1918-1939 yillarda Ispaniya - Tarix - Slaydlar

1918-1939 yillarda Ispaniya

Yuklangan vaqt:

28.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3147 KB

Ko'chirib olish

1918-1939 yillarda Ispaniya

Reja:Reja: 1. Birinchi jahon urushining Ispaniyaga ta’siri. 2. Harbiy fashistik diktatura o’rnatilishi. 3. 1931 yilgi inqilob. Monarxiyaning qulashi. 4. O’ng kuchlarning hokimiyat tepasiga kelishi. 5. Xalq frontining g’alabasi. Fashistik diktatura o’rnatilishi.

Ispaniya birinchi jahon urushida betaraf qoldi. Bu hol unga urushayotgan har ikki harbiy-siyosiy ittifoqqa kiruvchi davlatlar bilan muvaffaqiyatli savdo-sotiq munosabatlarini amalga oshirishga imkon berdi. Eksport hajmi import hajmidan yuqori bo'ldi. Buning natijasida mamlakat oltin zaxirasi 4 baravar ko'paydi.

Urush yillarida harbiy buyurtmalar salmog'ining oshishi, o'z navbatida, sanoatdagi ayrim tarmoqlarning gurkirab rivojlanishini ta'minladi. Shunday bo'lsa-da, Ispaniya, baribir, kam taraqqiy etgan, agrar-industrial davlat bo'lib qolaverdi. Mamlakat qishloq xo'jaligida o'rta asrchilik munosabatlarining qoldiqlari hamon kuchli edi. Barcha yer maydonining uchdan ikki qismi yirik yer egalari va mamlakat hayotida katta ta'sirga ega bo'lgan katolik cherkovi ixtiyorida edi. Millionlarcha dehqon xo'jaliklariga esa atigi uchdan bir qism yer tegishli edi.

Yersizlar ham ko'p bo'lib, ular asoratli shartlar asosida yerni ijaraga olardilar. Qishloq xo'jaligida mehnat unumdorligi juda past bo'lgan. Mamlakat iqtisodiyotining ahvoli chet el kapitali kiritilishiga sezilarli darajada bog'liq edi. Chunonchi, sanoatga joylashtirilgan chet el kapitalining 54 foizi ingliz, 34,5 foizi fransuz kapitali edi. Ispaniya taraqqiyotining bunday orqada qolishi o'rta asrchilik tartiblari hamon kuchli darajada saqlanib qolayotganligi bilan izohlanar edi.

Ispaniya urush harakatlarida qatnashmagan bo'lsa-da, urush mamlakat aholisi turmush darajasini og'ir ahvolga solib qo'ydi. Chunonchi, oziq-ovqat mahsulotlarining narxi 65 foizga ortdi. Inflatsiya kuchaydi va real ish haqi kamaydi. Buning oqibatida 1917-yil 13-avgustda mamlakatda yalpi siyosiy ish tashlash ro'y berdi. Namoyishchilar monarxiyani tugatishni, Ta'sis Majlisi chaqirishni va Respublika hukumatini tuzishni talab qildilar. Ish tashlash shiddatli ko'cha janglariga aylanib ketdi. Hukumat mamlakatda qamal e'lon qildi va armiyaning kuchi bilan tartib o'rnatdi.

1918—1920-yillarda Ispaniyada inqilobiy harakat to'lqini yanada kuchaydi. Bu hol hukmron doiralarni sarosimaga solib qo'ydi. Shu yillar davomida hukumat 8 marta almashdi. Hukumat yetilgan dolzarb ijtimoiy muammolarni hal etishga ojizlik qildi. Hukumat ijtimoiy harakatni bostirish uchun qanchalik harakat qilmasin, baribir, qator talablarni bajarishga majbur bo'ldi. Chunonchi, 1920-yilning aprel oyidan boshlab 8 soatlik ish kuni joriy etildi. Ish haqi oshirildi, bolalar mehnati taqiqlandi. Qarilik va nogironlik sug'urtalari joriy etildi.

Ayni paytda hukmron doiralarning qo'llab-quvvatlashi natijasida ispan fashistlari o'z qurolli tashkilotlarini tuza boshladilar. Ularning asosiy vazifasi xalq harakatini bostirish edi. Hukumatning shafqatsiz terrori tufayli 1921-yilga kelib ijtimoiy harakatning pasayishiga erishildi. Biroq bu hoi ko'pga cho'zilmadi. Mustamlakalarda ham harakat kuchaydi. 1921-yilning iyunida hukumat Ispaniyaning mustamlakasi — Marokashda boshlangan milliy-ozodlik harakatini bostirish uchun armiya yubordi. Biroq Ispaniya armiyasi tor-mor etildi hamda 25000 jangchi asirga tushib qoldi. Bu mag'lubiyat mamlakatda urushga qarshi harakat boshlanishiga turtki bo'ldi.

1922—1923-yillarda ish tashlash harakati yana kuchaydi, hukumat terrorni to'xtatishga hamda xuntalarni tarqatib yuborish to'g'risida qonun qabul qilishga majbur bo'ldi. Ayni paytda 1923-yil aprelida parlamentga qayta o'tkazilgan saylovda Liberal partiya g'alaba qozondi. 1923- yilning 13-sentabrida Kataloniya harbiy okrugi qo'mondoni general Primo de Rivera tomonidan davlat to'ntarishi amalga oshirildi. Hokimiyat harbiy direktoriya qo'liga o'tdi. Shu tariqa Ispaniyada harbiy-fashistik diktatura o'rnatildi (1923—1930).

Primo de Rivera 1924-yilda «Vatanparvarlik ittifoqi» deb nomlangan fashistik partiyani tuzdi. Bundan ko'zlangan maqsad diktaturaning ijtimoiy tarkibini kengaytirish edi. Bunga partiya safiga mayda va o'rta mulkdorlarni jalb etish orqali erishish ko'zda tutilgandi. Bundan tashqari, Primo de Rivera mehnat bilan sarmoyaning hamkorligini ta'minlash maqsadida «Baravarlik komissiyasi» tuzdi va komissiyaga har ikki tomondan teng miqdorda vakillar kiritildi.

Primo de Rivera o'z diktaturasiga qonuniy tus berishga harakat qildi. Shu maqsadda 1925-yil dekabrda direktoriyani Ministrlar kabineti bilan almashtirdi va mamlakatda yangi Konstitutsiyani ishlab chiqishga kirishildi. Primo de Rivera Italiya fashizmi bilan yaqinlasha boshladi. 1926-yilning 7-avgustida u bilan do'stlik to'g'risida shartnoma imzoladi.

1931-yil 12-aprelda bo'lib o'tgan mahalliy saylovlarda respublikachilar g'alaba qozondi. Saylov yakuni haqidagi xabar siyosiy kurashning rivojlanishiga turtki berdi. Mamlakatda burjua- demokratik inqilobi yuz berdi. 14-aprel kuni inqilobchilar qirol hokimiyati ag'darilganligini e'lon qildilar. Buni eshitgan va yengilishiga iqror bo'lgan qirol Alfonso XIII shu kuni taxtdan voz kechdi va mamlakatdan qochib ketdi.

1931-yil iyun oyida Ta'sis Majlisiga saylov bo'lib o'tdi. Unda respublikachi partiyalar va sotsialistlar g'alaba qozonishdi. Mamlakatda sotsialistlar va so'l respublikachilarning M. Asanya boshliq koalitsion hukumati tuzildi . 9-dekabrda mamlakatning yangi Konstitutsiyasi qabul qilindi. Konstitutsiya Ispaniyani «barcha mehnatkashlar respublikasi» deb e'lon qildi. Tashqi siyosatda Ispaniya Fransiya bilan yaqinlasha boshladi. Italiya bilan tuzilgan do'stlik to'g'risidagi shartnomani bekor qildi. 1933-yilda Sovet davlati bilan diplomatik aloqa o'rnatdi.

So'l kuchlar koalitsion hukumatining ichki va tashqi siyosatdagi tadbirlari o'ng kuchlarni tashvishga solib qo'ydi. Ular qanday bo'lmasin hokimiyatni egallashga bel bog'ladilar. Shu maqsadda 1932-yilda «Ispaniya avtonom o'nglar konferensiyasi» (SEDA)ga birlashdilar. Bu tashkilotda sarmoyadorlar, cherkov va harbiy doiralar bilan hamkorlik qilayotgan katta yer egalari yetakchilik qilardilar. Bu tashkilotni ayni paytda dehqonlarning o'ziga to'q qismi ham qo'llab-quvvatlay boshladi. Fashistlar esa 1933-yilda «Ispan falangasi» deb atalgan partiya tuzdilar.

1936-yil 16-fevralda parlamentga bo'lib o'tgan saylovda Xalq fronti g'alaba qozondi. Xalq fronti hukumati o'z va'dalarini bajarishga kirishdi. Ular mamlakatda harbiy to'ntarish o'tkazishga tayyorgarlik ko'rdilar. Gitler va Mussolini ularni qo'llab-quvvatlashga va'da berdilar. 1936-yilning 17-iyul kuni harbiylar Marokashda isyon boshladilar. 18-iyulda isyon Ispaniya hududiga ko'chdi. Shu tariqa, Ispaniyada fuqarolar urushi boshlandi. Armiyaning 80 foizi isyonchi fashistlar tarafiga o’tdi. Isyonga general F. Franko (1892—1975) rahbarlik qildi.

1936-yil sentabrda isyonchi fashistlar mamlakat poytaxti Madrid ga hujum boshladilar. Fashistlar harbiy aslaha sifati va miqdori jihatidan katta ustunlikka ega edi. Respublikachilar ularga qarshi mardonavor jang qildilar. Biroq kuchlar teng emas edi. Fashizm g'alaba qozondi. 1939-yil 28- martda Madrid egallandi. G'arb davlatlari F. Franko hukumatini darhol tan oldilar. Shtatlar monopoliyalari 35 mlrd. dollar miqdorida sof daromad ko'rdilar. Ayni paytda Yevropa davlatlari AQSHdan katta miqdorda qarz olishga majbur bo'ldilar.

O'xshashlar

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Italiya

1918-1939 yillarda AQSH

1918-1939 yillarda Fransiya