Zardushtiylik - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Zardushtiylik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1457.3974609375 KB

Ko'chirib olish

Zardushtiylik www.arxiv.uz

Bundan qariyb 2600 yil muqaddam hozirgi Markaziy Osis hududida uluG’ tarixiy shaxs -- ilohietchi, faylasuf, shoir va tabiatshunos olim, jahon xalqlariga vatandoshimiz -Zardusht Sepitoma dunega kelgan yedi (miloddan avval-gi 589— 512 yillar). Diniy rivoyatlarcha, Zardusht Navruz kunlarining birida kohinlar boshchiligida muqaddas ichimlik bulgan «Xaoma» taysrlashga kirishgan. YErta tong pal-lasida u daryodan suv olish uchun qirG’oqqa tushgan. Suv olib bulgach, bir yula tahoratini yangilaetgan Zar-dushtning kuziga qirG’oqda turgan porloq xilqat -«Voxumana» kurinadi va uning sehrli nuriga yergasha-di. Nihoyat, u yezgu va ulug xudo Axuramazda huzuriga boradi. www.arxiv.uz

Axuramazda uzining butun borliqni yaratgan xudo yekani haqidagi xabarni bildirish uchun odamlar ora-sidan Zardushtni tanlaganini aytadi. (Bu vaqtda Zar-dusht 40 yoshga tulgan yedi). SHu kundan boshlab Zardusht Axuramazda dinining payG’ambariga aylanadi. YEndi u uz qavmlari orasida Axuramzada dinini targib yeta boshlaydi. Buning uchun u «Gatlar» (Xatlar) deb atalgan, qushiq qilib aytishga muljallangan shs’rlar yaratadi. 40 sshida Zardusht avvalgi kupxudochilik diniy tasavvurlariga hamda tabiat hodisalariga siG’inish ye’tiqodlariga qarshi chiqib, yakkaxudochilikka asos- langan kitobiy din - Zardushtiylik dinini yarat-gan. Zardusht dastlab mahalliy qabilaviy dinlarning rohiblaridan biri yedi. - «Avesto» ham isbotlaydi. CHunonchi, bu dinning muqaddas kitobi — «Avesto»da yakkayu-yagona xudo Axu-ramazda yaratgan 16 mamlakatdan 9 tasining nomi Ja-nubi-G’arbiy va Markaziy OsiSdagi viloyat va shaharlardir. 2 tasi afsonaviy bo’lsa, qolgan 5 tasi Hindiston, Ozarbayjon va Armaniston hududlariga tuG’ri ksladi. www.arxiv.uz

Bundan tashqari, bu murakkab davrda ulkaning turli qabilalarini birlashtirish va ularni ilk marka^lashgan davlatchilik G’oyasi atrofida uyushti-rish zaruriyati ham tugilgan yedi. Zardusht yashagan davr Janubi-G’arbiy va Markaziy Osibda kuch-manchilikka asoslangan turmush tarzi inqirozga uchrabtgani, utroqlik turmush tarzi qaror topaet-gani, suG’oriladigan dshqonchilik hamda chorvachilik, hunarmandchilik keng taraqqiy yetaytgani, yangi shaharlar, qishloqlar bunsd bulaytganligi, utroqlik turmush tarzi har jihatdan afzal kurinishi bilan ham xaraktsrli yedi. SHunday turmush tarzini barqaror qilish, odamlarga, xalqlarga G’oyatda kulfat ksltirabtgan hamda aksariyat bosqinchilik tusini ol-gan kuchmanchilikka qarshi kurash habtiy yehtiyojga ay-langan yedi. Bu yehtisjni hammadan ko’p anglab etgan donishmand Zardusht buldi. U inqirozdan qutulish, xalqlar, qabilalarni birlashtirib, yagona davlatchi-likka yerishishning birdan-bir yuli — bu yakkaxudo-likka utishdan iborat deb bildi va butun ongli faoliyatini, hastini ana shu muqaddas ishga baG’ish-ladi, shu muqaddas maqsad yulidagi kurashda halok buldi. www.arxiv.uz

«AVESTO- ZARDUSHTIYLIK DININING MUQADDAS KITOBI Axuramazdaning rasmiy tus olishiga qadar uning Zardusht orqali vahiy qilingan ilohiy xabarlari Turon va YEron zamini xalqlari orasida asrlar davo-mida turli diniy marosimlar, duolar, madhlar, sura va oyatlar sifatida yiG’ila boshlagan. Bular Zardusht-ning ulimidan keyin muqaddas kitobga tuplangan va bu kitob «Avssto» dsb atalgan (urnatilgan, qat’iy qilib belgilangan qonun-qoidalar) 1 . «Avesto» haqida buyuk olim Abu Rayhon Beruniy-ning «O’tmish xalqlardan qolgan edgorliklar» nomli asarida szib qoldirilgan. Jumladan, bu asardagi quyidagi fikrlar diqqatga sazovordir: «Podshoh Doro ibn Doro xazinasida 12 ming qoramol terisiga tillo bilan bitilgan bir nusxasi bor yedi. Iskandar (A.Makedonskiy) otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat yetuvchilarni uldirgan vaqtda uni kuy-dirib yubordi. SHuning uchun Abistoning beshdan uchi yuqolib kstdi». Binobarin, «Avesto» A.Maksdons- kiyning Osiyoga qilgan harbiy yurishlariga qadar mavjud yedi. www.arxiv.uz

«Avesto» A.Makedonskiy hukmronligi t>tagach, miloddan avvalgi 25Oyilda arshohiylar dav-rida yana tiklana boshlangan va yangi matnlar bilan tuldirilgan. Milodning PT asrida yesa sosoniylar podshosi SHopur I davrida kitob holatiga keltiril-gan. «Avssto»ning tiklangan kitoblaridan 3 tasi asl tilida, bittasi yesa pahlaviy tilida tiklangan. Ulkaning arab bosqinchilari tomonidan istilo yetilishi va Islom dinining tarqalishi natijasida zardushtiylik dini, uning muqaddas kitobi «Aves-to» qattiq ta’qibga olingan. Natijada YEron zardush-tiylaridan bir qismi sharqiy ulkalarga, xususan, Hindistonga kuchib ketib jon saqlaganlar. Ularning avlodlari hozirgi kunda Hindistonning Bombay va Gujarot vshyuyatdarida zardushtiylikni saqlab kelayotirlar. Ular forslar (ba’zi adabietlarda pars-lar) deb ataladi. Ular nafaqat zardushtiylikni, ayni paytda uning muqaddas kitobi «Avesto»ni ham saklab kelmoqdalar. Biroq, «Avesto» to’la saqlanmagan. Uning 21 kitobidan diniy marosimlar uchun yeng za-rur deb hisoblangan, odatda, asosan, diniy jamoa-larda ed olinadigan qismlarigina saqlangan, xo los. www.arxiv.uz

Biz yuqorida «Avestoshshg tiklangan kitoblari haqida qayd yetib o’tgan yedik. Bu tiklangan (4 ta kitob) kitoblarning birinchisi «Vadovdot» (Devlar-ga qarshi qonun) deb ataladi. U 22 bob bulib, asosan Zardusht bilan Axuramazdaning savol-javoblari va muloqotlaridan iborat. Ikkinchi kitob «YOsin» deb ataladi va uning mazmunini asosan Zardushtning xat-lari (nomalari) eki gatlari tashkil yetadi. U 72 «Ha», ya’ni bashoratdan iboratdir. Birinchi bashoratda ta-biat va halolliklar hukmdori, hamma narsani bila- digan va hamma narsaga qodir Axuramazdaning vahiylari haqligiga iymon keltirishga doir duolar mavjuddir www.arxiv.uz

ZARDUSHTIYLIK TA’LIMOTI Bu dinning ta’limotiga ko’ra, xudo Axuramazda «Oliy ibtido»dir. U hamma mavjudotni yaratuvchi va boshqaruvchi Oliy ruh. Uning na xotini, na farzand-lari bor. Axuramazdaning 6 nafar yeng yaqin erdamchisi bulgan. Bular — Vohu Manah (yezgu fikr) poda va chorvani boshqargan; Asha Vahishta (yuksak haqikat) olovni boshqargan; Xshatra Varьya (munosib qudrat, hokimiyat) ma’danlarni boshqargan; Siyenta Armati (muqaddas itoat) erni boshqargan; Xarvatat (salomat-lik) suvlarni boshqargan; Amyeryetat (mangulik) usim-liklar dunbsini boshqargan Axuramazda butun mavjudlikning ikki oliy ibti-dosi — yezgulik va yovuzlik haqida vahiy qiladi. Bir-biriga qarama-qarshi bulgan bu kuchlar har doim bir-galikda mavjud bulib, ular hayot va o’lim, osmon va jahannam ma’nolarini anglatadi. Jahannam haetning yeng yomon onlaridir. Osmon yesa ruhning yeng yuksak holati sifatida gavdalanadi. Borliqdagi yovuzlik va nomukammallik narsalar va hodisalarning mohiyatidan kelib chiqadi. Ularni bartaraf yetish yesa, istiqboldagi ish bulib, imonli kishilar bu jarayonda faollik kursatishga da’vat yetiladi. Ular Axuramazda yuborgan qonunlar, tartibotlar, ugit-nasihatlarga amal qilsalar, yezgulik evuzlik ustidan tantana qilib^boraveradi. www.arxiv.uz

Olam qarama-qarshilik kurashi asosida qurilgan. Bu hol jismoniy narsalarda yoruG’lik va zulmat; ti-rik tabiatda haet va o’lim; ma’naviy olamda yezgulik va yovuzlik; ijtimoiy haetda yesa adolatli qonunlar bilan qonunsizliklar urtasidagi kurashlarda uz ifodasini topgan, Din yezgulikni qaror toptirish ruhi bilan evuz-lik urtasidagi kurashga asoslanadi. Axuramazda yezgu- likni vujudga keltiraveradi, yovuzlik ruhi bulgan Ax- riman yesa unga qarshi kurashib odamlarni emon ishlar-ga boshlayveradi. YEzgulik va evuzlik urtasidagi doimiy kurashda oraliq yul yo’q, shuning uchun har bir odam bu kurash-ning u eki bu tomonida ishtirok yetishga majbur. SHuning uchun dindorliqda iymon-ye’tiqod barkamollik nishonasi sifatida muhim urin tutadi, u odamlarga yezgulikni yovuzlikdan farqyaash imkonini beradi. Iymon-ye’tiqodli odam albagga yezgulik tarafida tu- radi. www.arxiv.uz

Суть религии Zardushtiylik iymoni 3 tayanchga — fikrlar sof-ligaga; suzning sobitligiga; amaldorlarning inso-niyligiga — asoslanadi. Odamlar uz istaklarida xolis bulishlari; bir-birlari bilan murosa qilib yashashlari; qonunsiz ishlardan uzlarini tiyishlari lozim. Bergan suzning ustidan chiqish, unga sodiq qolish, savdo-sotiqda shartnomalariga qat’iy rioya qilish, qarzni vaqtida tulash, aldamchilik va xiyonatdan xoli bulish kabilar iymonlilik alomatlaridir. www.arxiv.uz

Zardushtiylik ta’limotida tuproq, suv, havo va olov muqaddaslashtirilgan. Tuproq, suv, havoni bul-G’ash, ifloslantirish yeng ogir gunohdir. SHuning uchun ham marhumlar erni, suvni, havoni zaharlab quymasin deb, ularning jasadlari maxsus idishlarda kumilgan. Erga yaxshi. soglom uruG’lar sepishdan ortiq savob ish yuh. YEkin yekish erdagi yovuzliklarga barham be- rish, demakdir. Zardushtiylik ta’limoticha, bu borliq, dunyo odam uchun sinov maydonidir. Zardushtiylik ta’limotida Odam Ato haqidagi fikrlar o’ziga xosligi bilan ajralib turadi. U Iyim nomi bilan atalgan bu dinda. Insoniyat Iyim podsho bulgan davrlarda baxt-saodat makonida kasal-lik va ulim kurmay yashagan. Iyim odamlarni, hay-von va qushlarni parvarishlagan, Er yuzida qizil shu’lali olovni kupaytirgan va 900 yil umr kurgan. Axuramazda Iyimga oltin nayza bilan oltin qamchi sovG’a qilgan. Er odamlar yashashi uchun torlik qilib qolganida, Iyim nayzani erga suqib, xudodan uni ksngaytirishni suragan va bunga yerishgan. Axuramazda Iyimga muzlik davri kelayotganining xabariri bergan va bu ofatning oldini olishni aytgan. Iyrm maxsus uy qurib, hamma hayvon va usimliklarning yeng yaxshi: zoti hamda navidan bir juftdan saqlab qolgan. www.arxiv.uz

E’tiboringiz uchun Raxmat www.arxiv.uz

O'xshashlar

Ellin madaniyati. Ellinizm

Texnogen madaniyat

Koreya madaniyati

Ommaviy madaniyat 3

Qadimgi davr o`zbek folklorlari etnomadaniyat tarixida muhim manba