Almashlab ekishning tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Almashlab ekishning tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati

Yuklangan vaqt:

13.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.171875 KB

Ko'chirib olish

“ TIQXMMI” MILLIY TADQIQOT UNVERSITETINING QARSHI IRRIGATSIYA VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI CHQXM FAKULTETI QXM YO’NALISHI 204- GURUH TALABASI CHORIYOROV SARDORNING TUPROQSHUNOSLIK VA DEHQONCHILIK FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI

Almashlab ekishning tuproq unumdorligini oshirishdagi ahamiyati ■ Almashlab ekish va uning tizimi ■ Almashlab ekish va uning ahamiyat ■ Almashlab ekish kllasifikatsiyasi ■ Xulosa

Almashlab ekish — qishloq xoʻjaligi ekinlarini dalalar va yillar boʻyicha il-miy asoslangan navbatlab ekish. Tuproq unumdorligini taʼminlash va ekinlarning hosildorligini oshirishning samarali tadbiri hisoblanadi. Almashlab ekish — dehqonchilik tizimining eng muhim qismidir. Ekinlarni tartibi bilan belgi-langan sxemada har bir dalaga ekish uchun ketgan vaqt Almashlab ekish rotatsiyasi deyiladi; Almashlab ekish ga kiritilgan ekinlarning guruhi roʻyxati va ularni navbatlash tartibi yoki almashlab ekiladigan ekinlar bilan band boʻladigan dalalarning bir-biriga nisbati Almashlab ekish sxemasi deyiladi. Almashlab ekish jo-riy etilmay, bir yerning oʻziga bir xil 359ekinlar surunkasiga eqilgan (yakka ziro-atchilik)da tuproqning fizik xususiyatlari yomonlashadi, ekinlar hosildorligi pasayadi, har xil kasallik va zararkunan-dalar, shu sharoitga moslashgan begona oʻtlar koʻpayadi (mas, poliz ekinlarida shumgʻiya, gʻoʻzada vilt, boshoqli gʻalla ekinlarida qorakuya va boshqalar). Ekinlar ka-salliklari, zararkunandalariga qarshi kurashda, dalalarni begona oʻt bosib ke-tishini bartaraf etishda Almashlab ekish sinalgan agrotexnik chora hisoblanadi. Almashlab ekish ni tasniflash ikki belgiga asoslanadi. Bularning biri — Almashlab ekish da yetishtirila-digan qishloq xoʻjaligi mahsuloti (paxta, don, ozuqa, sabzavot va boshqalar)ning asosiy turi. Ikkinchisi — biologik xususiyati, yetishti-rish texnologiyasi va tuproq unumdor-ligiga koʻrsatadigan taʼsiri jihatidan bir-biridan farq qiladigan ekinlar guruhlari nisbati (dukkakli don, don-li va texnika ekinlari, sabzavot-poliz ekinlari, koʻp yillik oʻtlar).

Birinchi belgisi jihatidan Almashlab ekish dalali, yem-xashak va maxsus Almashlab ekish boʻlinadi. Dalali Almashlab ekish da ekin maydonining yarmidan koʻprogʻi asosiy (gʻoʻza, don ekinlari, kartoshka va boshqalar) ekinlar yetishtirishga ajratiladi. Yem-xashak Almashlab ekish da ham ekin maydonining yarmidan koʻprogʻini yem-xashak ekinlari egallaydi. Maxsus Almashlab ekish da maxsus agro-texnika, alohida sugʻorish usullari va boshqalarni talab qiladigan ekinlar yetishtiri-ladi. Ularga sabzavotlar, poliz ekinlari, tamaki, sholi va boshqa kiradi. Ikkinchi belgisi jihatidan Almashlab ekish ekinlar guruhi, asosiy tovar mahsuloti, dalalar soni, rotatsiya muddati va boshqa belgilariga koʻra tur (tip)larga boʻlinadi. Almashlab ekishning gʻoʻza -gʻalla — beda; don ekinlari — toza shud- gor; don ekinlari — oʻtlar — chopiqtalab ekinlar; don ekinlari — oʻtlar; oʻtlar — chopiq-talab ekinlar; chopiqtalab ekinlar — sideratli ekinlar; oʻtlar — dalali va boshqa tur (tip)lari bor. Almashlab ekish turiga qarab ekin turlari bilan band dalalar soni nisbati raqamlar bilan ifodalanadi. Mas, gʻoʻza-beda Almashlab ekish 3: 7 nisbatida birinchi raqam bedapoya dalalarini, ikkinchisi gʻoʻza dalalarini koʻrsatadi (beda ekin maydonining 30,0%ni tashkil etadi). Oʻzbekistonda xoʻjalikning qaysi soha boʻyicha ixtisoslashgani va tuproq-iqlim sharoitiga kura Almashlab ekishning har xil sxemasi qoʻllanilishi mumkin. Oʻzbekistonda 1930-90-yillarda ja-moa va davlat xoʻjaliklarida 3:7 sxe-mali donga ajratilgan bir dalali gʻoʻza — beda Almashlab ekish, 3:4:1:2 sxemali donga aj-ratilgan bir dalali gʻoʻza-beda Almashlab ekish va boʻlaklangan 1:2:1:2:1:3 sxemali bedasiz turli ekinlar — chopiqtalab ekinlar Almashlab ekish qoʻllanildi. Almashlab ekishning mazkur sxemalarida gʻoʻza salmogʻi 60-70%ni tashkil etdi. 90-yillar boshidan Oʻzbekistonda don mustaqilligiga erishish uchun sugʻoriladigan maydonning katta qismi gʻalla ekinlari uchun (1997-yilda kariyb 1 mln.ga) ajratildi.

Almashlab ekish yerdan samarali foydalanish, tuprokning unumdorligini oshirish, yerlarning xolatini yaxshilash, begona о‘tlarga, zarar kunanda va kasalliklarga Karshi kurash olib borishni ta’minlaydigan eng muxim tashkiliy-agrotexnika tadbirlaridan xisoblanadi. Ekinlarni dalalar va yillar buyicha ilmiy asosda navbatlab ekish almashlab ekish deb ataladi. Xujalikda ekinlarning ratsional navbatlanishi, almashlab ekish sistemasini tashkil etadi va ishlab chikilgan maydonlari strukturasi asosida olib boriladi. Ekinlarni tartib Bilan, belgalangan sxemada xar bir dlaga ekish uchun ketgan vakt almashlab ekish rotatsiyasi yoki rotatsiya davri deyiladi. Ekinlarni rotatsiya davrida yillar va dalalar buyicha joylashtirish rejasi (plani) rotatsiya jadvali deyiladi. Rotatsiya dalalar soniga teng buladi. Dexkonchilik sistemasini va uni asoslashga birinchi bulib xarakat kilganlar ()18 asr oxirida rus agronomlar A.T.Bolotov va CH.M.Komovlar xisoblanadi. Ular tuprok unumdorligini kayta tiklanishiga karab bita dexkonchilik sistemasini ajratganlar, xamda ekinlar nisbatini don yetishtirish va chorvachilikni ozuka Bilan ta’minlashga asoslanganlar. D.N.Pryanishnikov dexkonchilik sistemasini xujalikni kaysi soxaga muljallaganligiga karab yuritishni taklif kilgan.

Almashlab ekishning asosoiy maqsadi Qishloq xo’jaligi ekinlarining xosildorligini oshirish va uni sifatini yaxshilash Ekinlarning begona о‘tlar bilan ifloslanishini, xasharotlar va kasalliklar Bilan zararlanishini kamaytirish. Eroziya va boshka agrometeorologik salbiy ta’sirini kamaytirish.Tuproq unumdorligin oshirish va undagi ozuqa elementlaridan samarali foydalanish

Almashlab ekish xam barcha agrotexnik tadbirlar kabi usimliklar xayoti uchun yaxshi sharoit yaratishdan iboratdir. Almashlab ekish bulmagan joyda xaydaladigan yerda ekinlarni joylashtirish buyia plan xam bulmaydi. Bunday plansiz yerni ishlash, ugit kullash, begona о‘tlarga, kasallik va zararkunandalarga Karshi kurashish buyicha bironta sistema bulmaydi va uni amalga oshirib xam bulmaydi. Xullas almashlab ekish bulgan joyda tartib buladi, samaradorlik yukori buladi, ishchi va boshka kunlari tugri taksimlash imkoniyati tugiladi. Almashlab ekilganda yerning unumdorligi kamaymasdan beda pichani kupayib, bir rotatsiya paxta xosili 10-16 sentnergacha oshgan. Viloyatimizning takir tuprokli yerlarida paxta ugitlanib ekilganda 18,8 ga s almashlab ekilganda ikki rotatsiya mobaynida gektaridan 32,2 s xosil olingan. Xullas ishlab chikarish va Fan asosida tugri amalga oshirilayotgan almashlab ekish dexkonchilik sistemasini tashkil kiluvchi bosh omil xisoblanadi.

D.N.Pryanishnikov barcha tajriba va nazariyalarni jamlab almashlab ekishda ekinlarni ratsional almashtirib ekish zarurligini kuyidagi 4 ta sababni ko’rsatadi kimyoviy biologik iqtisodiy fizik 1.Ximik tartib . Ximik tartib masalasini xar xildagi usimliklar ozik moddalarni xar xilda talab kilish nuktai nazaridan karash kerak. Masalan: galla ekinlari azotni kup olib, fosfor va kaliyni kam oladi. Kartoshka esa kaliyni ko’p uzlashtiradi. Yerdan uzlashtirilgan oziq moddalarning yerga qaytish ekinlarning yerda qoldirgan organik qoldiqlariga bog’lik. Kuzgi javdar baxorgi gullar ekinlariga nisbatan yerda ikki baravar organik qoldiq qoldiradi.

2.Fizik tartib. Xar xil o’simliklar o’zining biologik va agrotexnik xususiyatlariga ko’ra tuproqning g’ovakligiga, strukturasiga va xaydalma qatlamining tuzilishiga turlicha ta’sir etadi. Shu sababli ekin o’sayotganda va yig’ishtirilib olinganda tuproqning suv, xavo va issiklik rejimiga xar xil ta’sir etadi. Ayniqsa ko’p yillik utlar va g’alla ekinlari va ularning aralashmalari tuproq strukturasiga, suv o’tkazuvchanligiga va boshqa xususiyatlariga yaxshi ta’sir etadi. Paxta, lavlagi va boshka kator oralariga ishlov beriladigan ekinlar o’gitlanganligi va qator oralari ishlanganligini sababli unumdorlik va tuproqning biologik holati, ozuqa rejimi ancha yaxshi bo’ladi. Shuning uchun xam ko’p yillik va bir yillik ekinlarni qator oraliqlariga ishlov beriladigan ekinlar bilan almashlab ekish yaxshi natija beradi. 3.Biologik tartib. Har xil formada ekilgan ekinlarga begona utga xar xil ta’sir etadi. Kuzgi ekinlarda kishlovchi va kuzgi begona о‘tlar kup buladi. Baxorgi ekinlarda baxorgi va ko’p yillik begona о‘tlar ko’p buladi. Ko’p yillik о‘tlar begona o’tni yo’qotadi. Qator oralariga ishlov beriladigan ekinlar orasida begona o’t kam bo’ladi. Xar bir ekin xar xildagi kasallik va begona o’t bilan zararlanadi. Agar bir xildagi ekin ekilsa bir xildagi kasallik va xasharot ko’payadi.

4.Iqtisodiy tartib. Texnika va ishchi kuchidan unumli foydalanish uchun ekinlarni turli muddatlarda ekib, turli muddatlarda yigib olish kerak. Ekish uchun esa yaxshi, xosildor va sharoitga moslashgan navni tanlash kerak. Har bir almashlab ekish agrotexnik va iktisodiy asoslangan bo’lishi kerak. Ekinlarning biologik xususiyatlari, tuproq unumdorligiga ta’siriga qarab almashlab ekishda yuldosh ekinlarning sifatiga kuyidagicha baho berish mumkin: 1. juda xam yaxshi yo’ldosh ekin: kup yillik ut kavati va g’alla ekinlari bilan aralashmasining kabati (plasti). 2. yaxshi yo’ldosh ekinlar: ko’p yillik о‘tlarning koldiqligini ag’darilgan kabati, kator oralari ishlanadigan ekinlar, don dukkakli ekinlar va kuzgi g’alla plasti (kabati). 3. o’rtacha yo’ldosh ekinlar: kungaboqar, zig’ir, bir yillik о‘tlar, baxorgi g’alla ekinlar. 4. qoniqarsiz yo’ldosh ekinlar: baxorgi g’alla.

Almashlab ekish kllasifikatsiyasi I Dala almashlab ekish Don-shudgor Don-shudgor-qator oralari ishlanadigan ekinlar Don-o’t Don-qator oralari ishlanadigan ekinlar Don-o’t-qator oralari ishlanadigan ekinlar (urug’ almashinish) Qator oralari ishlanadigan ekinlar O’t-qator oralari ishlanadigan ekinlar SideratlarAlmashlab ekish tipi Alamshlab ekish xillari

Almashlab ekishni o’zlashtirish va joriy qilish. Almashlab ekishni uzlashtirish va joriy kilish 2 etapga bo’linadi. Birinchi davr almashlab ekishni uzlashtirishni, ya’ni tashkiliy-xujalik, agrotexnika va ixtisosligi bo’yicha o’z ichiga oladi. Xar bir xo’jalikning yo’nalishi va ixtisosligi buyicha perspektiv plani tuziladi. Unda asosan extiyoj xisobga olinadi. Ikkinchi davr. Almashlab ekishni joriy qilishga vaqtni talab qiladi. Almashlab ekishni joriy etish uchun birinchi navbatda quyidagilar bajariladi: -almashlab ekish dalalarining xar xilligini tugatish. -xar bir dalaga belgalangan ekinnni qa’tiy joylashtirish. -kabul kilingan navbatlashga muvofik, o’tmishdorshlardan keyin belgalangan ekinlarni ekish. -barcha almashlab ekish dalalarilda agrotexnikani qo’llash. -ekinlarni to’g’ri navbatlash bilan birga o’g’itlardan kerakli miqdorda foydaldanish. Dala tarix kitobi. Almashalab ekish boshlanishi bilan dala tarix kitobi yuritiladi. Ushbu kitobda dalalari bo’yicha yilma yil ishlar, hosil va xokazolar yozib boriladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ■ Tursunxoʻjayev 3. S, Sorokin M., Gʻoʻza — beda almashlab ekish va ularning samaradorligini oshirish yoʻllari, T., 1978; ■ Ramazonov Odil “ Tuproqshunoslik va dehqonchilik “ asoslari ■ Nerozin A.B. «Q’ishloq’xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «O’kituvchi »., 1966 . ■ www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

Almashlab ekish 2

Dehqonchilik tizimi va qonunlari

Fermer хo’jaliklarida tuproq unumdorligini aniqlash va ball bonitetlarini hisoblash usullari

Tuproq bonirovkasi va mazmuni