Texnogen madaniyat - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Texnogen madaniyat

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

332.2919921875 KB

Ko'chirib olish

Texnogen madaniyat

Reja: 1.Uygonish davri. Yevropa madaniyatining shakllanishi, rivoji va antik an'analarni tiklanishi. 2. XVII asrda ma'naviy madaniyat. Ratsionalizm va fan yutuklari. 3. XVIII asr ma'rifatparvarlik asri. 4. XIX asrda madaniyat soxasida yuz bergan uzgarishlar. Sanoat inkilobi va ilmiy- texnika yutuklari. 5. XX asr madaniyat rivojidagi yangi yo’nalishlar

Zamonaviy madaniyatni texnikaviy, texnika xukmdorligi, dunyoviy-elektron yoki axborot madaniyati deb ataydilar. Bunday munosabat xozirgi madaniyatda fan va texnikaning o'rni muximligini ko'rsatadi. «Zamonaviy» yoki «Yangi» fan antik yoki o'rta asrlardagi fandan tubdan farq qiladi. Agar, ilgarilari fan dunyoni asl xolda, unga daxlsiz o'rgangan bo'lsa, endi esa, fan bilish, yaratish, ixtiro, loyixa tuzish kabi jarayonlarni mujassamlashtirib «inson idroki yordamida xal bo'ladigan muammolarga e'tiborini jalb qilmoqda». Xozirgi fanning jo'shqin qiyofasi mana shundan iborat. Xaqiqatni anglashga urinish o'rniga insonning qiziqish va extiyojlari mos keluvchi aniq imkoniyatlarni xisobga olish xarakati ustun bo'lmoqda.

Fan va madaniyatdagi yangi yo'nalish shakllanishining boshlanishi Uyg'onish davri bilan bog'liq. (XIV-XVI asrlar). Uyg'onish-Yevropa madaniyati taraqqiyotidagi muxim davr bo'lib, davriy jixatdan o'rta asrlarga mansub. Biroq, bu davr mutlaqo yangi madaniyat bosqichini ochdi. Shaxarlar ko'payishi, Yevropada ichki va tashqi savdoning vujudga kelishi, xunarmandchilikning rivojlanishi Yevropa madaniyatida yangi yo'nalishlarning paydo bo'lishiga olib keldi. Qisqa vaqt ichida o'rta asrlar jamiyatida moddiy madaniyat va texnologiyalar o'zgarib ko'plab muxim ilmiy kashfiyotlar qilindi. Buyuk geografik kashfiyotlar diniy «dunyo qiyofasini» o'zgartirdi, aqliy va iqtisodiy xududni kengaytirib jaxon savdosini vujudga kelishiga sabab bo'ldi. Antik davr merosini o'rganish yangi falsafiy yo'nalishlar paydo bo'lishiga turtki bo'lib inson va tabiatning o'zaro munosabatlarida mutlaqo o'zgacha andoza shakllandi.

Jamiyatdagi shaxarliklar orqasida «gumanizm» deb nomlanuvchi yangi g'oya shakllandi. Bu nom inson xaqidagi yangi dunyoviy fandan (studia humanitatis) kelib chiqqan bo'lib, ilgarigi «iloxiyat xaqidagi fanni» (studio divinus) asta- sekin siqib chiqardi. Insonparvarlik g'oyasi quyidagi xususiyatlarga ega: 1. Tabiat qonunlarini -»tabiiy-muvofiq» tamoyili asosida tushuntirishga asoslanish; 2. Insonni muammolar markazi qilib olish (antropotsentrizm) – insonga tabiatning toji sifatida qarash; 3. Aqliy tafakkur (Ratsionalizm)- inson idrok va zakovat orqali atrof muxitni, o'z-o'zini biladi deb xisoblash;

Inson nimasi bilan yerdagi boshqa barcha narsalardan farq qilib xudoga yaqinlasha oladi, inson qanday fazilatlarga ega? Insonparvarlik g'oyalarining rivojlanishi dunyo va insonning diniy konsepsiyasi buzilishiga va XVIII asrda inson shaxsining o'zini qadrlash xaqidagi ta'limot paydo bo'lishiga olib keldi. Gumanistlar o'z ta'limotining ishonch mezoni deb emprik- tajriba va ratsionallikni xisobladi. Bu xulosa ularni cherkovni Reformatsiya qilish (M. Lyuter, J. Kalьvin), utopik sotsializm (T. Mor, T. Kampanella) va ijtimoiy pragmatizm (N. Makkiavelli) kabi g'oyalarni nazariy asoslashga olib keldi.

Uyg'onish davri gumanistlari dunyo va inson paydo bo'lishidagi iloxiy g'oyalarni butunlay inkor qilmadi, balki olam doimiy va qat'iy qonunlarga muvofiq ravishda bunyodga kelishini tasdiqladilar. Idrok insonga shuning uchun berilganki, idrok yordamida inson bu qonunlarni tushunib o'z jamiyatlarini tuzishlarida qo'llashi yerda baxtning qaror topishiga garov bo'lib oxiratini xam obod qilishlari mumkin. Inson tabiat qonunlariga mos ravishda rivojlanuvchi tabiatan aqlli mavjudot xisoblanib, nafaqat moddiy dunyo markazida turadi, u shuningdek, badiiy tushunish va tasvirlash ob'ektining asosi xamdir. Antropotsentrizm, ratsionalizm, ssientizm- Uyg'onish davri madaniyati yaratgan asosiy qadriyatlar keyingi asrlar Yevropa madaniyati asosini belgiladi. Uning keng rivojlanishi natijasida XVII asrda «ilmiy inqilob», XVIII asrda Ma'rifatparvarlik g'oyalarining tarqalishi va sanoat inqilobi boshlanishiga, nixoyat, XIX-XX asrlar davomida madaniyatning klassik texnikaviy shaklidagi yutuqlarga olib keldi.

XVII asrda fan Yevropaliklar xayotiga, jamiyat ishlab chiqarishining barcha tizimlarini rivojlantirish va me'yorida faoliyat ko'rsatishning tabiiy va zaruriy sharti bo'lib maxsus ijtimoiy institut sifatida jadal kirib keldi. Davlat bu turdagi faoliyatning barcha qiyinchiliklarini o'zining zimmasiga oldi. XVII asrda ilmiy inqilob matematika va mexanikada sodir bo'lib, aniq fanning ikki yo'nalishi, ya'ni, aksiomatik va tajribaviy faoliyatlar birlashdi. Zamonaviy fanda eksperiment (tajriba) bilishning usuli va quroli sifatida nazariy fanning antik va o'rta asrlar shaklida tubdan farq qiladi. Eksperimentga tayanuvchi olim antik davr donishmand-faylasufi yoki o'rta asrlardagi iloxiyotshunosdan farqli olamga mutlaqo boshqacha munosabatni o'ziga tanladi. U sodir bo'layotgan xodisalarni kuzatish va mushoxada qilishdan tabiatni extiyojiga mos tarzda o'zgartiruvchiga aylandi va o'zining sirlarini namoyon qildi.

Ma'rifatparvarlarning ratsionalistik yo'nalishi XVIII asrdagi ishlab chiqarishni tashkil qilish, davlatning ichki va tashqi siyosati, xuquq institutlari va siyosiy partiyalarning shakllanishi, san'at taraqqiyotida ko'plab tamoyillarni belgilab berdi. Ma'rifatparvarlar Buyuk Fransuz inqilobining ideologlari xisoblanib, Uyg'onish davri gumanistlari boshlab bergan madaniy qadriyatlarni ulug'lash jarayonini nixoyasiga yetkazdi. XVIII asrda ilmiy bilim jamiyat ongini butunlay yangi sifat darajasigi ko'tardi. Fan insonning ma'naviy xayotiga, chuqur kirib borib uning madaniyatiga mazmun bag'ishladi. Kishilarning -tabaqaviy, milliy-irqiy yoki boshqa farqlaridan qat'iy nazar barcha uchun bir xil moxiyat kasb etdi.

Evropa va Shimoliy Amerikaning ko'plab mamlakatlarida XIX asrning o'rtalarida industrlashtirish yoki sanoat burilishi nixoyasiga yetdi. Ratsionalizm va utilitarizm (manfaatparastlik) ning madaniyatdagi belgilovchilik o'rni fan va texnika taraqqiyotiga yangi turtki berdi. Oddiy to'quv dastgoxi «Jenni» dan J. Uattning bug' mashinasi (1784 yil) va R. Fultonning bug' kemasi, Stefensonning parovozidan (1814 yil) birinchi yer osti temir yo'liga (1863 yil) o'tilishi injenerlik fikrining o'sishini ko'rsatdi. Bug' va elektrlashtirish, telefon va telegraf davri, astronomiya, geologiya, biologiya, ximiya soxalarida ajoyib kashfiyotlar bo'lgan vaqt insoniyat madaniyatini yangi bosqichga ko'tardi. P. Sorokinning xulosasi bilan aytganda «faqat birgina XIX asrdagi kashfiyot va yangiliklarning o'zi oldingi asrlardagi kashfiyotlarning xammasini jamlagandan xam ko'pdir». Xususan, bu asrdan 8527 ta kashfiyot makon, zamon va materiya ustidan texnika xukmronligining cheksiz o'sganligidan dalolatdir. Ispan faylasufi X. Ortegi-i Gassetning yozishicha: «Biz xaqiqatdan xam XIX -asrda ro'y bergan inson taqdiridagi radikal o'zgarishlar oldida turibmiz. Zamonaviy inson uchun xam jismonan, xam ijtimoiy jixatdan mutlaqo yangi manzara, yangi faoliyat yaratildi. Bu yangi dunyoning qiyofasini uchta muxim jixat belgilaydi. Bu demokratiya, ekspremental fan va industrializatsiya. Ikkinchi va uchinchi jixatlarni «texnika» nomi bilan umumlashtirish mumkin» .

Agar nazariyotchilarning bir qismi texnikaga pessimistik nazar bilan qarab, an'anaviy jamiyatga qaytishni yagona yo'l deb qarashayotgan bo'lsalar, boshqalari esa texnikaning agressivligi va murosasizligini ta'kidlab, inson bunday sharoitda faqat bitta iloji bo'lgan usul bilan qarshi turishi mumkin, ya'ni kuchi yetganicha texnomadaniyatning parchalanishiga yordam berishi kerak, deb xisoblaydilar. Biroq, barcha muammo texnikaga emas, balki insonning o'ziga bog'liq. Texnika axloqiy jixatdan mustaqil olam emas, uning majmui xususiyatida jamiyatning qadriyat tuzilmasi namoyon bo'ladi. «Texnika-inson» ziddiyatlarining bartaraf qilinishi yangi tipdagi insonnning shakllanishiga bog'liq bo'lib, bu madaniyatdagi biosferik tamoyillarini xisobga oluvchi, tabiat va inson munosabatlarini uyg'unlashtirishga xarakat qiluvchi madaniyatning bosh muammolarni oqilona xal qilishni ta'minlovchi sifatga ega bo'lgan yangi insondir.

Mamford yozishicha: «Bunday iqtisodiyot xar qanday tirik jon, xar qanday jamoa uchun zarur bo'lgan xilma-xil boylik va kechinmaga ega bo'lishni taqozo qiladi, negaki tug'ilgandan to o'lgungacha uning individual xayoti shunday o'tsin». Madaniyatdagi biosferik konsepsiya tarafdorlari insoniyat tarixida o'zlarining madaniyat tasnifini tuzib, unda ta'kidlashlaricha insoniyatning ilk bosqichlarida madaniyatning turli xil biogelik ko'rinishlari mavjud bo'lgan, keyinchalik sun'iy ravishda «tabiat ustidan xukumronlik qilish» shioriga tayangan xolda texnogenik madaniyat yaratildi zamonaviy odamlar yerdagi ekologik qonunlarga asoslanib turmushi taqozo qiluvchi noogenik madaniyatga o'tadi. Ekologik madaniyat xozirgi zamon sivilizatsiyasining axamiyatga molik belgilaridan biriga aylanib bormoqda 1980 yillardan e'tiboran zamonamiz ilm-fani tobora ekologiyalashmoqada. Dastlabki paytlarda ekologiya xayvonot va o'simlik dunyosining atrof muxit bilan bog'liqlik aloqalarini tadqiq etgan bo'lsa, so'ngiroq bir butun tarzda Yerning ekotizmi, biotsenezi, biosferani o'rgana boshladi. 1970 yillardan ekologiya jamiyat xayotidagi jarayonlarni o'rganishga kirishdi. Insoniyat jamiyati bilan uni o'rab turgan tabiiy iqlimiy, sotsial-madaniy muxitning aloqadorligi muammolarini o'rganuvchi sotsial ekologiya shakllandi. Ekologiyaning tabiiy va sotsial muxiti inson uning genofondi, odamni bugungi olamga moslashish jarayoni xususiyatlarini tadqiq etuvchi mustaqil tarmog'i «inson ekologiyasi» vujudga keldi.

OAV elektron texnika va yo'ldosh aloqalardan foydalanib, kishilarni ijtimoiy xodisalar va madaniy boyliklarni bir vaqtda idrok qilishga undaydi. G.E. Makmoen ta'kidlaganidek «xammabop va omma yoqtiradigan yangi dunyoviy elektron madaniyati» shakllanmoqda. Xaqiqatdan xam zamonaviy madaniyatning xolisona taxlili shuni ko'rsatmoqdaki, ma'naviy madaniyat ko'proq ommaviylik kasb etib bormoqda. Ommaviy madaniyatning qiyofasi quyidagicha: 1. U millati, yoshi, joyi, ijtimoiy xususiyatlarga bog'liq bo'lmagan ommaviy iste'molchilarga ega bo'ladi; 2. Bu madaniyatdagi namunalarni yaratgan jarayonning o'zi ommaviy xususiyat kasb etib, industriyaning maxsus ko'rinishini o'zida namoyon qiladi, ya'ni unda yuz minglab kishilar band bo'lib, ularning «matbuot qiroli», «Buyuk shou tomoshachilari», «kino, TV, estrada yulduzlari» bo'ladi. Ommaviy madaniyat kishilarni xayotni befarq kuzatuvchi tomoshabinga aylantiradi. o'zlari xam mavjud xayotni go'yo sarob kabi tasavvur qiladilar.

E’tiboringiz uchun Raxmat…

O'xshashlar

Texnogen madaniyat

Diniy va texnogen madaniyat

Texnologik madaniyat

Ommaviy madaniyat 3

Madaniyat va sivilizatsiya