1918-1939 yillarda Turkiya. Eron. Afg\\'oniston - Tarix - Slaydlar

1918-1939 yillarda Turkiya. Eron. Afg\\'oniston

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1027 KB

Ko'chirib olish

1918-1939 yillarda 1918-1939 yillarda Turkiya. Eron. Turkiya. Eron. Afg'onistonAfg'oniston

RejaReja  1. Ikkilnchi jahon urushi va Turkiya1. Ikkilnchi jahon urushi va Turkiya  2. Turkiya Rcspublikasi ichki siyosati2. Turkiya Rcspublikasi ichki siyosati  3. Eronning ichki va tashqi siyosati3. Eronning ichki va tashqi siyosati  4. Afg'oniston ichki va tashqi siyosati4. Afg'oniston ichki va tashqi siyosati

 Turkiya birinchi jahon urushidan Turkiya birinchi jahon urushidan mag'lub davlat sifatida chiqdi va katta mag'lub davlat sifatida chiqdi va katta zarar ko'rdi. 4 yil mobay-nida 500 ming zarar ko'rdi. 4 yil mobay-nida 500 ming kishi o'ldi, 800 mingdan ortiq kishi kishi o'ldi, 800 mingdan ortiq kishi Rliylb-majruh bo'lib qoldi. Antanta Rliylb-majruh bo'lib qoldi. Antanta armiyasi 1918-yil noyabr oyidayoq armiyasi 1918-yil noyabr oyidayoq malakat poytaxti Istambul shahrini malakat poytaxti Istambul shahrini ishg'ol etgan edi. 1919-yilning oxirida ishg'ol etgan edi. 1919-yilning oxirida Buyuk Millat Majlisiga (TBMM) saylov Buyuk Millat Majlisiga (TBMM) saylov o'tkazildi va unda kamolchilar g'alaba o'tkazildi va unda kamolchilar g'alaba qozonishdi.qozonishdi.  TBMM mamlakat hududida chet el TBMM mamlakat hududida chet el nazoratiga yo'l qo'ymaslik to'g'risida nazoratiga yo'l qo'ymaslik to'g'risida qaror qildi. Bunga javoban, ingliz qaror qildi. Bunga javoban, ingliz harbiy ma'muriyati TBMM ni tarqatib harbiy ma'muriyati TBMM ni tarqatib yubordi. TBMM o'z majlisini Mustafo yubordi. TBMM o'z majlisini Mustafo Kamol (Otaturk) qo'shini egallab turgan Kamol (Otaturk) qo'shini egallab turgan Anqara shahrida o'tkaza boshladi. Anqara shahrida o'tkaza boshladi. TBMM 1920-yilning 23-aprelida Kamol TBMM 1920-yilning 23-aprelida Kamol Otaturkni davlat boshlig'i etib sayladi. Otaturkni davlat boshlig'i etib sayladi. Shu tariqa lkki hokimlyatchilik Istambul Shu tariqa lkki hokimlyatchilik Istambul shahrida sulton hokimiyati, Anqarada shahrida sulton hokimiyati, Anqarada esa kamolchilar hokimiyati vujudga esa kamolchilar hokimiyati vujudga keldi.keldi.

 Mustafo kamol Otaturk (1881-1938 y) —Mustafo kamol Otaturk (1881-1938 y) — 1918-1923 villarada Turkiya milliy-1918-1923 villarada Turkiya milliy- ozodlik kurashi rahbarlaridan biri. 1923-ozodlik kurashi rahbarlaridan biri. 1923- 1938 yillarda Turkiya Respublikasi 1938 yillarda Turkiya Respublikasi birinchi prezidenti Xizmatlarining e 'tirofi birinchi prezidenti Xizmatlarining e 'tirofi sifatida "Otaturk" (Turklar otasi) faxriy sifatida "Otaturk" (Turklar otasi) faxriy unvonini olgan 10-avgustida sulton unvonini olgan 10-avgustida sulton hukumati hilan Antanta davlatlari Sevr hukumati hilan Antanta davlatlari Sevr shartnomasini imzoladilar. Shartnoma shartnomasini imzoladilar. Shartnoma mustaqil Turkiya davlati amalda mustaqil Turkiya davlati amalda tugatilganligini anglatar edi. 1921-yilning tugatilganligini anglatar edi. 1921-yilning 20-yanvarida Kamolchilar Turkiyaning 20-yanvarida Kamolchilar Turkiyaning vaqtinchalik Konstitutsiyasini qabul vaqtinchalik Konstitutsiyasini qabul qildilar. Kamolchilar Turkiya uchun og'ir qildilar. Kamolchilar Turkiya uchun og'ir sharoitda — 1921-lining 16-martida sharoitda — 1921-lining 16-martida Sovet Rossiyasi bilan do'stlik va Sovet Rossiyasi bilan do'stlik va birodarlik haqida shartnoma tuzishga birodarlik haqida shartnoma tuzishga muvaffaq bo'ldilar va yordam oldilar muvaffaq bo'ldilar va yordam oldilar 1921 -yilning bahorida Buyuk Britaniya 1921 -yilning bahorida Buyuk Britaniya va Gretsiya Turkiyaga qarshi intervensiya va Gretsiya Turkiyaga qarshi intervensiya uyushtirdilar. Intervensiya turk xalqining uyushtirdilar. Intervensiya turk xalqining qattia qarshiligiga duch keldi. Va, qattia qarshiligiga duch keldi. Va, nihoyat, 1920 yilning 26-avgustida qattia nihoyat, 1920 yilning 26-avgustida qattia qarshiligiga duch keldi. Va, nihoyat, 1920 qarshiligiga duch keldi. Va, nihoyat, 1920 yilning 26-avgustida Turkiya armiyasi yilning 26-avgustida Turkiya armiyasi hujumga o'tdi.hujumga o'tdi.

 Milliy-ozodlik urushi 1922-yil oktabr oyida Milliy-ozodlik urushi 1922-yil oktabr oyida g'alaba bilan tugadi. 1-Hpyubi'ida g'alaba bilan tugadi. 1-Hpyubi'ida sultonlik hokimiyati tugatildi. 1923-yilning sultonlik hokimiyati tugatildi. 1923-yilning oktabrida Turkiya oktabrida Turkiya гг I-uhlika deb e'lon I-uhlika deb e'lon qilindi. Kamol Otaturk birinchi prezident qilindi. Kamol Otaturk birinchi prezident etib I lindi. Shu tariqa milliy-ozodlik etib I lindi. Shu tariqa milliy-ozodlik inqilobi suveren Turkiya davlatining inqilobi suveren Turkiya davlatining tashkil etilishi bilan yakunlandi. 1U,'I tashkil etilishi bilan yakunlandi. 1U,'I yilning- 24 iyulida Antanta davlatlari yilning- 24 iyulida Antanta davlatlari Lozanna konferensiyasida Mm itaqil Lozanna konferensiyasida Mm itaqil Turkiya Respublikasini tan oldilar. 1924-Turkiya Respublikasini tan oldilar. 1924- yilda xalifalik tugatildi.yilda xalifalik tugatildi.  Turkiya hukumati mamlakatdagi chet el Turkiya hukumati mamlakatdagi chet el mulklarini sotib olish yo'li liiliin ularni mulklarini sotib olish yo'li liiliin ularni davlat mulkiga aylantirish hamda davlat mulkiga aylantirish hamda iqtisodiyotga davlat iqtisodiyotga davlat filiihlafiliihla ini joylashtirish ini joylashtirish siyosatini yurita boshladi. Milliy bank siyosatini yurita boshladi. Milliy bank tashkil etildi. jttUodiyotga davlat tashkil etildi. jttUodiyotga davlat mablag'ining joylashtirilishi chet el mablag'ining joylashtirilishi chet el kapitali harakatini cheklab qo'ydi. kapitali harakatini cheklab qo'ydi.

 Antanta davlatlari uzoq vaqt Antanta davlatlari uzoq vaqt Turkiya Respublikasini itoatda Turkiya Respublikasini itoatda liilishga urindilar. Fransiya va liilishga urindilar. Fransiya va Buyuk Britaniyaning yangi Buyuk Britaniyaning yangi hukumatga sultonlik davridagi hukumatga sultonlik davridagi qarzlarini yuklashga muvaffaq qarzlarini yuklashga muvaffaq boiganligi ham shu bilan boiganligi ham shu bilan i/ohlanadi. 1928-yilda Turkiya i/ohlanadi. 1928-yilda Turkiya ularga 86,5 mln. lira qarz ularga 86,5 mln. lira qarz to'laydigan bo'ldi. Bu davrdan to'laydigan bo'ldi. Bu davrdan boshlab Turkiya tashqi boshlab Turkiya tashqi siyosatida buyuk davlatlar bilan siyosatida buyuk davlatlar bilan aqinlashish an'anasi kuchaydi. aqinlashish an'anasi kuchaydi. Xususan, 1926-yilda Italiya Xususan, 1926-yilda Italiya bilan, 1930-yilda Germaniya bilan, 1930-yilda Germaniya bilan savdo shartnomasi bilan savdo shartnomasi imzolandi. imzolandi. AQSH ham tashqi AQSH ham tashqi savdoda Turkiyaga katta e'tibor savdoda Turkiyaga katta e'tibor bera boshladi. 1932-yilning iyul bera boshladi. 1932-yilning iyul oyida Turkiya Millatlar Ligasiga oyida Turkiya Millatlar Ligasiga qabul qilindi. qabul qilindi.

 1936-yil iyulida Montryo shartnomasiga ko'ra bo'g'ozlar 1936-yil iyulida Montryo shartnomasiga ko'ra bo'g'ozlar nazorati yana Turkiya ixtiyoriga o'tdi. Buyuk Britaniya nazorati yana Turkiya ixtiyoriga o'tdi. Buyuk Britaniya Germaniya ta'sirining kuchayishiga yo'l qo'ymaslik Germaniya ta'sirining kuchayishiga yo'l qo'ymaslik uchun Turkiyagauchun Turkiyaga k k o`o` pp miqdorda harbiy texnika va miqdorda harbiy texnika va qurolyaroqurolyaro q sota boshladi. Ikkinchi jahon urushi yillarida q sota boshladi. Ikkinchi jahon urushi yillarida Turkiya betaraf qoldi. Biroq bu hoi Lining 1941-yil 18-Turkiya betaraf qoldi. Biroq bu hoi Lining 1941-yil 18- iyun kuni Germaniya bilan do'stlik to'g'risida iyun kuni Germaniya bilan do'stlik to'g'risida shartnoma tuzishiga xalal bermadi. 1943-yilning 2-shartnoma tuzishiga xalal bermadi. 1943-yilning 2- fevralida Germaniya armiyasining Stalingrad fevralida Germaniya armiyasining Stalingrad ostonalaridagi magiubiyati Turkiyaning bundan keyingi ostonalaridagi magiubiyati Turkiyaning bundan keyingi siyosatiga ta'sir ko'rsatmay qolmadi. Chunonchi, 1944-siyosatiga ta'sir ko'rsatmay qolmadi. Chunonchi, 1944- yil avgustda Turkiya Germaniya bilan diplomatik yil avgustda Turkiya Germaniya bilan diplomatik uumosabatlarini uzdi. Ayni paytda u AQSH, Buyuk uumosabatlarini uzdi. Ayni paytda u AQSH, Buyuk Britaniya va liansiya bilan yaqinlasha boshladi. Bu Britaniya va liansiya bilan yaqinlasha boshladi. Bu yaqinlashuv 1945-yilning fevralida (Germaniyaga yaqinlashuv 1945-yilning fevralida (Germaniyaga qarshi urush e'lon qilishga olib keldi. Biroq Turkiya qarshi urush e'lon qilishga olib keldi. Biroq Turkiya urush harakatlarida qatnashmadi.urush harakatlarida qatnashmadi.

ERONERON  Bu davrda Eron amalda Buyuk Britaniya va podsho Rossiyasining Bu davrda Eron amalda Buyuk Britaniya va podsho Rossiyasining yarim mustamlakasi edi. Sovet davlati 1917-yilning 3-dekabrida yarim mustamlakasi edi. Sovet davlati 1917-yilning 3-dekabrida podsho hukumatining Eronga majburan qabul qildirgan podsho hukumatining Eronga majburan qabul qildirgan shartnomalaridan voz kechdi. Rus qo'shinlari evakuatsiya qilindi. shartnomalaridan voz kechdi. Rus qo'shinlari evakuatsiya qilindi. Buyuk Britaniya esa 1918-yilning boshlarida Eronni butunlay Buyuk Britaniya esa 1918-yilning boshlarida Eronni butunlay ishg'ol etishga kirishdi. Inglizlarni birinchi navbatda Eron nefti va ishg'ol etishga kirishdi. Inglizlarni birinchi navbatda Eron nefti va o'rta Osiyo paxtasi qiziqtirardi. Bundan ko'zlangan maqsad Eronni o'rta Osiyo paxtasi qiziqtirardi. Bundan ko'zlangan maqsad Eronni yarim qaram holatda saqlashni davom ettirish va milliy-ozodlik yarim qaram holatda saqlashni davom ettirish va milliy-ozodlik harakatlari-ning Hindistonga tarqalishiga yo'l qo'ymaslik edi. harakatlari-ning Hindistonga tarqalishiga yo'l qo'ymaslik edi. Buyuk Britaniya 1919-yilning 9-avgustida Eron hukumatini tengsiz Buyuk Britaniya 1919-yilning 9-avgustida Eron hukumatini tengsiz shartnoma imzolashga majbur etdi. Vosiq ud-davla bunga shartnoma imzolashga majbur etdi. Vosiq ud-davla bunga qarshilik qilolmadi. Unga ko'ra, armiya, moliya, tashqi savdo, yoi qarshilik qilolmadi. Unga ko'ra, armiya, moliya, tashqi savdo, yoi qurilishi nazorati ingliz maslahatchilari qoiiga o'tdi. Biroq Eron qurilishi nazorati ingliz maslahatchilari qoiiga o'tdi. Biroq Eron xalqi yarim mustamlaka holatiga ko'nikmagan, albatta. 1919-xalqi yarim mustamlaka holatiga ko'nikmagan, albatta. 1919- yildan mamlakatda milliy-ozodlik kurashi boshlandi. Muhammad yildan mamlakatda milliy-ozodlik kurashi boshlandi. Muhammad Xiyoboniy boshchiligida Tabrizda katta qo'zg'olon boiib o'tdi va Xiyoboniy boshchiligida Tabrizda katta qo'zg'olon boiib o'tdi va hokimiyatni egallab, «Ozodiston»ni tuzdi. Resht shahrida G'ilon hokimiyatni egallab, «Ozodiston»ni tuzdi. Resht shahrida G'ilon Sovet respublikasi tuzildi.Sovet respublikasi tuzildi.

 Shunday sharoitda Buyuk Britaniya o'ziga Shunday sharoitda Buyuk Britaniya o'ziga xayrixoh guruhlarning hokimiyatga xayrixoh guruhlarning hokimiyatga kelishiga harakat qildi. Bunga davlat kelishiga harakat qildi. Bunga davlat to'ntarishini uyushtirish yo'li bilan erishdi. to'ntarishini uyushtirish yo'li bilan erishdi. 1921-yil 21 fevral kuni Rizoxon 1921-yil 21 fevral kuni Rizoxon boshchiligidagi harbiylar Tehronda davlat boshchiligidagi harbiylar Tehronda davlat to'ntarishi o'tkazdilar. Rizoxon harbiy ishlar to'ntarishi o'tkazdilar. Rizoxon harbiy ishlar vaziri bo'lib qolsada, amalda hokimiyatni o'z vaziri bo'lib qolsada, amalda hokimiyatni o'z qo'liga oldi. Yangi hukumat mamlakatdagi qo'liga oldi. Yangi hukumat mamlakatdagi siyosiy kayfiyat ta'sirida 1919-yilgi ingliz-siyosiy kayfiyat ta'sirida 1919-yilgi ingliz- eron shartnomasini bekor qilishga majbur eron shartnomasini bekor qilishga majbur bo'ldi. Biroq Buyuk Britaniya mavqei saqlab bo'ldi. Biroq Buyuk Britaniya mavqei saqlab qolindi. Ayni paytda, yangi hukumat 1921-qolindi. Ayni paytda, yangi hukumat 1921- yilning 26-fevralida saqlab qolindi. Ayni yilning 26-fevralida saqlab qolindi. Ayni paytda, yangi hukumat 1921-yilning 26-paytda, yangi hukumat 1921-yilning 26- fevralida Sovet Rossiyasi bilan ham fevralida Sovet Rossiyasi bilan ham shartnoma imzoladi. Eron xalqining 1919— shartnoma imzoladi. Eron xalqining 1919— 1922-yillardagi milliy-ozodlik harakati izsiz 1922-yillardagi milliy-ozodlik harakati izsiz ketgani yo'q. Buning natijasida Buyuk ketgani yo'q. Buning natijasida Buyuk Britaniya Erondan o'z armiyasini olib Britaniya Erondan o'z armiyasini olib ketishga majbur boidi. Eron armiyasi va ketishga majbur boidi. Eron armiyasi va moliya tizimida ingliz maslahatchilarining moliya tizimida ingliz maslahatchilarining ishlashi taqiqlandi. Biroq inglizlar o'z ishlashi taqiqlandi. Biroq inglizlar o'z ta'sirini saqlab qolaverdi. Lekin 1922-yildan ta'sirini saqlab qolaverdi. Lekin 1922-yildan boshlab Eron AQSH bilan yaqinlasha boshlab Eron AQSH bilan yaqinlasha boshladi. 5 ta viloyatda neft qazish ishlarini boshladi. 5 ta viloyatda neft qazish ishlarini ijaraga berdi. Lekin ko'p o'tmay bekor ijaraga berdi. Lekin ko'p o'tmay bekor qilindi. Chunki ingliz-eron neft qilindi. Chunki ingliz-eron neft kompaniyasida ularning ta'siri kuchli edi.kompaniyasida ularning ta'siri kuchli edi.

 1920—1922-yuiarda mamlakatda 1920—1922-yuiarda mamlakatda markaziy hokimiyatni kuchaytirish markaziy hokimiyatni kuchaytirish borasida jiddiy o'zgarishlar amalga borasida jiddiy o'zgarishlar amalga oshirildi. Chunonchi, separatchi kuchlar oshirildi. Chunonchi, separatchi kuchlar qarshiligi bostirildi. Turli ko'rinishdagi qarshiligi bostirildi. Turli ko'rinishdagi qurolli kuchlar yagona armiyaga qurolli kuchlar yagona armiyaga birlashtirildi. Bu o'zgarishlar Rizoxon birlashtirildi. Bu o'zgarishlar Rizoxon nomi bilan bogiiq edi. 1923-yil nomi bilan bogiiq edi. 1923-yil oktabrida u bosh vazir lavozimini oktabrida u bosh vazir lavozimini egalladi. 1925-yilning 31-oktabrida Eron egalladi. 1925-yilning 31-oktabrida Eron parlamenti (majlis) Hojarlar sulolasi parlamenti (majlis) Hojarlar sulolasi ag'darilganligini va hokimiyat ag'darilganligini va hokimiyat Rizoxonga topshirilganligini e'lon qildi. Rizoxonga topshirilganligini e'lon qildi. 12-dekabr kuni esa Rizoxon Eron shohi 12-dekabr kuni esa Rizoxon Eron shohi deb e'lon qilindi.deb e'lon qilindi.  1929—1933-yilgi jahon iqtisodiy inqirozi 1929—1933-yilgi jahon iqtisodiy inqirozi davrida ishlab chiqarish 30— 40 foizga davrida ishlab chiqarish 30— 40 foizga tushdi, gilam narxi 75 foizga tushdi, gilam narxi 75 foizga arzonlashdi. Mamlakatda qator arzonlashdi. Mamlakatda qator islohotlar o'tkazildi. «Xolisa» yerlarni islohotlar o'tkazildi. «Xolisa» yerlarni sotishga ruxsat etildi, Pul solig'i joriy sotishga ruxsat etildi, Pul solig'i joriy etildi. Davlat yerlari ijaraga beriladigan etildi. Davlat yerlari ijaraga beriladigan boidi. Dunyoviy maktablar ham ochildi. boidi. Dunyoviy maktablar ham ochildi. 1934-yilda Tehron universiteti ochildi. 1934-yilda Tehron universiteti ochildi. 1935-yilda ayollarning paranjisiz yurishi 1935-yilda ayollarning paranjisiz yurishi haqida qonun chiqarildi. Yevropacha haqida qonun chiqarildi. Yevropacha turmush tarziga ruxsat etildi. Ayni turmush tarziga ruxsat etildi. Ayni paytda shoh hokimiyati tobora kuchayib paytda shoh hokimiyati tobora kuchayib bordi. I'arlament huquqi cheklandi.bordi. I'arlament huquqi cheklandi.

 1933-yilda ingliz-eron neft 1933-yilda ingliz-eron neft kompaniyasi bilan yangi kompaniyasi bilan yangi shartnoma imzolandi. Unga shartnoma imzolandi. Unga ko'ra, kompaniyaning ko'ra, kompaniyaning davlatga to'laydigan to'lovi davlatga to'laydigan to'lovi miqdori oshirildi. Buning miqdori oshirildi. Buning evaziga Kompaniya ijara evaziga Kompaniya ijara muddatini 1993-yilgacha muddatini 1993-yilgacha uzaytirib oldi. Rizoxon Sovet uzaytirib oldi. Rizoxon Sovet davlati bilan munosabatlarni davlati bilan munosabatlarni tobora cheklab qo'yish tobora cheklab qo'yish siyosatini yuritdi. 30-yillar siyosatini yuritdi. 30-yillar oxirida Eron va Sovet davlati oxirida Eron va Sovet davlati o'rtasidagi savdo o'rtasidagi savdo munosabatlari to'xtab qoldi. munosabatlari to'xtab qoldi. Ayni paytda Germaniya bilan Ayni paytda Germaniya bilan yaqinlashuv kengaya bordi. yaqinlashuv kengaya bordi. Eron tashqi savdosining 40—Eron tashqi savdosining 40— 45 foizi Germaniyaga to'g'ri 45 foizi Germaniyaga to'g'ri keldi. Eron strategik jihatdan keldi. Eron strategik jihatdan Germaniya uchun nihoyatda Germaniya uchun nihoyatda zarur edi.zarur edi.

AFG'ONISTOAFG'ONISTO NN  Birinchi jahon urushi oxirida Afg'oniston mustaqil davlat Birinchi jahon urushi oxirida Afg'oniston mustaqil davlat hisoblansa-da, amalda Buyuk Britaniyaga qaram davlat edi. hisoblansa-da, amalda Buyuk Britaniyaga qaram davlat edi. Mamlakat liukmdori amir Habibullaxon inglizlar tayanchi edi. Mamlakat liukmdori amir Habibullaxon inglizlar tayanchi edi. Mamlakatda mavjud ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tartiblarga Mamlakatda mavjud ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tartiblarga qarshi kuchlar ham vujudga keldi. Bu kuch «Yosh afg'onlar qarshi kuchlar ham vujudga keldi. Bu kuch «Yosh afg'onlar harakati» deb atalgan. Ularning maqsadi davlat harakati» deb atalgan. Ularning maqsadi davlat mustaqilligiga erishish va erkin tadbirkorlik munosabatlarini mustaqilligiga erishish va erkin tadbirkorlik munosabatlarini qaror toptirish uyushtirildi. Uning natijasida amir qaror toptirish uyushtirildi. Uning natijasida amir Habibullaxon oidirildi. Taxtni Habibullaxonning o'gii Omo-Habibullaxon oidirildi. Taxtni Habibullaxonning o'gii Omo- nullaxon egaladi. U yosh afg'onlar harakali bilan mahkam nullaxon egaladi. U yosh afg'onlar harakali bilan mahkam bog'angan edi. 1919-yilning 28-fevralida Omonullaxon bog'angan edi. 1919-yilning 28-fevralida Omonullaxon Afg'onistonni mustaqil davlat deb e'lon qildi.Afg'onistonni mustaqil davlat deb e'lon qildi.

 Sovet Rossiyasi o'z janubiy chegaralarida Sovet Rossiyasi o'z janubiy chegaralarida Buyuk Britaniyaning mustahkamlanib Buyuk Britaniyaning mustahkamlanib olishini va uning Afg'oniston bilan birga olishini va uning Afg'oniston bilan birga Turkistondagi milliy-ozodlik kurashi Turkistondagi milliy-ozodlik kurashi tayanchi bo'lib qolishini istamas edi. tayanchi bo'lib qolishini istamas edi. Shuning uchun ham Afg'onistonning davlat Shuning uchun ham Afg'onistonning davlat mustaqilligini birinchi boiib Sovet Rossiyasi mustaqilligini birinchi boiib Sovet Rossiyasi tan oldi. Ayni paytda, Afg'onistonga zarur tan oldi. Ayni paytda, Afg'onistonga zarur bo'lib qolsa, harbiy yordam berishini ham bo'lib qolsa, harbiy yordam berishini ham ma'lum qildi. 1921-yilda sovet-afg'on ma'lum qildi. 1921-yilda sovet-afg'on shartnomasi imzolandi.shartnomasi imzolandi.  Buyuk Britaniya Afg'oniston davlatining Buyuk Britaniya Afg'oniston davlatining mustaqil siyosat yuritishiga aslo chiday mustaqil siyosat yuritishiga aslo chiday olmadi. Afg'onistonni itoatkor davlatga olmadi. Afg'onistonni itoatkor davlatga aylantirish maqsadida 1919-yilning 3-aylantirish maqsadida 1919-yilning 3- mayida unga hujum qildi, shu tariqa mayida unga hujum qildi, shu tariqa uchinchi ingliz-afg'on urushi boshlandi. uchinchi ingliz-afg'on urushi boshlandi. Inglizlar 300 ming qo'shin bilan hujum Inglizlar 300 ming qo'shin bilan hujum boshladi. Afg'on armiyasi 60 ming kishi edi. boshladi. Afg'on armiyasi 60 ming kishi edi. Lekin 200 mingdan ortiq jangchisi bo'lgan Lekin 200 mingdan ortiq jangchisi bo'lgan afg'on qabilalari chegara bo'ylab afg'on qabilalari chegara bo'ylab joylashgan edi. Shu sababli ingliz joylashgan edi. Shu sababli ingliz armiyasining hujumi muvaffaqiyatsiz armiyasining hujumi muvaffaqiyatsiz yakunlandi. 8-avgust kuni Ravalpindi yakunlandi. 8-avgust kuni Ravalpindi shahrida ingliz-afg'on shartnomasi shahrida ingliz-afg'on shartnomasi imzolandi. imzolandi.

 1923-yilda yerga xususiy mulkchilikni joriy etish 1923-yilda yerga xususiy mulkchilikni joriy etish to'g'risida qonun qabul qilindi. Dunyoviy o'quv to'g'risida qonun qabul qilindi. Dunyoviy o'quv yurtlari kengaytirildi. Xotin-qizlar gimnaziyasi yurtlari kengaytirildi. Xotin-qizlar gimnaziyasi ochldi. Nikoh haqida qonun qabul qilindi. Ko'p ochldi. Nikoh haqida qonun qabul qilindi. Ko'p xotinlilik cheklandi. Yer solig'i natural emas, pul xotinlilik cheklandi. Yer solig'i natural emas, pul bilan olinadigan bo'ldi. Bu ijobiy o'zgarishlar, bilan olinadigan bo'ldi. Bu ijobiy o'zgarishlar, tabiiyki, aholi kambag'al qismining turmush tabiiyki, aholi kambag'al qismining turmush darajasiga salbiy ta'sir ko'rsatdi, natijada darajasiga salbiy ta'sir ko'rsatdi, natijada aholining bu qatlami orasida hukumat aholining bu qatlami orasida hukumat siyosatidan nordzilik vujudga keldi.siyosatidan nordzilik vujudga keldi.  Yosh afg'onlar hukumatiga qarshi hukmron Yosh afg'onlar hukumatiga qarshi hukmron tabaqalar bundan o'z maqsadlari yo'lda tabaqalar bundan o'z maqsadlari yo'lda foydalandilar. 1924-yiida Xostda reaksion foydalandilar. 1924-yiida Xostda reaksion g'alayon ko'tarildi. Podshohni «dindan qaytgan» g'alayon ko'tarildi. Podshohni «dindan qaytgan» deb e'lon qilindi. Xotin-qizlar gimnaziyasi deb e'lon qilindi. Xotin-qizlar gimnaziyasi yopildi. 1927-yilda Omonullaxon chet el safarida yopildi. 1927-yilda Omonullaxon chet el safarida bo'ldi. Misr parlamentiga afg'on qilichini taqdim bo'ldi. Misr parlamentiga afg'on qilichini taqdim qilar ekan «mustaqillik jangda qo'lga kiritiladi, qilar ekan «mustaqillik jangda qo'lga kiritiladi, sadaqa qilinmaydi», dedi. 1928-yilda sadaqa qilinmaydi», dedi. 1928-yilda safardan qaytgan kiritiladi, sadaqa qilinmaydi», safardan qaytgan kiritiladi, sadaqa qilinmaydi», dedi. 1928-yilda safardan qaytgan dedi. 1928-yilda safardan qaytgan «Omonullaxon umumiy majburiy xizmat joriy «Omonullaxon umumiy majburiy xizmat joriy etdi. Feodal nishonlarini U-kor qildi. Qirolicha etdi. Feodal nishonlarini U-kor qildi. Qirolicha Surayyo ochiq yuz bilan delegatlar oldiga Surayyo ochiq yuz bilan delegatlar oldiga chiqdi. Nnlijiida feodal Iar 1928-yilning kuzida chiqdi. Nnlijiida feodal Iar 1928-yilning kuzida yosh afg'onlar hukumatiga qarshi i|i)*/,g'olon yosh afg'onlar hukumatiga qarshi i|i)*/,g'olon uyushtirishga kirishdilar. Buning oqibatida uyushtirishga kirishdilar. Buning oqibatida 1929-yilning VHiivarida Omonullaxon hukumati 1929-yilning VHiivarida Omonullaxon hukumati ag'darildi. Amirlik taxtini reaksiya tflynnchi ag'darildi. Amirlik taxtini reaksiya tflynnchi Bachai Sako egalladi. Yangi hiikumat yosh Bachai Sako egalladi. Yangi hiikumat yosh afg'onlar boshlagan pohotlarni bekor qildi. Bu afg'onlar boshlagan pohotlarni bekor qildi. Bu hoi Alg'onistonning burjuacha yo'ldan hoi Alg'onistonning burjuacha yo'ldan Iivojlanishi tarafdori bo'lgan kuchlarning Iivojlanishi tarafdori bo'lgan kuchlarning noroziligiga sabab bo'ldi. Bu pichlar 1929-noroziligiga sabab bo'ldi. Bu pichlar 1929- yilning oktabr oyida general Muhammad Nodir yilning oktabr oyida general Muhammad Nodir boshchiligida hokimiyatni egalladilar. Bachai boshchiligida hokimiyatni egalladilar. Bachai Sako taxtdan ag'darildi.Sako taxtdan ag'darildi.

 Muhammad Nodirshoh markaziy Muhammad Nodirshoh markaziy hokimiyatni mustahkamlagani holda hokimiyatni mustahkamlagani holda mahalliy xonlar va ruhoniylarning qator mahalliy xonlar va ruhoniylarning qator imtiyozlarini ham tikladi. ! hunonchi, imtiyozlarini ham tikladi. ! hunonchi, ruhoniylar sud ishlari va ta'lim sohasida ruhoniylar sud ishlari va ta'lim sohasida avvalgi mavqega ega ho'ldilar. Biroq avvalgi mavqega ega ho'ldilar. Biroq ularning faoliyati davlat nazorati ostiga ularning faoliyati davlat nazorati ostiga olindi. 1931-yilda inamlakatning yangi olindi. 1931-yilda inamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. U Konstitutsiyasi qabul qilindi. U Afg'onistonning mutlaq inonarxiyadan Afg'onistonning mutlaq inonarxiyadan konstitutsiyaviy monarxiya davlatiga konstitutsiyaviy monarxiya davlatiga aylanishi yoiida yangi qadam boidi. 1933-aylanishi yoiida yangi qadam boidi. 1933- yilda Nodirshoh vafot etgach, taxtga o'gii yilda Nodirshoh vafot etgach, taxtga o'gii Muhammad Zohirshoh o'tirdi. U otasi kabi Muhammad Zohirshoh o'tirdi. U otasi kabi ichki siyosatda milliy, iqtisodiyotda bozor ichki siyosatda milliy, iqtisodiyotda bozor munosabatlarini chuqurlashtirish yoiini munosabatlarini chuqurlashtirish yoiini tutdi. Afg'onistonning tashqi siyosati har tutdi. Afg'onistonning tashqi siyosati har doimham bir maromda bo'lmadi. Masalan, doimham bir maromda bo'lmadi. Masalan, Omonullaxo umonutiaxon davrida Omonullaxo umonutiaxon davrida shimoliy qo'shni Sovet davlati bilan shimoliy qo'shni Sovet davlati bilan do'stona munosabat o'rnatilgan bo'lsa, do'stona munosabat o'rnatilgan bo'lsa, Bachai Sako davrida, aksincha, bu Bachai Sako davrida, aksincha, bu munosabat yomoniashdi. Bunga munosabat yomoniashdi. Bunga Afg'onistonning Turkistondagi milliy-Afg'onistonning Turkistondagi milliy- ozodlik harakatini qo'llab-quvvatlaganligi ozodlik harakatini qo'llab-quvvatlaganligi sabab bo'ldi. Buyuk Britaniya sabab bo'ldi. Buyuk Britaniya Afg'onistonda o'z mavqeini kuchay-Afg'onistonda o'z mavqeini kuchay- tirishga harakat qildi. Nodirshoh davrida tirishga harakat qildi. Nodirshoh davrida afg'on-sovet munosabatlari yana o'z iziga afg'on-sovet munosabatlari yana o'z iziga tusha boshladi. 1931-yilning 24-iyunida tusha boshladi. 1931-yilning 24-iyunida Afg'oniston va Sovet davlati o'rtasida Afg'oniston va Sovet davlati o'rtasida betaraflik va hujum qilmaslik to'g'risida betaraflik va hujum qilmaslik to'g'risida shartnoma imzolandi.shartnoma imzolandi.

 Ikkinchi jahon urushi arafasida Ikkinchi jahon urushi arafasida German iya va Italiya German iya va Italiya Afg'onistonga qiziqish bilan Afg'onistonga qiziqish bilan qaray boshladi. Chunki qaray boshladi. Chunki Afg'oniston geografik jihatdan Afg'oniston geografik jihatdan Sovel davlati hamda German iya Sovel davlati hamda German iya va Italiyaning siyosiy raqiblaridan va Italiyaning siyosiy raqiblaridan biri boimish Buyuk Britaniya biri boimish Buyuk Britaniya mustamlakasi Hindistonga yaqin mustamlakasi Hindistonga yaqin edi. Ular Afg'onistonni betaraflik edi. Ular Afg'onistonni betaraflik yoiidan qaytarishga urindilar. yoiidan qaytarishga urindilar. Lekin bunga muvaffaq Lekin bunga muvaffaq bo'lolmadilar. Ikkinchi jahon bo'lolmadilar. Ikkinchi jahon urushi boshlangach, Afg'oniston urushi boshlangach, Afg'oniston betarafligi eion qilindi. 1941-yilda betarafligi eion qilindi. 1941-yilda esa Buyuk Britaniya va Sovet esa Buyuk Britaniya va Sovet davlati murojaati bilan Afg'onis-davlati murojaati bilan Afg'onis- ton hududidan elchixonalar ton hududidan elchixonalar xodimlaridan tashqari barcha xodimlaridan tashqari barcha Germaniya va Italiya fuqarolari Germaniya va Italiya fuqarolari chiqarib yuborildi. Urush chiqarib yuborildi. Urush davomida Afg'oniston o'z davomida Afg'oniston o'z betarafligini saqlab qoldi.betarafligini saqlab qoldi.

 • • Turkiya I-jahon urushida Germaniya Turkiya I-jahon urushida Germaniya ittifoqchisi, 1920 yil "Sevr shartnomasi" ittifoqchisi, 1920 yil "Sevr shartnomasi" (mamlakat Fransiya va Angliyn tomonidan (mamlakat Fransiya va Angliyn tomonidan bo'lib olindi). Turkiya iqtisodi ustidan bo'lib olindi). Turkiya iqtisodi ustidan Fransiya va Angliya nazorat o'rnatdi.Fransiya va Angliya nazorat o'rnatdi.  • • Kamolchilik milliy ozodlik harakatiKamolchilik milliy ozodlik harakati  • • 1923 yil 24 iyul—Turkiya 1923 yil 24 iyul—Turkiya mustaqiiligimimh tan olinishi, Scvr mustaqiiligimimh tan olinishi, Scvr shartnomasining bekor qilinishi.shartnomasining bekor qilinishi.  • • Turkiya— Osiyoda ko'ppartiyali siyosiy Turkiya— Osiyoda ko'ppartiyali siyosiy tizimga ega birinchi prezidentlik respublikatizimga ega birinchi prezidentlik respublika  • • 1924 yil— mamlakatning birinchi 1924 yil— mamlakatning birinchi konstitutsiyasi qabul qilindi.konstitutsiyasi qabul qilindi.  • • Ismet Inenyu— Iqtisodiyotni Ismet Inenyu— Iqtisodiyotni harbiylashtirish.harbiylashtirish.  • • Eron XX asr boshida yarim mustamlaka Eron XX asr boshida yarim mustamlaka davlat.davlat.  • • 1919-1922 yillar—molliy ozodlik harakati.1919-1922 yillar—molliy ozodlik harakati.  • • Rizoxon islohotlari, SSSR bilan Rizoxon islohotlari, SSSR bilan munosabatlarning uzilishi, Germaniya bilan munosabatlarning uzilishi, Germaniya bilan yaqinlashuv.yaqinlashuv.  • • Buyuk Brutaniya qaram davlat, Buyuk Brutaniya qaram davlat, Omonulloxon islohotlari.Omonulloxon islohotlari.  • • Muhammad Nodir hukumati, Muhammad Nodir hukumati, islohotlarning bekor qilinishi.islohotlarning bekor qilinishi.  • • 11-jahon urushida Afg'oniston betaraf 11-jahon urushida Afg'oniston betaraf davlat.davlat.

Mavzuni mustahkamlash uchun Mavzuni mustahkamlash uchun SavollarSavollar  1. Turkiya respublikasi qay tariqatashkiltopdi.1. Turkiya respublikasi qay tariqatashkiltopdi.  2. Turkiya hukumatining ichki va tashqi siyosati haqida 2. Turkiya hukumatining ichki va tashqi siyosati haqida nimalarni bilib oldingiz?nimalarni bilib oldingiz?  3. Kamol otaturk shaxsiga ta'rif bering3. Kamol otaturk shaxsiga ta'rif bering  4. 1919 yilga ingliz—eron bitimi mazmuni?4. 1919 yilga ingliz—eron bitimi mazmuni?  5. 1921 yil Erondagi to'ntarish qanday oqibatlarga olib 5. 1921 yil Erondagi to'ntarish qanday oqibatlarga olib keldi?keldi?  6. 1919 yilda Afg'onistonda qanday kuchlar siyosiy fitnani 6. 1919 yilda Afg'onistonda qanday kuchlar siyosiy fitnani amalgam oshirgan va qanday oqibatlarga olib keldi?amalgam oshirgan va qanday oqibatlarga olib keldi?  7. Omonulloxon va Zohirshoh davridagi Afg'onistonni 7. Omonulloxon va Zohirshoh davridagi Afg'onistonni qiyoslang.qiyoslang.  8. Bachoi Sako kim edi?8. Bachoi Sako kim edi?

DARSLIK MATNI BILAN ISHLASHDARSLIK MATNI BILAN ISHLASH Jadvalni to'ldiringJadvalni to'ldiring TurkiyaTurkiya EronEron Afg'onistonAfg'oniston Ichki siyosatIchki siyosat TashqiTashqi siyosatsiyosat IchkiIchki siyosatsiyosat TashqiTashqi siyosatsiyosat IchkiIchki siyosatsiyosat TashqiTashqi siyosatsiyosat

O'xshashlar

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Italiya

1918-1939 yillarda AQSH

1918-1939 yillarda Ispaniya