O’simliklarning yashash sharoitlari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

O’simliklarning yashash sharoitlari

Yuklangan vaqt:

31.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5400.5302734375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: O’simliklarning yashash sharoitlari Reja: 1. O’simliklarning asosiy hayot omillari. 2. O’simliklar o’sib-rivojlanishida yorug’lik, issiqlik va havoning ahamiyati. 3. O’simliklar hayotida suv va oziq elementlarning o’rni. Tayanch iboralar: yorug’lik, issiqlik, suv, havo, oqsil, ferment, fotosintez, nafas olish va transpiratsiya 01 0A 16 0102 03 1302 03 0A 1C02 03 19 0E 100F0B 1F

Adabiyotlar ro’yxati: 1. O.Ramazonov., S.S.Buriyev.Meliorativ tuproqshunoslik. Toshkent, 2019. 2. Axatov A. Tuproq resurslari va ulardan foydalanish. T.2016, 196 b. 3.Ramazonov O., Yusupbekov О. Tuproqshunoslik vadehqonchilik.- Т. Sharq, 2005.-272 b.1C 01 12 13020E 25 1C0221 160A181E111B0F

Dehqonchilikni tub ilmiy vazifasi madaniy oʼsimlik va uning hayot omillariga talabi masalasidir. Yoxud oʼsimliklarni oʼsishi va rivojlanishi uchun maqbul sharoit yaratib ulardan yuqori hosil olishdir. Oʼsimliklarning hayot omillari - ularni oʼsishiga, rivojlanishiga, hosildorligiga, hosil sifatiga bevosita taʼsir etuvchi omillardir. Ular hayot omillari hisobiga oʼz tanasini hosil qilish uchun N, O2, Mn, P, K, Fe, Mg va boshka barcha hayotni taʼminlaydi. Oʼsimliklarga tuproq muhiti, begona oʼtlar, kasalliklar, zararkunandalar, agrotadbirlar ham taʼsir etadi. O’simliklarining hayotiy omillari

O'simliklarning hayot omillariga yorug’lik, issiqlik, suv, havo va oziq moddalar kiradi. Suv va oziq moddalar o ‘ simlikka tuproq orqali o ‘ tadi va inson mehnati va bilimi bilan to’liq boshqariladi. O ‘ simlik rivojlanishiga tuproqning tuzilishi, biologik xususiyatlari, organik moddalaming parchalanishi ham ta ’ sir etadi. 03 07 01 05 01 12 06 01 05 12 200A 02 05

Shuni taʼkidlash lozimki, oʼsimliklarni fazoviy omillarini boshqarish inson izimida emas. Yer omillari esa inson tomonidan boshqarilishi mumkin.

O’simliklarining hayotiy omillari Yorugʼlik. Oʼsimliklarda fotosintez faqat quyosh yogʼdusi boʼlgandagina, yaʼni yorugʼlikda roʼy beradi. Qisqa kunli oʼsimliklar va uzun kunli oʼsimliklar mavjud. Qiska kunli oʼsimliklar — gʼoʼza, kanop, makkajoʼxori va boshqalar. Uzun kunli oʼsimliklar - arpa, bugʼdoy va boshqalar. Issiqlik. Oʼsimliklarda va tuproqda kechadigan biologiyoviy kimyoviy jarayonlar uchun zarur. Issiqsevarlar - gʼoʼza, sholi, tamaki. Noissiqsevarlar - suli, arpa, tariq. Havo. Madaniy oʼsimlik va tuproq mikroolamining nafas olishi uchun zarur. Suv. Oʼsimlik eng koʼp talab qiladigan omil. U oziqa, nafas olish uchun, tanasini sovutish, biologiyoviy jarayonlar uchun zarur. Oziqa moddalar - oʼsimlik tanasini hosil qilish uchun kimyoviy moddalar oziqa sifatida zarur.

Yorug’lik. O‘simlik tanasida va uning ishtirokida hosil bo‘layotgan organik moddalar - uglevod, yog‘, oqsil, ferment va boshqalar quyosh energiyasining mujassamlashgan yig‘indisidir. Organik moddalarning parchalanishi natijasida issiqlik hosil boladi. Buning asosiy manbai quyoshdan kelayotgan yorug’lik bo’lib, barcha organizmlar organik moddalarni iste’mol qiladi, parchalaydi va ularning tarkibidagi ko‘zga ko‘rinmaydigan quyosh nuri energiyasini shakllantiradi. Natijada o‘simlik o‘sadi va rivojlanadi. O‘simlik hayotida yorug’likning mohiyatini dastlab K.A.Timiryazev ochib bergan. Quyosh nuri ta’sirida o‘simlik barglarida yashil pigmentlar — xlorofill donachalari hosil boladi. Xlorofill donachalari noorganik moddalar - suv va karbonat angidrid gazidan organik modda hosil qiladi. Bu jarayonga fotosintez jarayoni deyiladi va quyidagi shaklda ifodalanadi: 6 C O 2 + 6 H 2 O + 674 kkal = C 6 H 12 O 6 +6 O 2O‘simliklarning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi omillarga har xil zararkunanda, hasharotlar va kasalliklar kiradi. O‘simlik hayot omillarining asosiy vazifasi va mohiyati quyida keltiriladi. 2B 0E 0F 1E 20 1B 070F18 09 0F 340228 10 0C 11 06 2A0E39 13 0E3A 13 03 2A 3B 01 03 2A 3A 13

Quyosh energiyasi tarkibiga ko‘ra ultrabinafsha nurlar ko‘zga ko‘rinadigan yorug‘lik infraqizil nurlar35 1E0C1E0B 12 090F 19 0C19 090F 090F 100F 06 0C19

O‘simlik rivojlanishida kun davomida yorug’likning miqdori muhim ahamiyatga ega. O‘simlik rivojianish davrida yorug’lik davrini olmasdan gullash va hosil qilish davriga o’tolmaydi. Ayrim o‘simliklar uchun yorug’lik davri kun davomida quyidagicha bo’lishi zarur: g‘o‘za, bodring, pomidor, garmdori uchun - 8-12 soat; bug‘doy, suli, rediska, ko‘katlar uchun - 14-17 soat. Quyosh yorug’ligidan foydalanish koeffitsiyenti o‘simlik bargining sathiga bog’liq. Bu ko’rsatkichning eng ko‘p miqdori o‘simliklarning gullash va meva hosil qilish davriga to‘g‘ri keladi. 03 10 03 0F 28 18 14 14 35 0F 09 0D

O’simlikning yorug’likda quyosh energiyasini o’zlashtirishi fotosintez deyiladi. Yorug’lik yetarli bo’lganda bir kvadrat metr barg 10-12 g organik modda sintezlaydi. Bulutli kunda fotosintez mahsuldorligi keskin pasayadi. Kelib chiqishiga ko’ra o’simliklar: qisqa kun ( g’o’za, kanop, makkajo’xori, oq-jo’xori, beda, kungaboqar, tariq, soya va boshqalar) uzun kun (bug’doy, arpa, javdar, kartoshka, zig’ir) o’simliklariga bo’linadi. O’simliklar yorug’liksevar va soyaparvarlarga bo’linadi. Ko’chat qalinligini normal qilish, begona o’tlarni o’z vaqtida yo’qotish o’simliklarni yorug’lik bilan ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.

Oʼsimliklar uchun hayot omillari bilan bir qatorda tuproq muhiti ham ahamiyatli. Tuproq muhiti: ishqoriylik, kislotalik, neytral, shoʼrlanish. Fitologiyoviy muhit : kasalliklar, begona oʼtlar zararkunandalar. Аgrotexnikaviy muhit: yerni ishlash, almashlab ekish, ekin ekish parvarishlash. Mamlakatimiz tuproqlarining muhiti pH = 6,8 - 7,2

Issiqlik. O‘simlik rivojlanishi jarayonida sodir boiadigan asosiy jarayonlar - fotosintez, nafas olish va transpiratsiya (o'simlik bargi va tanasidan suv bug’lanishi) atrof-muhitdagi haroratga bog’liq. O‘simlik rivojlanishi uchun maqbul harorat biokimyoviy jarayonlar eng rivojlangan davrdagi issiqlik hisoblanadi. O‘simlik uchun asosiy issiqlik manbai quyosh radiatsiyasidir. O‘simlik rivojlanishi davrida zarur bo’lgan umumiy issiqlik miqdori mazkur o‘simlikning rivojianish (vegetatsiya) davri va kun davomida u sarflaydigan maqbul issiqlik miqdori bilan belgilanadi. Shu bilan birga o‘simlik naviga, oziqlanish tartibiga, meteorologik sharoitlarga, rivojianish davrining uzun-qisqaligiga, yer sathining past-balandligiga bog’liq bo‘ladi. Ayrim o'simliklarning o'sib-rivojlanishi va hosil berishi uchun quyidagi miqdorda foydali haroratlar yig‘indisi zarur: g‘o‘za uchun - 3500- 5000°C; kartoshka uchuu - 1300-3000°C.

Tuproqqa ekilgan urug‘ ma’lum darajada issiqlik bo’lmasa ko‘karmaydi, undagi fermentativ jarayonlar rivojlanmaydi. O‘simliklar urug‘i tuproqda harorat quyidagi darajada bolganda unadi: g‘o‘z a - 12-14 °C; bug‘d o y – 13-14 °C; lavlagi-3-4 °C; makkajo'xori - 8-1O°C; kungaboqar - 5-6 °C; soya - 8-1O°C. 03 0D320F321D 0E 14190D32 08 07 09190C0D0A 05

Havo. Havo o'simlikni tuproqdagi mikroorganizmlarni nafas olishi uchun kislorod, fotosintez jarayonida karbonat angidrid bilan ta’minlash uchun asosiy manba hisoblanadi. Havoning tarkibida o'simlikka juda zarur bo’lgan azot, ammiak va fosfor oksidi mavjud. O‘simlikka kislorod organik moddalar hosil qilish, nafas olish uchun zarur. O‘simlikning nafas olishi, qand moddalari va yog’larning oksidlanish jarayoni quyidagi tarzda sodir bo’ladi: C 6 H I2 O 6 + 6O 2 = 6C O 2 + 6H 2 O+ 674 kkal. Nafas olish natijasida karbonat angidrid gazi, suv va o‘simlik uchun zarur bo’lgan issiqlik energiyasi hosil bo’ladi . 3B 07 1F 192D11 0F31 0F09 110F 0F08 17 39 2A 3B 4213 03 2A 0E3A 13 0E3D 13 0E3A 13 03 33 0F32 140F 1B

O'simlik havoni atmosferadan oladi. Ayrim o‘simliklar (sholi, botqoqda o‘sadigan o‘simliklar) ning ildizlari poya bilan birlashgan bo’lib zarur kislorodni havodan oladi. Tuproq qatlamining bo‘shliqlari asosan havo va suv bilan band bo’ladi. Bo‘shliqlarda suv qancha ko‘p bolsa, havo shuncha kam bo’ladi. Tuproqqa ishlov berish orqali donadorligi oshirilganda tarkibidagi havo miqdori ortadi, o‘simlikka maqbul sharoit yaratiladi.

Suv. Suv - o‘simlik o‘sib-rivojlanishida eng muhim omillardan hisoblanadi. O'simlik tanasida 75-90%, ayrim qismlarda 98 % gacha suv boladi. Suv hujayra protoplazmasida va yadrosida bo’ladi. Suv o‘simIikning barcha rivojianish davrlarida zarur. O‘simlik urug’i ma’lum qism namlikni shimib olgandan so‘ng ko‘kara boshlaydi. G‘o‘za - 90%, bug‘doy - 48-57 %, makkajo‘xori - 40%, beda - 140%, no‘xot - 114%. O’simlikda va tuproqda kechadigan jarayonlar, oziq elementlarni o’zlashtirilishi suvli muhitda boradi. Shuning uchun ham suv o’simlik hayotida muhim ahamiyatga ega.2219 0E 0F07 1B06 200B 140A0B 07 140F

O’simlik quruq massasining 45% ini uglerod, 42% kislorod, 6,5% ini vodorod, 1,5% ini azot, qolgan 5% ini kul elementlari (kaliy, kaltsiy, magniy, oltingugurt, bor va boshqalar) tashkil etadi. Bular o’simlik hayotida muhim ahamiyatga ega. Oziq moddalar0304 3C13450E 0A1D 090A08 140F05111B0A080A 110A100F12

Oziq elementlar P K C H О SCaMg Fe NO’simliklar uchun zarur oziqa elementlari2B 2D 25 2E 2F 2D 2216 30 31

• Oʼsimliklarni hayot omillaridan yorugʼlik va issiqlikni boshqarish inson izmida emas, bu omillarga moslashish zarur. Issiqsevar gʼoʼza issiq moʼl boʼlgan mintaqalarda, issiqni kam talab kiluvchi oʼsimliklar xarorat past mintaqalarda ekiladi. • Hayot omillaridan havo, suv va oziqa moddalar inson tomonidan boshqarilishi mumkin. • Tuproq havosini sugʼorish va yerga ishlov berish, melioratsiya bilan boshqariladi. • Suv yoki namlikni sugʼorish maromi bilan nam saqlash tadbirlari bilan boshqariladi. • Ozuqa moddalarni almashlab ekish, chirindi qoʼllash, oʼsimliklarni oziqlantirish yoʼli bilan boshqariladi. • Salbiy sharoitlar tuprok muhiti, begona oʼtlar, kasalliklar, zararkunandalar va boshqalar inson tomonidan boshqarilishi mumkin. • Mamlakatimizda asosan sugʼoriladigan dehqonchilik usulidan foydalaniladi. Shuning uchun dehqonchilikda sugʼorishni ahamiyati haqida aloxida toʼxtalamiz. Zeroki mamlakatimiz dehqonchiligi qurgʼoqchilik mintaqada yuritiladiOʼsimliklаrning hаyot omillаrini boshqаrishdа sugʼorishning аhаmiyati

O’simliklar suvga bo’lgan talabiga qarab: kserofitlar- qurg’oqchilikka chidamli; gidrofitlar-suv ko’p talab qiladigan; mezofitlar- suvni nisbatan kam talab qiladigan; g‘o‘za – gullash,hosil shakllanish davri; bug‘doy –naychalash, boshoqlash davri ; makkajo‘xori – gullash sutsimon pishish davri; oqjo’xori – boshoqlash, don shakllanish davri; tariq – boshoqlash, don shakllanish davri. O’simliklarning suvga bo’lgan talabi o’sish davrida har xil bo’ladi. Suvga eng ko’p talab ayrim o’simliklar uchun quyidagi davrlariga to’g’ri keladi:03 09 0D 07 0D 0E 1419 07 0E 0F 120A 03 14 1B

Sug’orish va sho’r yuvish 22

1 tonna hosil yetishtirish uchun oziq moddalarni o’zlashtirilishi G’o’za-50 kg Bahorgi bug’doy-35 kg Kuzgi bug’doy-40 kgO’simliklar tomonidan azotni ozlashtirilishi

Muloqot savollari: 1. O' simliklaming hayot omiliariga nimalar kiradi? 2. O'simlik rivojlanishida yorug‘likning ahamiyatini izohlang. 3. O'simlik rivojlanishida issiqlikning ahamiyati nirnada? 4. O‘simlikka havo nima uchun zarur? 5. O‘simlik rivojlanishida suv qanday vazifalami bajaradi?24 0102 03 1302 0E 03 06 1C02 03 3C02 0E 03 2F02 03 14

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

O’simliklarning oziqlanishi

O’simliklarning biomorfasi

O’simliklarning kasalliklari va zararkunandalari

Ekologik omillar haqida tushuncha. Iqlim omillari - yorug’lik, harorat, havo va suvga nisbatan o’simliklarning guruhlari

Ochiq va yopiq o’simliklarning umumiy tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati