiy holati, shaharlari, qisman ularga borish yo`llari, bu ularga borish yo`llari, bu yerdagi xalqlar haqida qimmatli yerdagi xalqlar haqida qimmatli ma’lumotlarni berib o`tadi. ma’lumotlarni berib o`tadi. Mashhur Rim tarixchisi Kvint Mashhur Rim tarixchisi Kvint Kursiy Ruf o`zining “Buyuk Kursiy Ruf o`zining “Buyuk Iskandar tarixi” nomli asarida Iskandar tarixi” nomli asarida o`rta osiyoning Iskandar o`rta osiyoning Iskandar Zulqarnay tomonidan istilo Zulqarnay tomonidan istilo qilinishi, xalqlarning chet el qilinishi, xalqlarning chet el bosqinchilariga qarshi kurashi, bosqinchilariga qarshi kurashi, xususan, Spitamen xususan, Spitamen boshchiligidagi qo`zg`alon keng boshchiligidagi qo`zg`alon keng yoritib berilgan. Yana boshqa yoritib berilgan. Yana boshqa ko`plab yunon-rim tarixchilari ko`plab yunon-rim tarixchilari asarlarida O`rta Osiyo tarixi asarlarida O`rta Osiyo tarixi haqidagi ma’lumotlarni ko`rish haqidagi ma’lumotlarni ko`rish mumkin. mumkin. Strabon (mil avv.63 – mil 23y)

 O`rta osiyo tarixini yoritishda xitoy tarixchilari O`rta osiyo tarixini yoritishda xitoy tarixchilari ham o`z hissalarini qo`shganlar. Lekin ular o`z ham o`z hissalarini qo`shganlar. Lekin ular o`z asarlarini ma’lum bir maqsad va manfaatlarini asarlarini ma’lum bir maqsad va manfaatlarini ko`zlab yozganlar va xalqlarning tarixi ko`p ko`zlab yozganlar va xalqlarning tarixi ko`p hollarda bir tomonlama yoritilgan. Lekin Xitoy hollarda bir tomonlama yoritilgan. Lekin Xitoy manbalarida bo`lib o`tgan voqealarning vaqti manbalarida bo`lib o`tgan voqealarning vaqti va o`rni, bir-biriga qarshi turgan va o`rni, bir-biriga qarshi turgan qo`shinlarning aniq soni ko`rsatilgan. Bevosita qo`shinlarning aniq soni ko`rsatilgan. Bevosita bu manbalarga to`xtaladigan bo`lsak ularga bu manbalarga to`xtaladigan bo`lsak ularga Xitoy tarixshunoslarining otasi Sima Siyanning Xitoy tarixshunoslarining otasi Sima Siyanning “Tarixiy estaliklar”, yirik tarixchi Bian Guning “Tarixiy estaliklar”, yirik tarixchi Bian Guning “Avvalgi Xon sulolasining tarixi”, Fan Xuaning “Avvalgi Xon sulolasining tarixi”, Fan Xuaning “Keyingi Xon sulolasining tarixi” va boshqa “Keyingi Xon sulolasining tarixi” va boshqa asarlarni misol qilib keltirishimiz mumkin. asarlarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Xitoydan O`rta Osiyoga elchi qilib jo`natilgan Xitoydan O`rta Osiyoga elchi qilib jo`natilgan Chjan Szyan ham o`z estaliklarida bu yerlar Chjan Szyan ham o`z estaliklarida bu yerlar haqida turli ma’lumotlar keltirgan. Bu asarlada haqida turli ma’lumotlar keltirgan. Bu asarlada ular o`lka tarixi ularning qadimiy xalqlari ular o`lka tarixi ularning qadimiy xalqlari turmush tarzi madaniyati haqida ma’lumotlar turmush tarzi madaniyati haqida ma’lumotlar berib o`tadilar. berib o`tadilar.

 O`lkamiz tarixi haqidagi yana bir muhim O`lkamiz tarixi haqidagi yana bir muhim manbalardan biri O`rxun-Enasoy obidalari manbalardan biri O`rxun-Enasoy obidalari hisoblanadi. Bu bitiktoshlarga To`n Yuquq, Bilgi hisoblanadi. Bu bitiktoshlarga To`n Yuquq, Bilgi Xoqon, Kultegin va Ongin bitiklari kiradi. Bu Xoqon, Kultegin va Ongin bitiklari kiradi. Bu bitiktoshlar yurtimiz tarixida mavjud bo`lgan ko`k bitiktoshlar yurtimiz tarixida mavjud bo`lgan ko`k turklar davlati haqida uning aholisi, madaniyati, turklar davlati haqida uning aholisi, madaniyati, yashash tarzi haqida ma’lumotlar beradi. Bu yashash tarzi haqida ma’lumotlar beradi. Bu manbalar nafaqat tarixiy, balki noyob lingvistik manbalar nafaqat tarixiy, balki noyob lingvistik manbalar bo`lib xizmat qiladi.manbalar bo`lib xizmat qiladi. O`rxun-enasoy yodgorliklaridan namunalar V-VII asrlar

 O`rta osiyo xalqlari tarixini yoritishda albatta O`rta osiyo xalqlari tarixini yoritishda albatta arxeologik manbalar juda muhim, chunki biz eng arxeologik manbalar juda muhim, chunki biz eng qadimgi davr bo`yicha hech qanday yozma qadimgi davr bo`yicha hech qanday yozma manbalarga ega emasmiz. Shuming uchun biz manbalarga ega emasmiz. Shuming uchun biz qadimgi davrni o`rganishda arxeologik manbalarga qadimgi davrni o`rganishda arxeologik manbalarga murojat qilamiz. O`zbekiston hududida eng qadimgi murojat qilamiz. O`zbekiston hududida eng qadimgi arxeologik manbalar Farg`ona vodiysida joylashgan arxeologik manbalar Farg`ona vodiysida joylashgan Selung`ur g`oridan Toshkent viloyatida joylashgan Selung`ur g`oridan Toshkent viloyatida joylashgan Ko`lbuloq makonidan Surxandaryodagi Teshiktosh Ko`lbuloq makonidan Surxandaryodagi Teshiktosh g`oridan va boshqa ko`plab joylardan topib g`oridan va boshqa ko`plab joylardan topib o`rganilgan. o`rganilgan.

 Yurtimiz hududida yashagan odam Yurtimiz hududida yashagan odam qoldiqlari Selung`ur g`oridan topilgan. Bu qoldiqlari Selung`ur g`oridan topilgan. Bu odam shartli ravishda “fergantrop” deb odam shartli ravishda “fergantrop” deb nomlangan. Bu odamninhg yoshi deyarli nomlangan. Bu odamninhg yoshi deyarli pitekantrop odamning yoshi bilan teng. pitekantrop odamning yoshi bilan teng. Boysun tog`ining Teshiktosh deb Boysun tog`ining Teshiktosh deb nomlangan g`oridan topilgan yodgorlik nomlangan g`oridan topilgan yodgorlik alohida qimmatga ega. G`ordan 9 yoshli alohida qimmatga ega. G`ordan 9 yoshli bolaning qabri topilgan. Bu neandertal bolaning qabri topilgan. Bu neandertal odami hisoblangan. Umuman olganda odami hisoblangan. Umuman olganda yurtimiz hududida ko`plab arxeologik yurtimiz hududida ko`plab arxeologik manbalar topilgan bo`lib, ular o`lkamiz manbalar topilgan bo`lib, ular o`lkamiz boy o`tmishi haqida, bu yerda yashagan boy o`tmishi haqida, bu yerda yashagan insonlar haqida ma’lumot beradi.insonlar haqida ma’lumot beradi.

 Diyorimiz tarixini o`rganishda numizmatik manbalar Diyorimiz tarixini o`rganishda numizmatik manbalar ham muhim ahamiyatga ega. O`rta osiyo tarixidagi ilk ham muhim ahamiyatga ega. O`rta osiyo tarixidagi ilk tangalar bu miloddan avvalgi VI asrda ahamoniylar tangalar bu miloddan avvalgi VI asrda ahamoniylar davriga tegishli tangalar hisoblanadi. Ular bu yerda davriga tegishli tangalar hisoblanadi. Ular bu yerda o`zlarning kumush va mis tangalarini zarb ettirganlar. o`zlarning kumush va mis tangalarini zarb ettirganlar. Ulardan keyingi hukron sulolalar ham o`zlarining Ulardan keyingi hukron sulolalar ham o`zlarining tangalarini zarb ettirganlar. Ularda asosan hukmdor tangalarini zarb ettirganlar. Ularda asosan hukmdor tasviri suvoriy yoki sulola tamg`alari bilan bezatilib zarb tasviri suvoriy yoki sulola tamg`alari bilan bezatilib zarb etilgan. Biz bu tangalar orqali o`sha davr tarixi, etilgan. Biz bu tangalar orqali o`sha davr tarixi, madaniyati, yozuvi va boshqa ko`plab ma’lumotlarni madaniyati, yozuvi va boshqa ko`plab ma’lumotlarni bilib olishimiz mumkin.bilib olishimiz mumkin. O`rta Osiyodan topilgan tangalar (mil avv. IV-II asrlar)

 Yozma manbalarning shunday turlari borki bu folklor Yozma manbalarning shunday turlari borki bu folklor va lingivistik manbalardir. Ular asosan o`lkamizning va lingivistik manbalardir. Ular asosan o`lkamizning qadimgi madaniyati shu jumladan, o`sha davr tili, urf qadimgi madaniyati shu jumladan, o`sha davr tili, urf odati, diniy tasavvurlar, marosim va tadbirlar haqida odati, diniy tasavvurlar, marosim va tadbirlar haqida ma’lumotlar beradi. Bunga misol qiolib yuqorida qayt ma’lumotlar beradi. Bunga misol qiolib yuqorida qayt etib o`tilganidek o`rxun-enasoy yodgorliklarini misol etib o`tilganidek o`rxun-enasoy yodgorliklarini misol qilishimiz mukin. Bu manbalar yana bir muhim qilishimiz mukin. Bu manbalar yana bir muhim lingivistik ma’lumotlarni ham beradi. Yana misol qilib lingivistik ma’lumotlarni ham beradi. Yana misol qilib Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`at at-turk” Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`at at-turk” asari hisoblanadi bu asardagi 6727 ta lug`at asari hisoblanadi bu asardagi 6727 ta lug`at maqolasida olim turkiy urug`lar qabilalarning tili maqolasida olim turkiy urug`lar qabilalarning tili madaniyati, adabiyoti, tarixi, urf-odatlari bo`yicha madaniyati, adabiyoti, tarixi, urf-odatlari bo`yicha noyob ma’lumotlarni jamlagan. Hatto yunon-rim noyob ma’lumotlarni jamlagan. Hatto yunon-rim tarixchilari o`z asarlarida ham yurtimiz tarixiga oid tarixchilari o`z asarlarida ham yurtimiz tarixiga oid afsona va rivoyatlarni bayon etib o`tgan. Bunga misol afsona va rivoyatlarni bayon etib o`tgan. Bunga misol To`maris va Shiroq haqidagi afsonalarni aytib o`tish To`maris va Shiroq haqidagi afsonalarni aytib o`tish mumkin.mumkin.

 Xulosa qilib aytadigan bo`lsak-umuman barcha tarixiy Xulosa qilib aytadigan bo`lsak-umuman barcha tarixiy yozma va arxeologik yozma manbalar yurtimizning yozma va arxeologik yozma manbalar yurtimizning boy o`tmishi, xalqlari, yashash tarzi, urf-odati, boy o`tmishi, xalqlari, yashash tarzi, urf-odati, madaniyati haqida muhim ma’lumotlani beradi. Biz madaniyati haqida muhim ma’lumotlani beradi. Biz yosh avlod bu manbalarni o`rganishimiz, ulardan yosh avlod bu manbalarni o`rganishimiz, ulardan tegishli xulosa chiqarib, biz yashayotgan o`lkaning tegishli xulosa chiqarib, biz yashayotgan o`lkaning naqadar shonli o`tmishga ega ekanligini chuqur naqadar shonli o`tmishga ega ekanligini chuqur anglab, shu yurtga munosib farzand bo`lmog`imiz anglab, shu yurtga munosib farzand bo`lmog`imiz lozim. lozim.

O'xshashlar

O`rta osiyo tarixiga oid eng qadimgi manbalar

G'arbiy Osiyo xalqlari

Yunon tarixchilari asarlarida qadimgi O’rta osiyo tarixi masalasining yaratilishi

Markaziy Osiyodagi qadimgi davlatlar

Qadimgi Nasaf tarixi