1918-1939 yillarda Italiya - Tarix - Slaydlar

1918-1939 yillarda Italiya

Yuklangan vaqt:

28.01.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1077.255859375 KB

Ko'chirib olish

1918-1939 yillarda Italiya

Reja: 1. Birinchi jahon urushining Italiya uchun oqibatlari. 2. Orlando hukumatining ichki va tashqi siyosati. 3. Fashizmning hokimiyat tepasiga kelishi. 4. Ichki siyosat. 5. Mussolinining tashqi siyosati.

Italiya ham urushda g'olib davlatlardan biri edi. Biroq bu g'oliblik unga juda qimmatga tushgan. Italiya urushda 650 ming fuqarosini yo'qotdi. 800 mingdan ortiq kishi mayib-majruh bo'lib qoldi. Mamlakat harbiy xarajatlari 46 mlrd. lirni tashkil etdi. Urush mamlakatni moliyaviy jihatdan xoldan toydirdi. Ayni paytda Italiya Buyuk Britaniyadan 2,5 mlrd., AQSHdan esa 1,5 mlrd. dollar qarz bo'lib qoldi. Shu tariqa Italiyaning chet el mahsulotlariga, kreditlarga qaramligi yanada kuchaydi.

Urushgacha ham qishloq xo'jaligi Italiya iqtisodiyotining nihoyatda qoloq sohasi edi. Chunonchi, 40 ming yirik yer egalari 10 mln. gektar yerga egalik qilgani holda, 2,5 mln. dehqon atiga 6 mln. gektar yerga egalik qilardi. Dehqon oilalarining deyarli yarmida hech qanday yer yo'q edi. Ular og'ir shartlar asosida ijaraga yer olib hayot kechirganlar. Italiyaning janubida (Sitsiliya va Sardiniyada) ahvol undan ham og'ir edi. Davlat qarzining ko'pligi soliqlarni keskin oshirishga olib keldi. Pul qadrsizlandi, natijada narx-navo dahshatli tarzda o'sib bordi. Mamlakatda ocharchilik ro'y berdi. Buning ustiga urush natijalari Italiyani g'oliblar ichida mag'lub davlatga aylantirib qo'ydi.

Italiya nasibadan quruq qoldirilmadi. Chunonchi, sobiq Avstriya — Vengriya imperiyasiga qarashli Janubiy Tirol va Adriatika sohilidagi Triyest porti, Yugoslaviyaning ba'zi hududlari, shuningdek Turkiyaga qarashli Dodekanes oroli Italiyaga berildi. Ayni paytda Italiya Millatlar Ligasining doimiy a'zosi maqomiga ega bo'ldi. Shuningdek, unga Fransiya harbiy-dengiz floti qudratiga teng flotga ega bo'lish huquqi berildi.

Italiyaning yirik siyosiy arboblaridan biri Orlando 1917-yilning oktabrida bosh vazir lavozimini egallagan. Orlando hukumati Italiyaning jahon urushida qatnashishini davom ettirdi. Bu hukumat Antantaning Sovet Rossiyasiga qarshi kurashida Italiya ishtirokining tarafdori bo'ldi. Shuning uchun ham 1918-yili o'z qo'shinlarini Odessa, Murmansk va Vladivostokka yubordi.

Hukumat tashqi savdo bozorlarining qo'ldan ketishi hamda tashqi kredit uzilib qolishining oldini ololmadi. Natijada urushdan biroz keyin mamlakatda iqtisodiy inqiroz boshlandi. Armiya safidan bo'shatilgan harbiylar ishsiz qoldilar. Ana shunday sharoitda (1919- yil iyun oyida) Orlando hukumati iste'fo berishga majbur bo'lgan. 1919-yil noyabr oyida bo'lib o'tgan parlament saylovida Italiya Sotsialistik partiyasi g'alaba qozongan bo'lsa-da, bu mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy vaziyatni yumshatishga olib kelmadi.

1919 — 1920-yillar Italiya tarixiga ham «Qizil ikki yillik» nomi bilan kirdi. Bu ibora shuni bildiradiki, shu ikki yil ichida Italiyada ham Sovet Rossiyasida amalda oshirilgan ba'zi tadbirlar amalga oshirildi. Chunonchi, Shimoliy Italiyada ishchilar zavod va fabrikalarni egallab oldilar va ishlab chiqarish ustidan o'z nazoratlarini o'rnatdilar. Zavod va fabrikalarni qo'riqlash uchun qizil gvardiya tuzdilar.

1919-yilda Italiyada frontdan qaytgan sobiq askarlar o'z manfaatlarini himoya qilish uchun «Quroldoshlar uyushmasi» (Fashi di kombattimento) deb atalgan tashkilot tuzgan edilar. Bu tashkilotni Benito Mussolini (1883—1945) boshqargan. Bu tashkilot Italiyada fashizm g'oyalarini keng targ'ib etdi. Benito Mussolini dastlab sotsialist edi. Burjua parlamentarizmining mamlakatda tartib o'rnatishdagi ojizligi, urushdan keyin o'z turmush darajasining yaxshilanishiga umid qilgan millionlab fuqarolar orzu-umidlari puchga chiqqanligi, shuningdek Italiya hukmron doiralarining urush natijalaridan qanoatlanmaganligi fashizmni yuzaga chiqargan omillar edi.

1920-yildan boshlab fashistlar yanada faollashdilar va ular o'zlarining harbiy otryadlarini tuza boshladilar. Italiya Sotsialistik partiyasi va Umumiy Mehnat Konfederatsiyasi fashizmga qarshi kurash o'rniga, 1921-yilning 3- avgustida Mussolini bilan «totuvlik pakti »ni imzoladilar. 1922-yilgi parlament saylovlarida ular 35 o'ringa ega bo’lsalar-da, mahalliy saylovlarda katta muvaffaqiyatga erishdilar. 1922-yil oktabr oyida ular bir necha vazirlik lavozimlarini talab qilib Rimga yurish uyushtirdilar. Bu amalda mavjud Konstitutsiyaviy tuzumga qarshi isyon edi. Hukumat isyonni bostirish chorasini ko'rmadi.

Mamlakat hayotida eng katta ta'sirga ega bo'lgan «Sanoat bosh konfederatsiyasi» rahbarlari qirol Viktor-Emmanuel III ga telegramma yuborib, undan hokimiyat Mussoliniga berilishini talab etdilar. Qirol bunga javoban Mussolinini Bosh vazir etib tayinladi va 1922-yil 30-oktabr kuni Mussolini koalitsion hukumat tuzdi. Shu tariqa Italiyada fashizm qonuniy уо’l bilan hokimiyat tepasiga keldi. Parlamentda (420 o'rinli) atigi 35 o'ringa ega bo'lgan fashistlar yetakchisi Mussolini dastlab boshqa siyosiy kuchlar bilan murosa qilishga majbur bo'lgan.

Qirol va parlament 1922-yilning 23-noyabrida Mussoliniga cheklanmagan huquq berdi. Endi u o'z partiyasi a'zolaridan tuzilgan «Katta fashist kengashi» deb atalgan kengash orqali hukumat faoliyatini nazorat ostiga oldi. 1924-yil oxirida Mussolinining tazyiqi ostida saylov to'g'risidagi qonunga o'zgartirishlar kiritildi. Unga ko'ra, saylovda eng ko'p ovoz olgan partiya parlamentdagi deputatlar o'rnining uchdan ikki qismini egallar edi. Yangi qonun bo'yicha 1924-yil dagi parlament saylovida Mussolini partiyasi g'alaba qozongan. Shu tariqa mamlakatda Mussolinining fashistik diktaturasi qaror topdi.

1926-yildan boshqa siyosiy partiyalar tarqatib yuborildi. Endi Italiya bir partiyali diktatorlik davlatiga aylandi. 1929-yili Mussolini Vatikan bilan shartnoma imzoladi. Unga ko'ra, Rim (Vatikan) papasi diniy hukmdor deb tan olindi va katoliklik milliy din deb e'tirof etildi, cherkov mulki soliqlardan ozod etildi.

Mussolinining maqsadi iqtisodiyotda korporativ tartibni to'la qaror toptirish edi. Shu maqsadda 1927-yilda «Mehnat xartiyasi» deb nomlangan hujjat qabul qilindi. Iqtisodda joriy etilgan korporativ tartibga ko'ra, ishlab chiqarish muammolarini birgalikda hal etish uchun ishchilar va sarmoyadorlar yagona Kasaba uyushmasining teng huquqli a'zosiga aylandi. Xalq xo'jaligi bo'yicha turli sohalarda 22 ta korporatsiya tuzildi va ular Korporatsiyalar Milliy Kengashiga birlashtirildi. Milliy Kengash tarkibi ishbilarmonlardan va fashistlar partiyasi vakillaridan iborat edi.

1937-yil ga kelib Italiya industrial-agrar davlatga aylandi. Biroq, baribir, u iqtisodiy taraqqiyotning asosiy ko'rsatkichlari bo'yicha boshqa rivojlangan davlatlar — AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya va Fransiyadan orqada qolaverdi. 30-yillar davomida siyosiy hayotda ham totalitar diktatura to’la qaror topdi. Demokratiyaning barcha ko'rinishlari, jumladan, parlament ham tugatildi. Parlament o'rniga fashistlar partiyasi va korporatsiya vakillari palatasi tuzildi. Uning deputatlari davlat tomonidan tayinlanadigan bo'ldi va fashist partiyasi davlat tizimi bilan qo'shilib ketdi. Partiya davlat xizmatini bajaruvchi fuqaro militsiyasiga aylandi.

1923-yilda Italiya Gretsiyaga qarashli Korfu orolini bosib oldi. Biroq Buyuk Britaniyaning talabi bilan orolni tashlab chiqishga majbur bo'ldi. 1924-yilda Yugoslaviyaga qarashli Fiuma porti Italiyaga o’tdi. Italiya shu yili Sovet Rossiyasini tan oldi va u bilan diplomatik aloqa o'rnatdi. 1927-yilda Albaniya ustidan amalda o'z protektoratini o'rnatdi. 1935- yil 3-oktabrda 600 ming kishilik Italiya armiyasi Efiopiyaga bostirib kirdi. 1936-yil may oyiga kelib Efiopiyani bosib olish nihoyasiga yetdi. Shu yil yozida Italiya armiyasi Ispaniyada fashistik diktatura o'rnatish uchun general Frankoga yordamga yuborildi. Chunki Gitler Frankoni qo'llab-quvvatlar edi. Shu tariqa Germaniya bilan yaqinlashuv boshlandi.

1937-yilda u Germaniya va Yaponiya o'rtasida imzolangan «Antikomintern pakti» ga qo'shildi. B. Mussolini bu paktni butun Yevropa uning atrofida birlashsa arziydigan ahdnoma, deb atadi. Ushbu bitimga ko'ra, Germaniya Italiyaning Efiopiyani bosib olganligini tan oldi. 1939-yil aprelda Italiya Albaniyani butunlay bosib oldi.

O'xshashlar

1918-1939-yillarda Italiya (dars ishlanma)

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda Germaniya

1918-1939 yillarda AQSH

1918-1939 yillarda Ispaniya