Sotsiologiyaning paydo bo‘lishi va rivojlanishida O.Kont va Abu Nasr Forobiylarning tutgan o\\'rni - Sotsiologiya - Slaydlar

Sotsiologiyaning paydo bo‘lishi va rivojlanishida O.Kont va Abu Nasr Forobiylarning tutgan o\\'rni

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

804.1640625 KB

Ko'chirib olish

SOTSIOLOGIYANING PAYDO BO‘LISHI VA RIVOJLANISHIDA O.KONT VA ABU NASR FOROBIYLARNING TUTGAN O'RNI

Reja: 1. Abu Nasr Forobiy yashagan davrning ijtimoiy iqtisodiy, g`oyaviy – nazariy shart sharoitlari 2. Sharq mutaffakiri Abu Nasr Forobiy g`arb sotsiologi Ogyust Kont ma`naviy merosini o`rganishning sotsiologik tahlili 3. Fuqarolik jamiyatini shakllantirishda jamiyatshunos olimlar ilmiy merosining ahamiyati .

Sotsiologiya jamiyat haqidagi fan. Sotsiologiya tarixi – jamiyat haqidagi ilmiy tasavvurlarning shakllanish jarayoni tarixi. Mazkur mavzu sotsiologiyaning hozirgi holati tahliliga o‘ziga xos debochadir. Hozirgi davrni uning tarixiga nazar tashlamasdan tushunish, fan tarixini bilmay turib uning hozirgi holati haqida tasavvur hosil qilish mumkin emas. Boz ustiga, har qanday hodisaning tarixi har doim nazariyadan to‘liqroq bilim beradi.

To’liq nomi Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug’ Tarxon Forobiy (873 yil Forob shahri — 950-yil Damashq) Bo'lajak buyuk olim Aris daryosi Sirdaryoga qo'yiladigan joyda Shosh-hozirgi Toshkentdan 200-260 km. shimoli-Farbda joylashgan Forob (O'tror) degan joyda tug'ilgan. U Forobda o'qigan, Shoshda bo'lgan, Buxoro va Samarqandda ta'lim olgan. Arab xalifaligining markazi-Bog'dodda o'qishi davom ettirgan, umrining oxirgi yillarida Xalabda, so'ngra Damashqda yashagan va shu erda vafot etgan. O’sha davrda Movarounnahrda somoniylar sulolasi hukmronlik qilayotgan edi. Bo’lajak faylasuf boshlang’ich bilimini O’trorda olgandan so’ng , o’qishini Toshkent, Samarqand va Buxoroda davom ettirdi. Farobiy ilmini yanada chuqurlashtirish maqsadida Bag’dodga yo’l oladi.

Olim yo’l-yo’lakay Eronning yirik shaharlari Ray, Hamadon, Isfahon va boshqa joylarda bo’ladi. Bag’dodda Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlaridan kelgan talaba va olimlar to’plangan edi. Bu yerda ko’zga ko’ringan olimu fuzalolar bilan tanishdi, yunon falsafiy maktabi, turli fan sohalari namoyandalari bilan uchrashib, ulardan ilm sirlarini o’rgandi.

Abu Bashar Matta ibn Yunusdan (870 —940) yunon tili va falsafasini, Yuhanna ibn Hiylondan (860— 920) esa tibbiyot va mantiq ilmini o’rgandi. Ba’zi tarixiy manbalarda keltirilishicha, Farobiy 70 dan ortiq tilni bilgan.

Uning Sharq olamidagi shuhrati shu darajaga etdiki, uni Aristotel (Arastu)dan keyingi yirik mutafakkir- «Muallimas -Soniy» - «Ikkinchi muallim» deb atay boshladilar.

Farobiyning dunyoqarashida ijtimoiysiyosiy va axloqiy fikrlar ham muhim o’rinni egallaydi. Allomaning "Baxt saodatga erishuv haqida", "Fozil shahar aholisining fikrlari", "Baxt saodatga erishuv yo’llari haqida risola", "Buyuk kishilarning naqllari", "Musiqa haqida katta kitob", "Fuqarolik siyosati" va boshqa asarlari jamiyat va uni boshqarish, axloq odob va ta’lim tarbiya masalalariga bag’ishlangan.

Farobiy Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlari faylasuflari orasida birinchi bo’lib, jamiyatning kelib chiqishi, uning maqsad va vazifalari haqidagi ta’limotni ishlab chiqdi. O’rta asr sharoitida jamiyat tabiiy ravishda kelib chiqqanligini, inson faqat boshqalar yordamida hayot qiyinchiliklariga qarshi kurasha olishi mumkinligini asoslab berdi. "Har bir inson, — deydi Farobiy, — o’z tabiati bilan shunday tuzilganki, u yashash va oliy darajadagi yetuklikka erishmoq uchun ko’p narsalarga muhtoj bo’ladi, u bir o’zi bunday narsalarni qo’lga kirita olmaydi, ularga ega bo’lish uchun insonlar jamoasiga ehtiyoj tug’iladi... Bunday jamoa a’zolarining faoliyati bir butun holda ularning har biriga yashash va yetuklikka erishuv uchun zarur bo’lgan narsalarni yetkazib beradi.

Shuning uchun insonlar ko’paydilar va yerning aholi yashaydigan qismiga o’rnashdilar, natijada inson jamoasi vujudga keldi". Shaharlar, uning fikricha, insonlarning jamoa bo’lib uyushishining oliy shakli bo’lib, unda insoniy barkamol bo’lib yetishishi uchun zaruriy sharoitlar bo’ladi. Farobiy insonlar tabiiy ehtiyoj natijasida o’zaro birlashib, jamoani tashkil qilganligini alohida ta’kidlaydi.

Forobiy O'rta asr davri tabiiy-ilmiy va ijtimoiy bilimlarning Qariyib barcha sohalarini o'z ichiga oluvchi 160 dan ortiq risola yaratgan Qomusiy olim sifatida tan olinadi. Olimning ayniqsa «Fozil odamlar shahri» asari diqqatga sazovar bo'lib, unda mamlakatni boshqarish, hokimlar faoliyati, iqtisodiyotni olib borish bilan bog'liq bo'lgan muhim g'oyalar keltiriladi. Shuni ham ta'kidlab o'tish kerakki, Forobiy o'z ustozi Arastu g'oyalarini har tomonlama talqin etadi va uni to'ldirishga harakat qiladi, jamiyat shakllanishi uchun moddiy ehtiyojlarning ahamiyati haqidagi ta'limotni yaratdi

Faobiyning asosiy asarlari: "Falsafani o’rganishdan oldin nimani bilish kerakligi to’g’risida", "Falsafiy savollar va ularga javoblar", "Ensiklopediyadan mantiq bo’limining bir qismi", "Taliqot" (sharhlar), "Inson a’zolari haqida risola", "Bo’shliq haqida maqola", "Donolik asoslari", "Falsafaning ma’nosi va kelib chiqishi", "Hayvon a’zolari, funksiyasi va potensiyasi", "Mantiq to'g’risidagi risolaga muqaddima", "Mantiq ilmiga kirish", "Ilmlarning kelib chiqishi haqida", "Musiqa haqida katta kitob", "Baxt saodatga erishuv haqida", "Masalalar mohiyati", "Buyuk kishilarning naqllari", "Ihso alulum", "Hikmat ma’nolari", "Aql to’g’risida", "Ilmlar va san’atlar fazilati", "Qonunlar haqida kitob",

"Substansiya haqida so’z", "Falak harakatining doimiyligi haqida", "She’r va qofiyalar haqida so’z", "Ritorika haqida kitob", "Hajm va miqdor haqida so’z", "Musiqa haqida so’z", "Fizika usullari haqida kitob", "Fazilatli xulqlar", "Fozil shahar aholisining fikrlari", "Jismlar va aksidensiyalarning ibtidosi haqida", "Aristotel "Metafizika" kitobining maqsadi to’g’risida" dagi asarlari haliham o’z ahamyatini yo’qotmagan.

,,X asrning qomusiy allomasi Abu Nasr Forobiyni zamondoshlari, universal bilimga ega bo’lganligi sababli ,,Sharq Aristoteli” deb ataganlar. U ko’plab fanlarni ilmiy kashfiyotlar bilan boyitdi, turli mamlakat olimlarining falsafiy qarashlarini rivojlantirdi va 160 dan ortiq asar yozdi.Forobiy asarlarining asosiy qismi ko’plab Yevropa va sharq tillariga tarjima qilingan va hozirgi kunga qadar chuqur tadqiqotlar mavzusi bo’lib kelmoqda”

Kont (Comte) Ogyust (1798.19.1, Monpelye — 1857.5.9, Parij) — fransuz faylasufi, pozitivizmning asosiy vakili. Sen-Simonta kotiblik qilgan (1817 —22). Tarix va sotsiologiyaga oid qarashlari Sen- Simonning kuchli ta’sirida bo’lgan. Kont har qanday metafizikani rad etgan.

Sotsiologiyaning asoschisi fransuz mutafakkiri O.Kont sotsiologiyani jamiyat haqidagi tajribaga asoslangan fan deb hisoblaydi.

O.Kont fikricha, ob’ekt va predmet qarama- qarshiliklardan iborat. Sotsiologiya ijtimoiy hayot jarayonlarini 3 bosqichda o‘rganadi: 1. Aniq- empirik 2. Xususiy (maxsus) 3. Umumiy. Shunga muvofiq ravishda sotsiologiya empirik, maxsus va umum- sotsiologik tadqiqot jarayonlarini o‘z ichiga oladi.

O. Kont o‘zining pozitivistik ta’limotida sotsial munosabatlar muammolarini xuddi biologik hodisalar usuli bilan o‘rganish prinsiplarini keng targ‘ib qiladi. Pozitivistik-naturalistik yo‘nalishning ashaddiy raqibi bo‘lgan fenomenologik sotsiologiya sotsial hayot va sotsial munosabatlarni bunday usulda talqin etganligi uchun O. Kont va uning izdoshlarini keskin tanqid qiladi. Naturalizmning va jiddiy kamchilik va xatoliklarini bartaraf etish uchun fenomenologik sotsiologiya, inson ongining faolligi bu muammolar yechimining asosiy omilidir, deb isbotlashga intiladi.

Sotsiologiyaning ilmiy jarayonga olib chiqilishi O.Kont nomi bilan bog‘liq. Sotsial fanlarning tadqiqot ob’ektlarini aniqlash ancha murakkab bo‘lib, ular jamiyatdagi turli munosabatlarni tahlil etadilar.

Pozitivizmga empirizm bilan mistitsizm orasidagi o’rta yo’l sifatida qaragan. Kont fikricha, fan mohiyatni emas, faqat hodisani biladi. Jamiyat taraqqiyotini belgilovchi insoniyat aqlzakovati evolyusiyasining 3 bosqichi (ilohiy, metafizik, pozitiv yoki ilmiy) nazariyasini ilgari surdi. Fanlar tasnifini ishlab chiqdi..

Kont "sotsiologiya" tushunchasini ilk bor fanga kiritdi, u tufayli sotsiologiya muayyan ilmiy tizimdan joy oldi. Kontning fikriga ko’ra, kishilik jamiyatini tashqil etish sotsiologiyaning amaliy maqsadi hisoblanadi.

Asosiy asarlari: "Pozitiv falsafa kursi" (1—6-jildlar, 1830—42), "Pozitiv siyosat tizimi" (1—4 jildlar, 1851 —54)

Adabiyotlar 1. Karimov I.A. ,,O’rta asrlar sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamyati” mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqi 2014 yil 2. Xayrullayev M. M., Forobiy va uning falsafiy risolalari, T., 1963; 3. Jumaboyev Y ., O’zbekistonda falsafa va axloqiy fikrlar taraqqiyoti tarixidan, T., 1997 4.www.google.uz 5.www.ziyo.net 6.www.arxiv.uz 7.www.referatlar.uz 8.www.fanlar.uz

9. Общая социология. Учебное пособие / Под общ. ред. А.Г. Эфендиева. – М., 2000. – C.51–78. 10. Социология: Курс лекций для студентов всех направлений и специальностей / Под ред. В.А. Михайлова. – Ульяновск: УлГТУ, 2004.

BAJARDI: NEGMATOVA SITORA TEKSHIRDI:QAYUMOVA AZIZA

E’tiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Sotsiologiyaning mustaqil fan sifatida shakillanish bosqichlari

Sotsiologiyani fan sifatida shakillanishida mumtoz olimlarning o’rni

Sotsiologiyaning strukturasi

Ogyust Kont sotsiologiya fani asoschisi

Klassik sotsiologiya maktabi vakillari hayoti va ijodi