Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

125.5966796875 KB

Ko'chirib olish

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

 MUNDARIJA  Mundarija  Kirish  2-Mavzuga oid turli tuproqlar sharoitiga o‘rganilgan ilmiy tadqiqot ishlarning xulosalari va adabiyotlar tahlillari  2.1. Tajribaning tizimi, maksadi, vazifasi, kullanmasi, tuprok iklim sharoiti va agrotexnikaviy tadbiriy choralari  Bob. Bitiruv malakaviy ishining asosiy qismi • Almashilab ekishning axamiyati va turlari  3.2 “Nurafshon” fermer xo‘jaligida tarqalgan o‘tloqi-allyuvial tuproqlar-ning xossalari  3.3. Tuproqning agrofizikaviy xossalari  3.4. Tuproqning sho‘rlanganlik xolati, % (foiz )da  3.5 G‘o‘za+beda (3:7) almashilab ekishda madaniy o‘g‘itlarni qo‘llash va uning samaradorligiga ta’siri  3.6. Tuproq tarkibidagi chirindi, umumiy azot, fosfor, kaliy va ularning haraktchan shakillari miqdorini (mg/ga) aniqlash.  3.7. G‘o‘za+beda almashilab ekishda qo‘llanilgan madaniy o‘g‘itlarning g‘o‘zani o‘tishi, rivojlanishi (sr/ga) 2015 yil  3.8. Tabiat muhofazasi  3.9. Texnika xavsizligi va mexnat muxofazasi  Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

 Kirish  Respublikamizning sug‘oriladigan va lalmikor erlarda yuksak madaniyatli dehqonchilik hamda paxta etishtirishda jadal usullarni joriy qilishning eng muhim omillaridan biri xar bir mintaqada tarqalgan tuproqlar, ya’ni har bir fermer xo‘jaliklarga to‘g‘ri almashilab ekish muhim ahamiyatga egaligi jahon dehqonchilik madaniyatida isbotlangan. Jahon agrokimyo faning asoschisi YUstus Sibix 1870-yilda nemis kimyogari o‘zining “Kimyoning dehqonchilik va o‘simliklar fizialogiyasi” nomli asarida, u o‘simliklarni oziqlanishiga oid nazariyalarni tubdan o‘zgartirib monokultura (yakka ziroatchilik sharoitida ya’ni bir uzoq yillar monbaynida bir xil ekinlarni ekaverish natijasida tupoqning unumdorligi, agofizikaviy-agokimyoviy xossalairini pasayib borish sabablarini ishonarli tarzda tushuntirib, tuproq unumdorligini oshirishda almashilab ekish, tuproqning meliorativ holatini yaxshilash va ekinlar hosilini oshirish uchun tuproqga har xil mahalliy va ma’daniy o‘g‘itlairni qo‘llash lozimligini isbotlagan edi.)  Dehqonchilikdagi zamonaviy kimyolashtirish, melioratsiya va qo‘llanilayotgan agrotexnikaviy tadbirlarni sifatli sharoitda turli tupoq iqlim sharoitida g‘o‘za, beda, makkajo‘xori va boshqalar qishloq xo‘jalik ekinlairini ekib ulardan sifatli va mo‘l hosil etishtirish zahiralari katta. Ammo fan yutuqlarining va ilg‘orlarni ish tajribalarini ko‘rsatishicha, bir maydonda surunkasiga g‘o‘za ekilayotgan maydonlarining tuprog‘ini xossalari yomonlashib, sho‘rlanishga, zichlanishga har xil kasallik va zarakunandalarni ayniqsa, g‘o‘za “vilt” so‘lish kasalligini ko‘payishiga sharoit yaratiblib va g‘o‘zadan sifatsiz past hosil olishga sabab bo‘ladi.

 2-Mavzuga oid turli tuproqlar sharoitiga o‘rganilgan ilmiy tadqiqot ishlarning xulosalari va adabiyotlar tahlillari.  Sug‘oriladigan paxtachilik mintaqalarining tuprog‘ida organik (chirindi) moddaning 0,982- 1,02 % atrofida bo‘lib, ular paxta maydonlarida ko‘p marotaba ishlov berish natijasida tez parchalanadi. Organik moddalarning miqdori, g‘o‘za uchun o‘tmishdosh ekin hisoblangan em-xashak ekinlarini etishtirlganda yanada ko‘payadi.  1-Butun Ittifoq Paxtachilik ilmiy tadqiqot institutining olimlari, Tojikiston dehqonchilik I.T.I. va Ozorbayjon Respblikasi olimlarining takidlashicha har qanday almashilab ekish terimiga kiradigan o‘tmishdosh ekinlari orasida beda o‘smiligi eng foydalisi hisoblanib, u biologik xususiyatlari jixatidan g‘o‘za uchun eng muxim o‘tmishdosh ekin xisoblanadi.  2-O‘zbekiston Paxtachilik I.T.I ning olimlarining ko‘p yillik: Amonov, Z.S.Tursunxodjaev, O. Miryunusov, A. K.Kashkarov, M.S.Sorokin, S.Sorokin, S.Saidumarov, F.Hasanova, X. Romanov, I.M.Madraimov va boshqalarning turli tuproq iqlim sharoitida o‘rgangan tajribalariga asoslanib yozishlaricha, almashilab ekish maydonidagi 3-yillik beda yuqori agrotexnika shaoritida parvarishlanganda har bir gektar maydonining 0-30 sm qatlamida 10-12 tonna ildir massasi to‘planib yoki 3-4 tonna chirindi to‘planadi. SHu bilan xar bir gektar erning haydalma qatlamida 300-400 kg.da biologik azot to‘planadi.

 2.1. Tajribaning tizimi, maksadi, vazifasi, kullanmasi, tuprok iklim sharoiti va agrotexnikaviy tadbiriy choralari.  Fan-texnika tarakayotining xozirgi darajasida kishlok xujaligini jadal rivojlanishida tuprok unumdorligini yaxshilash, begona utlarni yokotish, shurlanishni, zichlanishni, zararkunanda va kasalliklarga karshi kurashishda beda muxum biologik omil xisoblanadi.  Almashilab ekish sust tashkil etilayotgan xujaliklarda dalalarning unumdorligini pasayishi, shurlanishi va guzaning «Vilt» kasalligiga chalinishi okibatida guza xosili kamayib ketadi.  Guza+beda almashilab ekishni barcha paxtakor fermer xujaliklari uchun almashilab ekishning bir xil tizimini tavsiya kilish mumkin emas. SHuni inobatga olib, paxta rejasini bajarish,maxalliy tuprok iklim sharoitiga mos kelishi tuprok unumdorligi, guza xosili va uning sifatini yaxshilash, chorva mollarini etarli darajada ser vitaminli, oksilli moddaga boy bulgan em-xashak bilan ta’minlaydigan bulishi kerak.  Bu kabi vazifa va maksadlarni amalga oshirish, paxtakor xujaliklarda guza+beda almashilab ekishning 10 va 9 dalali tizimlarini joriy etish axamiyatli, bu tizimlarda bedani 3 yil parvarishlab turtinsi yilga kelib 2 rusli yarusli pulug bilan 40-45 sm chukurlikda xaydab yuboriladi. Urganilgan tadkikot ishlaridan ma’lum buladiki, beda xaydalgandan keyin, uning ekilgan ekinlariga (xosiliga) oxirgi ta’siri.

 3. Bob. Bitiruv malakaviy ishining asosiy qismi  3.1. Almashilab ekishning axamiyati va turlari  Almashlab ekish (qishloq xo‘jalik ekinlarini navbatlab ekish) maydonlarida ekin turlarini joylashtirish tushuniladi. Paxtachilikda almashlab ekish tuproq unumdorligini oshirishda va ekologik holatini yaxshilashning asosiy omilli hisoblanadi. Bu muhim tadbir har bir mintaqalarida xususan paxtakor xo‘jaliklarda o‘z vaqtida odan va ilg‘orlarning tavsiyalariga asoslanib tug‘ri olib borilsa paxta, don va em – xashak ekinlarining hosildorligi oshib chorvachilikni yuksalishida muhim hisoblanadi. Tuproq unumdor bo’lganda suv shamol va tuproq eroziyalari salbiy ta’sir ko‘rsata olmaydi.  Fan yutuqlari va dehqonchilik madaniyati tobora oshib borayotganligi inobatga olgan sholida paxtachilikning turli mintaqalari uchun go‘za + beda almashlab ekishning quydagi terimlari tavsuya qilinadi. Go‘za almashlab ekish terimlari quydagicha bulishiligi maqsadga loyiq bo‘ladi.  Xo‘jalikning tuproq-iqlim sharoitida va turli xil em - xashak (pichan, silos, ko‘kpoya) va donga bo‘lgan ehtiyojiga qarab em - xashak ekinlarining engmaqbul xillari (oraliq, aralash, takroriy) almashlab ekish va ularni yordamchi xo‘jaliklarga joylashtirish mumkin. YAqin yillargacha go‘zaning beda almashlab ekish va ularni bir terimda olib borilaredi. Keyingi vaqtlarga kelib, dehqonchilikda don mahsulotari ishlab chiqarishning kO‘payishi bilan bir qatorda almashlab ekish termlari O‘zgaradi Masalan: 2/4, 1/3, 2/3, 3/5, . Ikki uch dalali beda va bug‘doy, to‘rt besh dalali beda va bug‘doy 4-5 dalali g‘o‘za, birinchi dalada makkajo‘xori yoki beda, kurga boshoqli don ekinliklari dondan keyin makkajo‘xorini ekib, undan don yoki sulos olish mumkin.

 3.2 “Nurafshon” fermer xo‘jaligida tarqalgan o‘tloqi-allyuvial tuproqlarning xossalari  Oxirgi yillarda qadimdan o‘zlashtirilib sug‘orilib ekilib kelinayotgan o‘tloqi-allyuvial tupoqlarda xo‘jalikda ekiladigan ekinlarni g‘o‘zani parvarishlashda va undan mo‘l-sifatli hosil olishda, tuproqning agrokimyoviy- agofizikaviy xossalarini yaxshilashda xar xil maxalliy va madaniy o‘g‘itlardan samarali foydalanishga intilmoqdalar.  Xo‘jalikning qishloq xo‘jalik mutaxasislari, oilaviy pudratchilar, fermer xo‘jalik raxbarlari o‘g‘itlardan samarali foydalanishni, erning agrokimyoviy-agrofizikaviy meliorativ holatlarini yaxshilamasligi, ishlab chiqilgan tavsiyalarga va ko‘rsatmalarga amal qilmaslik, tuproq va ko‘rsatmalarga amal qilmasliq, tuproq oziq moddalar bilan ta’minlanganligi darajasini inobatga olmasdan o‘g‘itlarni qo‘llashda ekinlardan past va sifatsiz xosil olib, natijada iqtisodiy zarar ko‘rmoqdalar.  Sovet arokimyoviy D.N.Pryanishnikov maxalliy o‘g‘itlar (go‘ngni) to‘g‘risida to‘talib shunday yozgan edi:  “ Mamlakatda madaniy o‘gitlar xar kanchalik kup ishlab chikarilmasin, maxaliy ugiltla gung kishlok xo‘jaligida ekinlaridan mul, sifatli va ekologik toza xosil olishga, shuninning bilan birgalikda tupoqning agrokiyoviy- agrofizikaviy meliorativ mikrobilogik xossalarini yaxshilashdan xech vaqt o‘z qiymatini yo‘qotmaydi”.  Bajarilgan agrokimyoviy taxlilarining natidajalaridan ma’lum buldiki tajribani o‘rganish uchun ajratilgan erning 0- 30 sm qatlamida umumiy chirindining (gumus) miqdori 0,66-0,975 % ni umumiy azot 0,124-0,45 % va fosfor 0,175-0,225 % ga o‘simlik tomonidan engil o‘zlatiriladigan xarakatchan azot neytiralli formasi (HNO 3 ) 2,5 dan 4,5 mg/kg, fosfor 26,0-43,6 mg/kg va almashinuvchi kaliyning miqdori 155 dan 182 mg/kg ekanligni kursatdi. Ushbu agrokimyoviy ko‘rsatgichlar tuproqning 30-50 sm va undan keyingi qatlalarida kam ekanligini ko‘rsatdi.

 3.3. Tuproqning agrofizikaviy xossalari  Ma’lumki, xar kanday turdagi tuproqning kelib chiqishi, marfalogik belgilari sho‘rlanganlik xolati g‘ovakligi, suv o‘tkazuvchanligi, mexanikaviy tarkibi, unumdorlik darajasi, ozuqa moddalar bilan ta’minlanganlik guruxi va boshka xususiyatlari tuproqning fizikaviy xossalari, eng muxim xossasi xisoblanib qabul qilingan. Bu ko‘rsatgichlarning o‘zgarishi qo‘llanilgan omillarga bog‘liqligi isbotlangan. CHunki tuproqning qatlamlaridagi xossalarini o‘zgarishi sababli yoki ijodiy tomoniga o‘zgarishni ko‘rsatadi, natijada tuproqning biologik aktivligi va ozuqa rejimini o‘zgartirib beradi.  Tuproqning zichlanishiga erni shudgorlash davridan tashqari: ekinni ekishgacha, ekish davrida, ekinni o‘sish davrida ko‘p marotaba texnik vositalaridan o‘tishi asosiy sabab buladi. Tajriba maydoning ikkinchi-takorini 3 variantidan (2015 yil kunda) shudgorlashdan oldin, erta baxorda, ekishdan oldin va amal davrini oxirida (20 tonna) go‘ng solingan maydonchasida olib borildi. Hajm og‘irligini aniqlash; hajmi 500m 3 li selindr yordamida 0-50 sm qatlamida o‘lchash orqali (tarozida) tortish yo‘li bilan aniqlanadi. 

 3.4. Tuproqning sho‘rlanganlik xolati, % (foiz )da  Qadimdan sug‘orilib ekilib kelinayotgan o‘tloqi-allyuval tuproqlarningsho‘rlanishi asosan sug‘orish suvlarining ariqlariga va sekin maydonlarida tuproqga singib, tuproq qatlamlariga qo‘shilib ketishi er osti suvlarininga aralashishi er osti suvi satxini ko‘tarilishi er osti suvi satxini ko‘tarlishi kapilyar naychalar orqali er betiga ko‘tarildi. Issiq shamol va hhavo haroratining 43-46 0 S ga bo‘lishligi sababli er osti suvlari bug‘lanib, erning 0-60 sm da to‘planib boradi. Tajribalarning nuqtai nazaridan olib qaralganda tuproqda turlar ko‘pincha oqova suvlar er osti sizot suvlar va shamollar ta’sirida tuproqqa kelib tushadi. SHularni o‘rganish maqsadida tajribaning 3-variantidan (erni sho‘rini yuvmasdan oldin va amal davrini oxrida) 0-20, 20-40, 40-60, 60-80 va 80-100 sm chuqurlikda tuproq namunlari olinib, unda laboratoriya sharoitida ishqorlik xolorini sifat ioni va quruq qoldiqning miqdori taxlil qilinadi.   

 3.5 G‘o‘za+beda (3:7) almashilab ekishda madaniy o‘g‘itlarni qo‘llash va uning samaradorligiga ta’siri  Sug‘oriladigan o‘tloqi allyuvial tuproqlarda beda va uning yo‘ldosh ekinlarini ekish tufayli tuproq organikmoddaga (chirindiga) boyitdi va ayni vaqtda erga meneral o‘g‘itlarni solinishi tuproqda gums tanqisligni ta’minlab turadi. Tuproqda chirindining taqchilsin ta’minlash sug‘oriladigan erlarning unumdorligini yil sayin uzluksiz oshirib borish xamda g‘o‘zadan mo‘l va sifatli xosil olish uchun g‘o‘za+beda almashilab ekish to‘liq joriy etilgan dalalarga har rotatsiya  davrida xar 4-5 yilda gektooriga 20-30 tonadan go‘ng solinib turilishi lozim. Dalani almashilab ekishda (3:6) go‘ngini bedapoya haydalagandan keyiy g‘o‘zani to‘rtinchi ekilish yilidan oldin kuzgi shudgorlashda solinadi. O‘n dalali almashilab ekishda (3:7) esa g‘o‘zaning besh va oltinchi yilidan ekilishida solinadi. Ma’lumki paxtakor xo‘jaliklarda ilmiy asoslangan alashilab ekish tumani joriy qilmasdan turib tuproq unumdorligni yaxshilab bulmaydi.  Jahon dexqonchiligidan ma’lumki, bir dalaga bir xil ekinni ekivorish: tuproqni unimdorligiga chirindining kamayishiga, haydov qatlamining zichlanishiga, qo‘llanilayotgan o‘g‘itlarning samaradorligiga, mikrobiolgik jarayoning pasayishiga, tuproqning xossalarini buzilishiga xar xildagi kasaliklarni (vilt, ildiz chirishi, gommoz va boshqalar shu kabilarni) va g‘o‘zaning turli zararkunanda (shira, ko‘sak qurti, o‘rgimchakkana kabilarni) ko‘payishiga olib keladi. Demak, tuproq unumdorligi yomonlashgan sari ko‘p mexnat va mablag‘ sarflanishiga qaramasdan qishloq xo‘jalik ekinlarini (g‘o‘zani) hosildorligi va uning texnologik ko‘rsatgichlari pasayib tan narxi ortib boradi.

 3.6. Tuproq tarkibidagi chirindi, umumiy azot, fosfor, kaliy va ularning haraktchan shakillari miqdorini (mg/ ga) aniqlash.  Tuproqlarning unumdorligini asosiy manbai hisoblangan chirindi miqdorini ko‘paytirish maqsadida: almashilab ekish oraliq ekinlarini navbatlab ekish va xar xildagi organik o‘g‘itlarni qo‘llash muxim axamiyatga ega.  Tuproqdagi chirindining ko‘payishi asosan almashilab ekish terimlariga bog‘liq bo‘lib, unda mikrooganirmlarning ish faoliyati yaxshilanishi natijasida beda ta’sirida to‘plagan organik moddalarning chirib chirindiga aylanishi aktivlashadi. Xo‘jalining o‘tloqi-allyuvmal tuproqlari sharoitida qo‘llanilayotgan: kompostlar, qishloq xo‘jalik, chiqindilari, almashilab ekishlar, ko‘kat o‘g‘itlarni tashkil etish, oraliq ozuqabop ekinlarni ekib, tuproqda to‘plangan organik moddlar va har xildagi gumunli kislatalar, tuproqning agrokimyoviy, agofizikaviy, mikrobiologik, meliorativ va boshqa xossalarini aktivlashtirib unumdorligi yaxshilanib, qishloq xo‘jalik ekinlaridan mo‘l va sifatli hosil olishda imkoniyat yaratiladi. Tajriba maydonida qo‘llanilgan g‘o‘za+beda+almashilab ekish terimida (3:7) qo‘llanilgan madaniy o‘g‘itlarning samaradorligi va ozuqa moddalarning qo‘p saqlanishi o‘rganish maqsadida erni ekishga tayyorlashda g‘o‘zani shonalash, gullash meva tugish davrida va o‘tish davrini oxirida tuproqning 0-30, 30-50 sm qatlamidan, tuproq namunalari olinib, undagi netratli azot, harakatchan fosfor va almashinuvchi kaliyning miqdori Buxoro zal, laboratoriyasida tahlil qilinib, olingan ma’lumotlarni tahlil qilinib, olingan ma’lumotlarni tahlil natijalari jadval 4.4.1 keltirildi.  G‘o‘zaning o‘sish va rivojlanish davrida tuproqdagi ozuqa moddalarning saqlanish dinamikasi (3:7) almashilab ekish teriminingta’siri (mg/kg) xisobida: (2015 yil) jadval

 3.7. G‘o‘za+beda almashilab ekishda qo‘llanilgan madaniy o‘g‘itlarning g‘o‘zani o‘tishi, rivojlanishi (sr/ga) 2015 yil  Har kanday o‘simlikning xar qanday tuproq iqlim sharoitida normal o‘tishi, fazalari kechishi, hosildorligi va uning sifat ko‘rsatgichlari asosan quyidagi 5 ta faktorlarning yig‘indisiga bog‘liq bo‘lib, bular: yorug‘lik, issiqlik, namlik, ozuqa moddalari va havo, shulardan biror biri etishmasa o‘simlik normal o‘sa olmaydi. Dexqonchilik sharoitida xususan, sug‘oriladigan paxtachilik mintaqalarida turli almashilab ekish tizimi samaradorligi dexqonchilikning tuproq unimdorligining yaxshilashga emas, balki qo‘llanilayotgan samaradorligini oshirish, agrotexnikasi va meliorativ tadbirlarini samarasini yaxshilash natijasida paxta, don va boshqalar qishloqxo‘jalik ekinlarining etishtirishini ko‘paytirishining eng muxim omili xisoblanadi. Bizning Romitan tumani “Nurafshon” shirkat xo‘jaligining tuproqlari sharoitida faqat bir maydonga 5-6 yil mobfynida g‘o‘za eklib, natijada erlarining fizikaviy- kimyoviy xossalarini yomonlashib borishi oqibatida qo‘llanilayotgan madaniy o‘g‘itlarining samaradorligi pasayib, g‘o‘zadan sifatsiz va kam xosil olinmoqda.

 3.8. Tabiat muhofazasi  O‘g‘itlardan va zaharli moddalardan noto‘g‘ri foedalanish natijasida tuproqni ifloslantirish mumkin. Mineral o‘g‘itlarni dala va yo‘llarning chetida qarovsiz qoldirish mumkin emas. Ko‘pgina yoqilg‘i moylash materiallarni notO‘g‘ri tashiladiva saqlanadi. Bu ham atrof muhitga ta’siri salbiy bo‘lishi hammaga ma’lum. Aholining o‘sish bilan oziq – ovqatga ehtiyoji ostirish natijasida insonning qishloq xo‘jalikda faoliyat yuritishi natijasida tabiatning o‘zgarishlari faol bO‘ladi. Buning oqibatida tabiiy (birlamchi) biotsenoz haydalgan erlar bog‘lar va sun’iy yaylovlar tomonidan siqib chiqarmoqda, hamda agrobiotsenoz ekosistemalar transformiratsiya qilinmoqda. Agrobiotsenozlar atrof muhitga alohida yashamaydi. Biosferaning elementar qismi bo‘lib, tabiiy biotsenozlar komponentlarni tirik organizmlar va erning anorganik muhitga ta’sirida bo‘ladi. Har qanday davlatlardek O‘zbekiston respublikasida ham tabiatni muhofaza qiluvchi tashkilot va organlar majmualari ish yuritmoqda. Tabiatni muhofaza qilish va tabiatdan ratsional foydalanish. Davlat qo‘mitasi: Bu qo‘mitani A. SH. Habibullaev boshqaradi.  1)iqtisod boshqarmasi va tabiatdan foydalanish tashkiloti.  2)Ekologik bilimlarni ilmiy – texnik propaganda qilish boshqarmasi.  3)Davlat bosh ekologik ekspertiza.  4)Suv resurslari muhofazasi va undan ratsional foydalanish bosh boshqarmasi  5)Atmosfera havzasining muhofaza qilish bosh boshqarmasi .

 3.9. Texnika xavsizligi va mexnat muxofazasi  Qishloq xo‘jalik korxonlarida mexnatni muxofaza kilish bo‘yicha iashkiliy ishlar qishloq xo‘jalik er va suv xo‘jaligi vazirligi tizimidagi korxona muassasa va tashkilotlardagi mexnatni muxofaza kilish xamda texnika xavfsizligi nizomiga munosib tarzda o‘tkazish shart. Injiner texnik xizmatchilari quyidagi vazifalarni bajaradilar.  -Korxonada mexnat muxofaza kilishni tashkil etish  -Ishchilarga qo‘llanma (instuktans) berish va tushuntirish ishlarini olib borish.  -Mexnat sharoitini yaxshilash maqsadida ish uslublari mukammallashtirib borish.  -baxtsiz xodisalar va kasb kasalliklari oldini olish maqsadida ularni taxlil qilib borish. Jamoa xo‘jalik boshqarmasi yoki tashkilot raxbarlari quyidagi vazifalarni bajarishlari shart.  -Texnika xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitoriyasi tashkiliy ishlarni rejalashtirish hamda uni o‘z vaqtida o‘tkazish bu tashkiliy ishlprni moddiy jixatdan ta’minlash, ularga maxsus kiyim poyvfzal, ximoya vositalari bilan ta’minlash shart. Bulardan tashqari plakatlar bilan ta’minlash instruksiyalash berish kerak. O‘simliklarni ximoya qilish tizimida ishlaydigan, zaxarli moddalar bilan ishlaydigan shaxsalarga yangiliklar sifatida mexnat ta’tili berish ish kunlarini qisqartirish, bepul sut maxsulotlari maxsus kiyim boshqa va xokazolar bilan ta’minlash lozim. “Ishlab chikarishda baxtsiz xodisalar bilan kelib chiqishini aniqlash va xisobga olish” haqidagi nizomga muofiq mexnat muxofazasi olib borilishi shart. Ishlab chiqarish sanatoriyasi korxonlarning tuzilishi, qurollanganligi, ishlar sog‘ligini va atrofdagi axolining sog‘ligini qo‘riqalsh nuqtai nazaridan yondashadi.

 Xulosa  Buxoro viloyat, Romitan tumani “Nurafshon shirkat xo‘jaligining tarkibidagi “Sa’dulbobo” fermer xo‘jaligining o‘tloqi allyuvial tuproqlarida g‘o‘za+beda almashilba ekish terimida (3:7) madaniy o‘g‘itlarni qo‘llashning samaradorligini o‘rganish ” bo‘yicha dala tajribasida o‘rganilgan dala, laboratoriyaviy taxlillari va g‘o‘zaning o‘tish va rivojlanishi bo‘yicha biometrik o‘lchovlar natid’jasida olingan echinmalarga asosan quydagicha xulosalanish mumkin.  -Tuproqlarda almashilab ekishni joriy etmasdan turib, uning unumdorligini, em-xashakni ko‘paytirish, o‘g‘itlarni qo‘llash, begona o‘tlarni yoqotish, kasallik va zararkunandalarni kamaytirish va bajariladigan agrotexnikaviy chora-tadbirlarning terimi yo‘lga qo‘yilib bo‘lmaydi.  -Paxtachilik mintaqalarining tuproq-iqlim sharoitidadan qatiynazar g‘o‘za bilan bedani to‘g‘ri almashilab ekilganda, xar yili meniral o‘g‘it solib surunkasiga g‘o‘za ekilib turilganligiga qaraganda gektoridan 10-11 sr gacha qo‘shimcha paxta xosili olinishi va tuproqning fizik- kimyoviy xossalarni yaxshilanib, natijada uning unumdorligi yaxshilanadi.  -Xo‘jalikning o‘tloqi-allyuvial tuproqlarda sug‘orish, almashilab ekish, ishlov berish, o‘g‘itlash va inson faoliyati ta’sirida, tuproqning 0-30 va 30-60 km qatlamida, asta-sekinlik bilan yillar davomida o‘girishlarini kuzatish mumkin.  -Sug‘orilib dexqonchilik qilinadigan o‘tloqi-allyuvial tuproqlaridan unumli foydalanishning birdan bir yo‘li, beda+g‘o‘za+don almashilab ekish terimini ekanligi isbotlandi.  -Almashilab ekishda qo‘llanilgan N 180 , P 150 , K 100 kg/ga meniralo‘g‘itlarning samaradorligi va tuproqdagi ozuqa moddlarning miqdori, davrma-davr o‘zgarib borishligi tajribaning 2 va 4 variantlarida aniq bo‘ladi.  -almashilab ekish dalalarida N,P,K ozuqalari o‘rtasidagi nisbatlarni (1:1,5:1) to‘g‘ri o‘rnatish muxim axamiyatga ega ekanligini isbotladi.  -Tajriba erida g‘o‘zaning “Buxoro-6” navini eng yaxshi o‘sib rivojlanishida (barg va to‘rtinichi, ikkinchi yili bedadan bo‘shagan va makkajo‘xoridan keyin g‘o‘za ekilganda sodir bo‘lib, g‘o‘zani bo‘yi 54, 6-58.6 m bir tupdagi ko‘sak soni-7,8 va 8,2 donani va xosildorlik 31, 4 srdan 34,2 sr/ga olinganligi aniqladi.  -Xo‘jalikning tuproq-iqlim sharoitida g‘o‘za+beda almashilab ekish terimi qishloq xo‘jalik ekinlaridan (g‘o‘zadan) io‘l va sifatli xosil olishda, qo‘llanilayotgan madaniy o‘g‘itlarning samaradorligini oshirishda (o‘g‘itlarning) va tuproqning unumdorligni yaxshilashda muxim agrotexnikaviy tadbir ekanligi isbotlandi.  

 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati  1. I. A. Karimov-“Dexqonchilik taraqqiyoti farovonlik manbai”. Toshkent “O‘zbekiston” 1994-yil  2. I. A. Karimov-Oliy majlisining 10 sesiyasidagi so‘zlagan nutqidan  3. I. A. Karimov-O‘zbekiston buyuk kelajak sari, Toshkent “O‘zbekiston”, 1998 yil  4. YU. Libix (1840 yil)-“Kimyoning dexkonchilik va o‘simliklar firiologiyasi”, Agorokimyo M.G.I, 1990 yil  5. Paxtachilik sprovorchingi, Toshkent, “Mexnat”, 1989 yil  6. A. Mannonov, Z. S. Turezixodjaev, A. Kashkarov va boshqalar. O‘g‘itlardan foydalanishda oid sparavichnik, “Almashilab ekish va xosilddorilik” Toshkent, “O‘zbekiston”, 1971 yil  7. N. F. Bespalov- SHo‘rlangan tuproqlarda bedani o‘stirish texnologiyasi va uni sho‘rga ta’siri, avtoreferat, Nukus, 1976 yil  8. J. Sattorov, P. Karimberdieva –Tuproqdagi ozuqa elementlar zaxirasini saqlash ko‘paytirish usullari va rezervlari (qo‘llanma), Tokent-2004 yil.  9. S.Saidmurodov, F. Xasanova-“Sug‘orilib ekilayotgan tuproqlarda beda o‘simligining axamiyati” ilmiy xisobot-1984 y  10. D.N.Pryanishnokov, V.Vilyams-“Agrokimyo uchebnik,” Maskva, 1974 yil  11. N.P. Malinkin-“Almashilab ekishda g‘o‘zani o‘g‘itlash”, O‘zbekiston № 5 Toshkent 1986 y  12. N. P. Malinkin, B.P. Besenden-Almashilab ekish terimida (N,P,K) nisbatini to‘g‘ri belgilash, sparavichnik, Toshknt, 1976 yil  13. A. Kashkarov, N. Kashkarov, K. Kashkarova-“Almashilab ekishning axamiyati va xosildorilik”, Toshkent -1987 yil  14. T. M. Merlon-“Almashilab ekishda g‘o‘zani o‘g‘itlash, “O‘g‘itlardan foydalanishda spravichnik,Toshkent, O‘zbekiston-1971 yil”  15. S. D. Tursunxojaev “O‘zbekistoning paxtakor xo‘jaliklarida almashilab ekish va tuporq unumdorligi, spraviyanik po kremyonil Toshkent-1971 yil”  16. N.P.Malinkin-“G‘o‘za+beda almashilab ekishda mineral o‘g‘itlarni qo‘llash va ularni samaradorlgini oshirish”, spravichnik, Toshkent-1971 yil  17. M. Nasriddinov, A. Raximov, G. Beshimova- Buxoro tajriba stansiyasining ilmiy xisoboti, 1986 yil  18. M. Tojiev, A. Avlyoqulov, U.Boboxo‘jaev, “Surxandaryo viloyatining tuproq-iqlim sharoitida g‘o‘za+beda almashilab ekishning tuproqdagi chirindiga ta’siri ”, avtorefrat, 1989 yil  19. I.Raxmatjonov, A. Dosullajonov, V.V. Miseryakov-Vaxsh qishloq xo‘jalik tajriba stansiyasinig ilmiy xisoboti, Dushanbe, 1984 yil  20. D. Semergey, A. Dyujev-Turkmaniston Respublikasi, Iolaton tajriba stansiyasining taqirli tuproqlarida almashilab ekishning samarasi, Ashqabod-1989 yil

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMATETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Fermer хo’jaliklarida tuproq unumdorligini aniqlash va ball bonitetlarini hisoblash usullari

O’zbekistonning sug’oriladigan dehqonchilik mintaqasi tuproqlari

Sug'orishning zamonaviy usullari

Tuproq va ekinlarning holatini monitoringlash tizimini o'rganish

Dehqonchilik tizimi va qonunlari