Ellin madaniyati. Ellinizm - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

Ellin madaniyati. Ellinizm

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1777 KB

Ko'chirib olish

Ellin madaniyati. Ellin madaniyati. EllinizmEllinizm ..

REJAREJA ::  11 . . EllinizmEllinizm haqida tushuncha haqida tushuncha .. ► 22 .Ellinistik davlatlarning vujudga .Ellinistik davlatlarning vujudga kelishikelishi .. ► 33 .O’rta Osiyodagi ellinistik .O’rta Osiyodagi ellinistik davlatlardavlatlar ..

EllinizmEllinizm ► EllinizmEllinizm — Makedoniya, Yunoniston, O — Makedoniya, Yunoniston, O ’’ rta dengizning sharqiy rta dengizning sharqiy sohillari, Gsohillari, G ’’ arbiy Osiyo, Qora dengiz atrofidagi mamlakatlar arbiy Osiyo, Qora dengiz atrofidagi mamlakatlar tarixining Aleksandr (Iskandar) istilosi (miloddan avvalgi 334—tarixining Aleksandr (Iskandar) istilosi (miloddan avvalgi 334— 323 yillar)dan miloddan avvalgi 30 yilda Misr Rim qo323 yillar)dan miloddan avvalgi 30 yilda Misr Rim qo ’’ shinlari shinlari tomonidan ishgtomonidan ishg ’’ ol etilgan paytgacha ool etilgan paytgacha o ’’ tgan davr. "Etgan davr. "E llinizmllinizm " " atamasi ilmda dastlab nemis olimi I.G. Droyzenning 1836—43 atamasi ilmda dastlab nemis olimi I.G. Droyzenning 1836—43 yillarda chop etilgan 2 jildli "Ellinizm tarixi" asarida qoyillarda chop etilgan 2 jildli "Ellinizm tarixi" asarida qo ’’ llangan llangan va ushbu atama orqali ellinlarning Sharq mamlakatlaridagi va ushbu atama orqali ellinlarning Sharq mamlakatlaridagi hukmronligi va ular madaniyatining Sharq xalqlari madaniyati hukmronligi va ular madaniyatining Sharq xalqlari madaniyati bilan uygbilan uyg ’’ unlashib hosil qilgan yangi madaniyat tushunilgan. unlashib hosil qilgan yangi madaniyat tushunilgan. Keyinchalik ayrim tadqiqotchilar ellinistik olam hududi va davr Keyinchalik ayrim tadqiqotchilar ellinistik olam hududi va davr doirasini kengaytirib, madaniyati yunonlar tadoirasini kengaytirib, madaniyati yunonlar ta ’’ sirida sirida shakllangan barcha mamlakat va xalqlarni koshakllangan barcha mamlakat va xalqlarni ko ’’ zda tutadilar. zda tutadilar. "E"E llinizm,llinizm, ." deganda, yunon madaniyati rivojinigina nazarda ." deganda, yunon madaniyati rivojinigina nazarda tutib, yunon madaniyatidan Rim madaniyatiga otutib, yunon madaniyatidan Rim madaniyatiga o ’’ tish davrining tish davrining oo ’’ zi, deb hisoblaydiganlar ham bor.zi, deb hisoblaydiganlar ham bor.

► EE llinizmllinizm davri sharqiy mamlakatlar uchun davri sharqiy mamlakatlar uchun taraqqiyotning yangi bosqichi botaraqqiyotning yangi bosqichi bo ’’ ldi. ldi. Yunonmakedoniyaliklar Sharqqa ishlab chiqarish Yunonmakedoniyaliklar Sharqqa ishlab chiqarish malakalarini, omalakalarini, o ’’ z davlat va huquq mez davlat va huquq me ’’ yorlarini, urf-yorlarini, urf- odat, din va madaniyatlarini olib keldilar, oodat, din va madaniyatlarini olib keldilar, o ’’ z z navbatida, Sharqdan onavbatida, Sharqdan o ’’ rgandilar ham. Davlat rgandilar ham. Davlat boshqaruvida qadimiy sharqiy monarxiya boshqaruvida qadimiy sharqiy monarxiya usullaridan foydalanildi. Pul va savdosotiq usullaridan foydalanildi. Pul va savdosotiq munosabatlari rivojlangan omunosabatlari rivojlangan o ’’ lkalar (Mesopotamiya, lkalar (Mesopotamiya, Suriya, Kichik Osiyo)da polislar ravnaq topdi. Suriya, Kichik Osiyo)da polislar ravnaq topdi. Polislar oPolislar o ’’ zgardi, yazgardi, ya ’’ ni ular mustaqil respublika ni ular mustaqil respublika bobo ’’ lmay, malmay, ma ’’ lum siyosiy va iqtisodiy imtiyozlarga lum siyosiy va iqtisodiy imtiyozlarga ega shahar jamoalariga aylandilar.ega shahar jamoalariga aylandilar. ► Yunonlarning qadimiy nomi — "ellinlar" atamasi oYunonlarning qadimiy nomi — "ellinlar" atamasi o ’’ z z etnik mazmunini asta-sekin yoetnik mazmunini asta-sekin yo ’’ qota borib, qota borib, makedoniyalik, yunon va mahalliy yuqori tabaqaga makedoniyalik, yunon va mahalliy yuqori tabaqaga mansub kishilarni ifodalaydigan somansub kishilarni ifodalaydigan so ’’ zga aylanib zga aylanib qoldi.qoldi.

► Miloddan avvalgi 336 yilda Makedoniya shohi Miloddan avvalgi 336 yilda Makedoniya shohi Aleksandr Yunonistonni zabt etib, yunon, makedon Aleksandr Yunonistonni zabt etib, yunon, makedon xalqlaridan toxalqlaridan to ’’ plangan katta qoplangan katta qo ’’ shin bilan Sharq shin bilan Sharq mamlakatlariga qarshi urush boshlaydi va komamlakatlariga qarshi urush boshlaydi va ko ’’ p op o ’’ tmay tmay Hindistonga qadar choHindistonga qadar cho ’’ zilgan bepoyon ozilgan bepoyon o ’’ lkaning lkaning yakka hukmdoriga aylanadi. Aleksandr vafot etganda yakka hukmdoriga aylanadi. Aleksandr vafot etganda (miloddan avvalgi 323 yil), uning davlati tarkibida (miloddan avvalgi 323 yil), uning davlati tarkibida Bolqon ya.o., Egey dengizidagi orollar, Kichik va Bolqon ya.o., Egey dengizidagi orollar, Kichik va GG ’’ arbiy Osiyo, Misr, Markaziy Osiyoning bir qismi bor arbiy Osiyo, Misr, Markaziy Osiyoning bir qismi bor edi. Aleksandr vafot etgach, uning merosxoedi. Aleksandr vafot etgach, uning merosxo ’’ rlari rlari oo ’’ rtasida hokimiyat uchun kurash borib, mamlakat rtasida hokimiyat uchun kurash borib, mamlakat parchalanib ketgan. Shu tariqa ellinistik davlatlar parchalanib ketgan. Shu tariqa ellinistik davlatlar yuzaga kelgan. Biroq Eyuzaga kelgan. Biroq E llinizmllinizm davrida bu hududdagi davrida bu hududdagi turli mamlakat va viloyatlar ijtimoiy-iqtisodiy turli mamlakat va viloyatlar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning turli pogtaraqqiyotning turli pog ’’ onasida boonasida bo ’’ lganlar: balganlar: ba ’’ zilarida zilarida quldorlik munosabatlari (Makedoniya), ayrimlarida quldorlik munosabatlari (Makedoniya), ayrimlarida polis tuzumi tarqalib, qulchilik va qullikning antik polis tuzumi tarqalib, qulchilik va qullikning antik shakllari vujudga kelgan (Misr, Salavkiylar davlati). shakllari vujudga kelgan (Misr, Salavkiylar davlati). KoKo ’’ pgina qabilalar (ayniqsa, ellinistik davlatlarning pgina qabilalar (ayniqsa, ellinistik davlatlarning chegara hududlarida yashaganlar) uchun esa chegara hududlarida yashaganlar) uchun esa urugurug ’’ chilikdan sinfiylik jamiyatiga ochilikdan sinfiylik jamiyatiga o ’t’t ish davri boish davri bo ’’ lgan.lgan.

► MerosxoMerosxo ’’ r (diadox)lar or (diadox)lar o ’’ rtasidagi kurashlar miloddan rtasidagi kurashlar miloddan avvalgi 3, miloddan avvalgi 2-asr boshlarida ham davom avvalgi 3, miloddan avvalgi 2-asr boshlarida ham davom etdi. Ptolemeylar imperiyasi, Salavkiylar davlati, hududiy etdi. Ptolemeylar imperiyasi, Salavkiylar davlati, hududiy jihatdan ulardan kichik bojihatdan ulardan kichik bo ’’ lsa ham, ijtimoiy tuzum lsa ham, ijtimoiy tuzum jihatidan ularga yaqin bojihatidan ularga yaqin bo ’’ lgan Pergam va Kichik lgan Pergam va Kichik Osiyodagi boshqa hukmdorliklar, yunon polislari, Osiyodagi boshqa hukmdorliklar, yunon polislari, ellinistik olamning chekkalaridagi Skiflar podsholigi, ellinistik olamning chekkalaridagi Skiflar podsholigi, Armaniston, Parfiya va boshqalar oArmaniston, Parfiya va boshqalar o ’’ rtasida tinimsiz rtasida tinimsiz urushlar xalq boshiga qourushlar xalq boshiga qo ’’ p ofatlar keltirdi. Shunga p ofatlar keltirdi. Shunga qaramay dengiz sohillari bilan mamlakat ichkarisidagi qaramay dengiz sohillari bilan mamlakat ichkarisidagi hududlar ohududlar o ’’ rtasida iqtisodiy aloqa yaxshilana bordi, rtasida iqtisodiy aloqa yaxshilana bordi, mahsulot ishlab chiqarish, savdo (xususan, tashqi savdo) mahsulot ishlab chiqarish, savdo (xususan, tashqi savdo) rivoj topdi. Shaharlar savdo va hunarmandchilik rivoj topdi. Shaharlar savdo va hunarmandchilik markazlari sifatida yuksaldi (Iskandariya, Rodos o., markazlari sifatida yuksaldi (Iskandariya, Rodos o., Antioxiya, Salavkiya, Pergam). Misr, Suriya, Kichik Osiyo, Antioxiya, Salavkiya, Pergam). Misr, Suriya, Kichik Osiyo, Yunoniston va Makedoniya oYunoniston va Makedoniya o ’’ rtasida doimiy dengiz yortasida doimiy dengiz yo ’’ li li mavjud edi. Qizil dengiz hamda Fors qomavjud edi. Qizil dengiz hamda Fors qo ’’ ltigltig ’’ i boi bo ’’ ylab ylab Hindistonga savdo yoHindistonga savdo yo ’’ li ochildi. Misr Qora dengiz atroflari li ochildi. Misr Qora dengiz atroflari Karfagen va Rim bilan savdo aloqasini yoKarfagen va Rim bilan savdo aloqasini yo ’’ lga qolga qo ’’ ydi. ydi. qadimiy karvon yoqadimiy karvon yo ’’ llarida polislar va gavanlar yuzaga llarida polislar va gavanlar yuzaga keldi. Shu bilan birga, ushbu davr polislar federatsiyasi keldi. Shu bilan birga, ushbu davr polislar federatsiyasi (ittifoqi)ga ehtiyoj tug(ittifoqi)ga ehtiyoj tug ’’ dirdi (bir necha polislar birlashdi). dirdi (bir necha polislar birlashdi). Ammo bu ittifoqlar orasida ham nizolar davom etdi, Ammo bu ittifoqlar orasida ham nizolar davom etdi, ijtimoiy qurash kuchaydi. ijtimoiy qurash kuchaydi.

► Miloddan avvalgi 2—1-asrlarda isyonlar va ozodlik harakatlari jonlandi. Attika, Pergam, Delos o rol larida qullar isyoni, Misr va Salavkiyada dehqonlar qo ’ zg ’ oloni yuz berdi. Ayni paytda Rimning mavqei osha bordi. U miloddan avvalgi 197 yilda Kichik Osiyoni, Egey dengizidagi orollarni va Yunonistonni bosib o l di. Rim E llin davlatlarini birin ketin ishg ’ ol etib, miloddan avvalgi 30- yilda Misrni ham qo ’ lga kiritdi va E llinizm davriga barham berdi. ► E llinizm davrida turli xalqlarning madaniyat darajalari har xil bo ’ lgan bo ’ lsada, o ’ ziga xos rivojlanish yuz bergan edi. Ellinistik mamlakatlarda tabiiy fanlar (jumladan, matematika), kemasozlik, harbiy san ’ at va shaharsozlik rivoj topdi. Dengiz sohillariga ko ’ pgina mayoqlar qurildi, savdo yo ’ llari barpo etildi, savdo kemalari ko ’ proq yuk ko ’ taradigan va tezroq suzadigan darajaga yetdilar.

► Taraqqiyot asosan ilm-fan borasida bo ’ lib, avvalo, yunonlarning ilk bor Sharq madaniyati bilan yaqindan tanishishlari ularning ongini yana ham kengaytirib, fanning rivojiga kuchli ta ’ sir ko ’ rsatdi. Shu davrda ijod qilgan olimlardan Evklid, Arximed — matematikani; Aristarx, Gipparx — astronomiyani; Eratosfen — geografiyani yuksak darajaga ko ’ tarib, jahon ilmining kelgusi taraqqiyotiga yo ’ l ochdilar. Olimlar, shoirlar va san ’ at ahlining ishlari uchun qulay sharoit tug ’ dirish maqsadida Misrning dastlabki Ptolemey xoqonlari Iskandariya shahrida hozirgi fanlar akademiyasiga o ’ xshash muassasa — "muzey", ya ’ ni muzalar koshonasi ochadilar. Yunonistonning turli yerlaridan chaqirilgan olimlar muzey darsxonalarida ma ’ ruzalar o ’ qiydilar, lab.larda har xil tajriba ishlari o ’ tkazadilar. Muzey qoshida maxsus kutubxona bo ’ lgan. Miloddan avvalgi 3-asrning o ’ rtalarida muzey qiroatxonalarida yarim mln.ga yaqin papirus o ’ ramlari saqlangan. 2-asrning boshlarida tashkil etilgan Pergam kutubxonasining fondi Iskandariyanikidan qolishmas edi.

► Iqtisodiy raqobat tufayli, Ptolemeylar hukumati Misrdan Pergamga papirus chiqarishni taqiqlab qo ’ yishganida, pergamliklar teridan ishlangan va "pergament" deb ataluvchi maxsus yozuv materiali kashf qildilar. Olimlar esa muzeylarda badiiy asarlarning faqat matnini tekshirish, ya ’ ni ularning to ’ g ’ riligini aniqlash, xatolarini tuzatish, boshqalar tomonidan kiritilgan qo ’ shimchalarni chiqarib tashlash va h.k. ishlar bilan shug ’ ullanganlar. Shu tariqa E llinizm davrida adabiyotshunoslik — filol ogiya ilmi yuzaga keldi. Iskandariya filologlari, asosan, Gomer asarlarini o ’ rganganlar.

► E llinizm davrida ilm-fan, ma ’ rifat, madaniyat, san ’ at va adabiyot tamomila ellin hukmdorlari tasarrufida bo ’ lgan. Iskandariya muzeyining xodimlari davlatdan maosh olganlar, maxsus binolarda yashaganlar, kutubxona rahbarlari esa podshohlarning valiahdlariga tarbiyachi bo ’ lganlar. E llinizm davrida keng yoyilgan falsafiy ta ’ limotlar Misr hukmdorlarining manfaatlariga zid bo ’ lganligi bois Iskandariya muzeylarida falsafa bilan shug ’ ullanish taqiqlangan. Binobarin, Afina shahri yunon olamining falsafa markazi bo ’ lib qolgan va yangidanyangi ta ’ limotlar shu yerda yuzaga kelib, keyin boshqa tomonlarga tarqalgan

► E llinizm falsafasi bu davr uchun muhim omildir. Yunon olamida boshlangan ijtimoiy o ’ zgarishlar natijasida tug ’ ilgan siyosiy loqaydlik, beparvolik va umidsizlik kayfiyatlari birmuncha falsafiy ta ’ limotlarning kelib chiqishiga sabab bo ’ ldi. Mazkur oqimlarning eng muhimlari — epikurchilar, stoiklar va kiniklar falsafasidir. ► Epikur (miloddan avvalgi 344—270) o ’ z ta ’ limotida Demokritning atom nazariyasini yanada takomillashtirib, axloq masalalariga doir ma ’ naviy xulosalar chiqargan. Uningcha, modomiki, butun koinot, hatto odamning ruhi ham atomlardan iborat ekan, tabiatda hech qanday g ’ ayritabiiy hodisalarning bo ’ lishi mumkin emas. U turli bid ’ atlarni rad etadi .

► Koinot haqidagi noto ’ g ’ ri tushunchalar odamni har doim qo ’ rquv va tahlikaga solib, uning osuda hayot kechirishiga xalaqit qiladi. Bo ’ lmag ’ ur xavfxatarlardan qutulmas ekan, inson hayotning lazzatlarini his etmaydi, rohatni bilmaydi. Vaholanki, yashashning chin ma ’ nosi — hayot gashtini surmoqdir. Biroq har bir odam haqiqiy rohatni tashqi olamdan emas, balki o ’ z ichki dunyosidan, ruhiy erkinlikdan va dilning osoyishtaligidan axtarmog ’ i kerak.

► Stoiklar falsafasi ham ko ’ p jihatdan Epikur fikrlariga yaqin. Bu oqimga asos solgan Zenon (miloddan avvalgi 335—253) o ’ zining mashg ’ ulotlarini Afinadagi peshayvon taxlit binoda o ’ tkazgan. Shuning uchun yunoncha "stoya" (peshayvon) so ’ zi keyinchalik ushbu oqimga nisbat berilgan. Epikurchilar ruhiy osoyishtalik prinsiplarini targ ’ ib qilgan bo ’ lsalar, stoiklar shafqat, saxovat g ’ oyalarini targ ’ ib qilganlar. Ularning fikricha, odam bolasi ehtiroslarning t a’ sirini yengib, taqdirning izmi, tabiat qonunlari asosida ma ’ naviy erkin hayot kechirmog ’ i lozim .

ELLIN MADANIYATI NAMUNALARI

► Miloddan avvalgi 4-asrda Suqrotning shogirdi Antisfen tomonidan yaratilgan kiniklar falsafasi, shu ta ’ limot tarafdorlarining mashg ’ uloti o ’ tadigan joy — "kinosagers" nomi bilan yuritiladi. Ular jamiyatdagi barcha rasmiy taomillarni, hatto axloqodob qoidalarini inkor qilib, insonni tabiiy holatga qaytishga va soxta udumlarni tashlab, oddiy hayot kechirishga chaqiradilar. ► Ular o ’ z ta ’ limotlarini epikurchilarning betashvish umr kechirish g ’ oyalariga qarshi qo ’ yib, qashshoqlik va gadolikning afzalligini targ ’ ib etadilar

► Kiniklarning bu xildagi "qashshoqlik falsafasi" hukmron tabaqaning barcha an ’ analariga qarshi qaratilgan isyon edi. Iqtisodiy manfaatdan, ijtimoiy vazifalardan kechib, har qanday rasmiyatchiliqdan xalos bo ’ lgan va shaxsiy erkinlikni yo ’ qotmagan holda yaxshi yashashni targ ’ ib etish orqali ular xususiy mulkni, quldorlikni, diniy tushunchalarni, nikoh tartiblarini va boshqalar usulu qoidalarini inkor etadilar va shu yo ’ sinda a ’ yonlarning barcha ma ’ naviy madaniyatlariga va rasmiy hayotlariga nafrat bilan qaraganliklarini namoyish qilganlar.

► Adabiyot va san ’ at saroyga, ellinistik jamiyatning yuqori tabaqalari manfaatlariga xizmat qildirilgan. Antik adabiyotda, xususan, dramaturgiyada muhim o ’ rin tutadigan ijtimoiysiyosiy va axloqiy mavzular E llinizm adabiyotida sayozlasha borib, ilgarigi jangovar ruhini yo ’ qotib, torintim doiraga tushib qolgan. Maishiyoilaviy, ishqiy kechinmalar haqidagi asarlar yozish odat tusiga kirgan. Biroq Afinaning o ’ zidagi adabiyot ("yangi attika komediyasi" deb ataluvchi yo ’ nalish) bundan istisno edi. Bu davrning jahon adabiyotiga qo ’ shgan muhim hissasi ham "yangi komediya"dir. Bu ibora adabiy iste ’ molga eski zamonlarda kiritilgan bo ’ lib, Ellinizm davrida paydo bo ’ lgan komediyaning yangi turini attika davridagi "qadimgi" komediyadan hamda 4- asrdagi "o ’ rta" komediyadan ajratish maqsadida ishlatilgan.

► Evripid tomonidan dramaturgiyaga kiritilgan qator yangiliklar va "o ’ rta" komediyaning ijodiy usullari yangi oqimning shakllanishi va taraqqiy etishida adabiy maktab vazifasini bajardi. E llinizm olamida "yangi komediya" qariyb 200 yil (miloddan avvalgi 4-asrning 2-yarmi — 2-asrning 1-yarmi) umr ko ’ rdi. Bu janrda ijod qilgan shoirlarning soni 160 dan ortiq bo ’ lgan. Ulardan Filemon (taxminan 361— 263), Difil (taxminan 350 - 263) va Menandrning (taxminan 343— 292) nomi alohida ta ’ kidlanadi. Menandr o ’ zining ba ’ zi dramalarida ("Hakam sudi", "Qirqilgan soch") davrning dolzarb masalalarini, psixologik jarayonlarni qo ’ rsatishga intilgan.

► E llinizm davridagi komediyanavis shoirlarning bizga qadar yetib kelgan asarlarida (ularning ko ’ pchiligi tomoshabinga manzur bo ’ lishi uchun) asosiy e ’ tibor komediyaning tashqi ta ’ sirchanligini oshirishga qaratilgan. Ayrimlarida hayotda bo ’ lmaydigan sun ’ iy hodisalar, yasama voqealar, uyatli gaplar, beo ’ xshov masxarabozliklar bilan kuldirishga harakat qilingan lavhalarni kuzatish mumkin. ► E llinizm davri she ’ riyatida, asosan, kichik hajmdagi adabiy asarlar: epilliya, elegiya, epigramma va idilliyalar avj oldi. Katta shaharlarning jonsarak shovqinsuronidan, ig ’ vo va fitnalaridan tinkasi qurigan inson hayotning g ’ alvalaridan bosh olib tabiat quchog ’ iga ketishni, oddiy dehqonlar, soddadil cho ’ ponlar singari osuda hayot kechirishni orzu qilganligi natijasida yangi poetik janr — idilliya va bukolika, ya ’ ni cho ’ pon poeziyasi yuzaga keldi .

► Kamimax (taxminan miloddan avvalgi 310—240) davr adabiyotining ko ’ zga ko ’ ringan vakillaridan biri bo ’ lib, uning 800 dan ortiq ilmiy va badiiy asarlari borligi haqida ma ’ lumot yetib kelgan. "Jadvallar" nomli bibliografik asari 120 jilddan iborat bo ’ lib, bu tazkirasifat asarida yozuvchi o ’ zidan avval o ’ tgan olimlar va yozuvchilar haqida qisqacha ma ’ lumotlarni jamlagan. Uning epigrammalari ham aniq, o ’ tkir va qisqa yozilgan. To ’ rt kitobdan iborat va elegiya janrida yozilgan "Sabablar" dostoni mifologiyaga oid asardir. Kallimaxning Attis (Kichik Osiyo xalkdarida tabiat xudosi) haqidagi epilliyasi, ma ’ budlar (Zevs, Apollon, Artemida)ni maqtovchi madhiyalari ham bor.

► Dostonlar yozgan Rodoslik Appoloniy (taxminan 295— 215) "Argonavtika" dostoni bilan bu janrni davom ettirdi. U bu asarida mifologik obrazlarga ko ’ proq e ’ tibor bergan. Kichik hajmdagi nazmiy asarlari bilan tanilgan Feokritning (taxminan 300—250) qalamiga mansub "Idilliyalar" to ’ plamida 30 she ’ r va 25 epigramma mavjud. Bu asarda shoir mazmun jihatdan rangbarang asarlar yaratgan va unda asosiy o ’ rinni sokin tabiat qo ’ ynidagi hayotni tasvirlovchi asarlar — "bukolika" (cho ’ ponlar qo ’ shig ’ i)lar egallagan . Davr nasrida folklor an ’ analari ustunlik qiladi. Shunga qaramay, insonning ruhiy dunyosini va maishiy hayotini tasvirlashda ma ’ lum yutuqlarga erishilgan. Bu esa keyingi yunon va Rim nazmi va romanchiligiga samarali ta ’ sir ko ’ rsatgan.

► E llinizm davri qadimiy Yunon va qadimiy Sharqning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy munosabatlarining qo ’ shilish va birbiriga ta ’ sir ko ’ rsatish davridir, bu davrda madaniyat va san ’ atda ham an ’ analar qo ’ shilib bordi, uyg ’ unlikda rivojlandi. ► Davr ruhi va xususiyatlari, ayniqsa, me ’ morlik va monumental san ’ atda o ’ zining yorqin ifodasini topdi. Hukmdorlar o ’ zlarining saltanatlarini muhtasham binolar, ajoyib san ’ at namunalari bilan boyitishga harakat qildi. Yangi shaharlar paydo bo ’ ldi (Pergam, Iskandariya kabi), ular ulug ’ vorlikda va serhashamlilikda Afinani ortda qoldirdi. Shaharlar, inshootlar ansambl tarzida bunyod etildi, ko ’ chalar, maydonlar, binolar haykaltaroshlik asarlari bilan bezatildi, uylar mozaika, devoriy rasm, haykaltaroshlik asarlari bilan ko ’ rkamlashtirildi. Bog ’ chorbog ’ bilan bog ’ liq bezak haykaltaroshligi keng tarqaldi, yangi inshoot turlari — kutubxona, museyonlar paydo bo ’ ldi ► [Aleksandriya (Iskandariya) kutubxonasi, Aleksandriya (Iskandariya) museyoni va boshqalar], bunyod etilgan ibodatxona, altar, memorial inshoot turlarida Sharq san ’ atining kuchli ta ’ siri o ’ z aksini topdi (Pergamdagi Zevs altari va boshqalar).

► E llinizm tasviriy san ’ atida yunon klassikasi bilan mahalliy madaniyat elementlarining uzviy qo ’ shilishi kuzatiladi; san ’ at asarlarida fuqarolik ruhi o ’ rnini hukmdorning harbiy g ’ alabalarini tarannum etish, umumlashma obrazlar o ’ rnini yagona shaxsni ulug ’ lovchi, uning ruhiyatini ifodalovchi asarlar yaratish egallaydi, bezakdorlik bilan birga voqelikni haqqoniy aks ettirish kuchayadi. Monumental haykaltaroshlik (ulutvor bo ’ rtma kompozitsiyalar yaratish) keng taraqqiy etdi (Zevs mehrobidagi friz), haykaltaroshlik kompozitsiyalari ("Laokoon va uning o ’ g ’ illari", "Farnez buqasi" va boshqalar) va portretlari (kichik shakllar haykaltaroshligi)da obrazlarning hayotiyligi ortdi ("O ’ zi va qallig ’ ini o ’ ldirayotgan gall", "O ’ layotgan gall", shuningdek, Tanagra haykalchalari). Rangtasvirda ko ’ p shaklli komggozitsiyalar tarqaldi. Misrda rassomlik ham rivojlangani, adabiy manbalarda Apelles, Antifil kabi rassomlar samarali ijod qilgani to ’ g ’ risida ma ’ lumotlar bor. E.ga xos umumiy xususiyatlar vaza rassomligi, gliptika, torevtika, badiiy shisha idishlarda ham quzatiladi.

► E llinizm numizmatika san ’ atida yaqqol ko ’ zga tashlanadi. Markaziy Osiyoga b o’ rtma tasvirli tangalarning kirib kelishi salavkiylar sulolasi nomi bilan bog ’ liq. O ’ rta Osiyoda ishlangan tangalarda portretlar tashqi ko ’ rinishi bilan birga, shaxsning fe ’ latvorini ham haqqoniy tasvirlab, yunon bo ’ rtma tasvirlaridan o ’ tib ketdi, "o ’ rta osiyocha" mo ’ jaz portret san ’ ati rivojlandi. Demetriy tasviri tushirilgan tangada uning xarakteri va mavqei fil shakli bo ’ lgan bosh kiyimda tasvirlanadi (bu uning Hindistonni zabt etganiga ishoradir). E llinizm davrida O ’ zbekistonda mahobatli haykallar ham ishlanganligi ma ’ lum. Jumladan, Artemida Anaxita siymosida mujassamlashgan. Uning oltindan ishlangan haykallarida boshida nur sochib turgan toji bo ’ lgan, bunday haykallar Baqtriyaning bosh ibodatxonasiga o ’ rnatilgan. Bunday nur taratib turgan toj Demetriy tangalaridagi bo ’ rtma tasvirlarda ham uchraydi.

► Zardushtiylik dinining yunonlarga ta ’ siri qadim davrlarda kuchli bo ’ lganidek, E llinizm davrida ham bu ta ’ sir sezilarli edi. Kommagen podshohi Antioxning (miloddan avvalgi1-asr) toshga o ’ yilgan yozuvida "Zevs" va Oramazdning osmon taxtlari" deyilgan. Bu esa zardushtiylik ma ’ budi Ahuramazda yunonlarning bosh xudosi Zevs bilan bir darajaga qo ’ yilganligini biddiradi. E llinizm davrida, ayniqsa, zardushtiylik ta ’ limoti katta rol o ’ ynadi. Dastavval ahdga sodiqlik, keyinchalik haqiqat uchun kurashuvchilar tomonida jang qiluvchi urush xudosi, buyuk hakam va nihoyat, yorug ’ lik xudosi Mitra ellinistik mamlakatlarda keng tarqaldi. Bu ma ’ bud hindlarda "Mitra", Avestoda "Misra", sug ’ dlarda "Mishra" deyilgan: Avesto tilidagi "r" tovushi sug ’ d tilida "sh"ga aylangan, natijada "Missha" shakli paydo bo ’ lib, keyinchalik "Misra" shaklini olgan. Persopoldagi qoyatosh yozuvida ham Mitra "Mishra" shaklida berilgan. qadimiy yunon adabiyotida Mitra dastavval Gerodot "Tarix"ining 1-kitobida tilga olingan.

► Miloddan avvalgi 4-asrdan Markaziy Osiyo xalqlari tarixida yangi davr boshlangan. Hindistondan Yevropagacha, Yevropadan Misrgacha bo ’ lgan hududni o ’ z ichiga olgan ellinistik davlatlarning iqgisodiy, siyosiy, ijtimoiy hayotida Markaziy Osiyo xalklari ham ishtirok etadilar. Shu tariqa, E. davri Sharq va yunon xalqlari madaniyati, adabiyotlarining o ’ zaro boyishi jarayonining oliy cho ’ qqisi bo ’ ldi. E. Aleksandr bosib olgan yurtlardagi xalqlar hayotining turli sohalari — iqtisodiyot, siyosat, ijtimoiymadaniy hayotidagi katta o ’ zgarishlarga olib kelib, ellinistik madaniyatning ravnaq topishi va keng tarqalishiga zamin hozirlagan. Osiyo va Yevropaning hamma mintaqalarida E llinizm bir tekisda rivoj topmagan. Ammo ellinistik davlatlar inqirozga uchragandan so ’ ng bir necha asrlar o ’ tgandan keyin ham ellinistik madaniyat san ’ at va adabiyotda davom etib kelgan.

EllinistikYunon-Baqtriya va EllinistikYunon-Baqtriya va Kushon davlatlari.Kushon davlatlari.

► Yunon-Baqtriya davrida Oyxonum (Shim. Afg'oniston), Saksanoxur va Taxtisangin (Tojikiston), Dalvarzin tepa, Yorqo'rg'on, Afrosiyob Talibarzi (O'zbekiston) kabi shaxarlar qurildi. Yunon xarbiy manzilgoxlari axolisining turmush tarzi va madaniyatini aks ettiruvchi ellinistik uslublar Yunon-Baqtriya shaxarlarda ochib o'rganildi. Inshoatlar tosh, xom va pishiq g'ishtdan tiklangan. Ustunlar korinf usulida ishlangan. Saroy va ibodat majmualari, gimnaziya, teatr binolari ochib tekshirilganda ustunlar attik bazaltlar, akant yaproqlari, pal ь metallar, cheti naqshlangan cherepitsa-antifikslar singari unsurlangan foydalangan xolda ko'rilgan. Maxalliy zodagonlarning ellinistikdidi monumental va ixcham xaykaltaroshlikni rivojlanishiga turtki berdi. Terakt xaykalchalar va turli muxrlardagi obrazlarning miqyosi keng. Unda xosildorlik xudosi Anaxit, yunonlarning bosh va maxalliy xudolari, fantastik va real xayvonlarning timsollari ifodalangan. Xaykaltaroshlik san'ati namunalari kam saqlanib qolganligiga qaramay, zarb etilgan yunon-baqtriya tangalarining orqa tomonida mashxur yunon san'atkorlarining rasmi tushurilganligi bu yerda yunon xaykaltaroshligi ilmi ta'siri kuchli bo'lganligini bildiradi. Taxti Sanginda Oks daryosining xudosi Marsiyaning bronza xayokalchasi qo'yilgan Mexrob topildi. Antik dunyoning Markaziy Osiyoga kirib kelgan xaykaltaroshlik san'ati kushonlar davrida yanada ravnaq topdi.

► Yunon-Baqtriya podsholigida teatr san'ati va musiqani rivojlanganligi to'g'risida ma'lumotlar mavjud. Baqtriya saroylarida yunonistonlik akterlar, musiqachi va raqqoslarning guruxlari saqlangan. Ayniqsa, yunon xalq teatrining «maskars», «mim» singari turlari keng yoyilgan. Ularni klassik tragediya va komediyalardan farqi belgilangan matn bo'lmagan, yoki matnsiz chiqilgan, lekin u yunon tilini bilmagan maxalliy axoliga tushunarli bo'lgan. Akterlar sharoit, tomoshabinlarning ruxiyatiga ko'ra matnlarni o'zgartirganlar-musoxaba, xazil-mutoyiba, xajv, xikoya, qo'shiq usullarida ijro etganlar. Raqs, musiqa, ko'zbo'yamachilik va akrabatik mashqlar teatr ijrochiligining muxim elementlari bo'lgan. xukmdorlar xomiylik ko'rsatgan maxalliy akterlar xam shakllangan; «Masxaraboz» Milliy teatrning –«Masxaraboz» namunasida xammon ellinistik belgilar saqlanib qolgan.

► Yunon-Baqtriya madaniyati sinkretizmi (qorishiqligi) turli tillarni yonma-yon faoliyat ko'rsatishi, xar xil yozuvlar tizimi va dinlarning o'zaro singishib ketishida xam ko'rinadi. Eramizdan avvalgi III-II asrlarda oromiy, yunon-baqtriya yozuvlari keng ishlatilgan, keyingisi yunon alfaviti asosida unga bitta xarf qo'shib (ja'mi 25 ta xarf) baqtriya yozuvi vujudga kelgan zardo'shtiylik xukmron din sifatida saqlansada axolini yunon xudolari timsollarigasig'inish alomatlari paydo bo'lgan. Maxalliy axoli nazarida Olimp xudolarining obrazlari bilan zardo'shtiylik xudolarining timsollari-Zevs va Axuramazda, Appolon, Cheshos va Mitra, Afodita va Apaxit obrazlari uyg'unlashib ketdi.

► Agar yerli axoli o'rtasida Afina, Gerakl, Nika, Dionis timsollariga sig'inish qanchalik tarqalsa, Yunonistonda mitra, Oksa (Oksho-Amudaryo), Buyuk onaga sig'inish shuncha tarqaldi. Buni Oyxonim, Taxti Sangan manzilgoxlaridan topilgan- tasvir mazmunida yunoncha va maxalliy an'analar ifodalangan man'at yodgorliklarida xam ko'rish mumkin. Yunon-Baqtriya madaniyati odatda Sharq ellinistik madaniyati deb ta'kidlanadi. Agar ellinistik madaniyatga yunon va Sharq madaniyati uyg'unligi xos deb xarakterlansa, markaziy Osiyo madaniyatida maxalliy o'ziga xoslik, Sharqona betakrorlik ustivordir. Ayni shu negizda yunon madaniyati qadriyatlarini o'ziga singdirgan madaniyat asosida keyingi davrlar madaniyati yanada rivojlandi.

► Bunda Xorazm madaniyatini aloxida ta'kidlash lozim. Shu mintaqa sug'oriladigan dexqonchilik, shaxar madaniyati shakllangan eng qadimgi manzilgoxlardan bo'lib, bu yerda O'zbekiston xududidagi qadimgi (Eramizdan avvalgi VII-VI asrlarda) davlat asoslangan. Xorazm (Eramizdan avvalgi IV asrlarda) Aleksandr Maqduniy bosqiniga qadar Axmoniylar istilosidan ozod bo'lgan davlat, xorazmiylar Xindiston, Xitoy, Yaqin Sharq va Yevropa Sharqi bilan qizg'in savdo aloqalarini olib borganlar va o'zlarining xunarmandchilik buyumlari bilan dong taratganlar. Tarixiy solnomalarda xorazmliklarni tadbirkorligi, ishtiyoqmandligi qayd etilib, ularni «ilm soxiblari» deb ataganlar.

► Kanal, qal'a, ko'pqavatli saroylar, qurish nafaqat amaliy malakani, balki murakkab xisob-kitob va o'lchovlarni xam talab qilar edi. (moviy yo'l ko'rsatkichlaridan foydalanishni bilmay dasht-saxrolardan o'tib bo'lmasdan. Xorazmliklar er. I asridan VIII asrigacha o'zlari foydalangan maxsus taqvim tizimini yaratdilar. Bu taqvim Al-Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» asarida mufassal tavsiflangan. Uning ma'lumotlarini arxeolog tomonidan topilgan, III asrga oid asl nusxa xujjatlar xam tasdiqlaydi. Beruniyning ma'lumotiga ko'ra, xorazmliklar mustaqil astronomik kuzatishlar olib borganlar, osmonning yulduzlar xaritasini yaxshi bilganlar. Binobarin, ko'pkirilgan qal'ada observatoriyaning qadimiyligi (Er. av. III-II asrlar shubxasizdir. Doira shaklidagi, dastlabki diametri 42 metrli bu bino keyinchalik 8 ta mustaxkam minoraga ega bo'lgan devorlar bilan o'ralib, diametri 80 metrni tashkil etgan.

► Ikki qavvatli markaziy bino devorining qalinligi 7 metr bo'lgan. Olimlarning tadqiqotlariga ko'ra Qo'yqurilgan qal'a astronomik kuzatish, izlanishlar olib borilgan ilm qarorgoxi bo'lgan. Binoni noyob qurilish tizimi, xonalarni maqsadga muvofiq joylanishiga ko'ra uni «Xorazm Stounxenji» deb atash mumkin. Xorazm madaniyatining o'ziga xos rivojlanishi keyingi davrlarda xam davom etdi. 2000 yillar muqaddan Markaziy Osiy, Shimoliy Xindiston, Pokiston va Sharqiy Eron va yagona davlat xududini tashkil etgan. Qudratli Kushonlar imperiyasi Orol dengizi bo'ylaridan Xind okeanigacha yastlanib, o'sha davrning boshqa uch buyuk davlati- Rim, Parfiya va Xanlar Xitoyi bilan birga bir qatorda turdi. Kushonlar imperiyasi davri Sharq va Jaxon madaniyati rivojida yangi davrni tashkil etdi. Kushon madaniyatida qadimgi Sharq tipidagi mintaqaviy sivilizatsiya bilan ellinizm madaniyati an'analari, Xindiston ma'naviy xayotining nozik qirralari bilan Osiyo kengliklaridagi dashtliklar olib kelgan o'ziga xos uslublar ijodiy uyg'unlashib ketgan edi.

► Kushon saltanatining dastlabki manzil markazini Baqtriya tashkil etdi. Iqtisodiyot asosi dexqonchilik bo'lib, murakkab irrigatsiya va yirik sug'orish inshoatlari barpo etildi. Xunarmandchilik va savdo-sotiqning jadal rivojlanishi shaxarlarni gurkirab rivojlanishiga, g'ishtlardan bino etilgan qal'a va Saroylarni qurilishiga olib keldi. Bu paytda ¢arb mamlakatlari, xususan Rim imperiyasining sharqiy viloyatlari bilan savdo aloqalari birinchi o'ringa chiqdi. Kushon podsholarining tangalari Kiev yaqinida, Efiopiya, Skandinaviya va Rim imperiyasi shaxarlaridan topilgan. Savdo ko'priklikdagi yo'llar va Xindistonning ¢arbidagi port-dengiz orqali olib borilgan. Bu yo'llardan xilma-xil buyumlar, jumladan Rimga qandolat, qimmatbaxo toshlar, fil suyagi, guruch, zebu-ziynat va jixozlar elitilgan. Xitoydan shox va teri buyumlar, Rimdan to'qimachilik maxsulotlari, kiyimlar, oyna, qimmatbaxo metallar, turli vinolar shu yo'l orqali olib o'tilgan. Rimning ko'p miqdordagi oltin va kumush tangalari aloqaga kiritilgan. o'sha davrdayoq sotiqning ushbu yirik xalqaro arteriyasi «Buyuk ipak yo'li» deb nom oldi.

► Madaniy yuksalishning Kushon davri (Er. I-IV asrlari) diniy tizimlarning yonma-yon yashashi bilan xarakterlanadi. Bunga ma'lum ma'noda kushon podsholari, ayniqsa Konishka va Kunishka tomonidan diniy aqidalarga nisbatan sabr-qanoat va ishonch-muruvvat bilan yondoshilganligi imkoniyat yaratdi. Kanishka zarb etdirgan tangalarda indus, zardo'sht, ellinlar xudolarining nomi va tasvirlari tushirilgan. Adolatgo'y Mitra va xosildorlik xudosi Ordoxshi qudratli Vretragna bilan induslarni Shiva, Buddasini, Geshos, Selena, Sfapislarni ko'rish mumkin. Buddizm davlat dini makoniga ega bo'lishiga qaramay, Kushon imperiyasi xududida zardo'shtlik, jaynizm, shivaizm, manixeylik, olimp xudolariga sig'inish keng tarqalgan edi. Buddizmning tarqalishi maxalliy din va san'atlarning tugatilishini anglatmaydi. Bilaks, buddaviylikni Baqtriyadagi ixlosmand targ'ibotchilari budda matnlarini shunchaki o'zlashtirib, uni sanskritdan tarjimasi bilan kifoyalanmay, ularni o'zlariga talqin etdilar, unga qayta ishlov berdilar.

► Markaziy Osiyo buddaviylikni butun Osiyo-Xitoy, Yaponiya, Koreyaga tarqalish manzilgoxini tashkil etdi. Kushonlar davrida yozuvning turli tizimlari amal qildi. Aramey yozuvi asosida kushon-baqtriya alfaviti, sug'd va xorazm yozuvi rivojlandi: Surxq Qotalda (Afg'oniston) yunon alfas vitidagi kushon yozuvi topilgan. Termizdagi Qoratepa, Fayoztepadan xindlarning Braxma, Kxoratshxa yozuvlaridagi bitiklar topildi. Kampirtepa esa (Surxandaryo) Markaziy Osiyodagi eng qadimiy, noyob qo'lyozma (Eram. avv. II asrning 1 yarmi) papirusdagi bitik topildi. Asrimizning boshida Buyuk Xitoy devori minoralaridan birida topilgan «ko'xna so'g'd yozuvi» aloxida qiziqish uyg'otadi. Yozuv eramizni 312-313 yillarida bitilgan bo'lib, unda Xitoydagi so'g'd savdogarlarining faoliyati xaqida ma'lumotlar berilgan.

► Kushonlar san'ati qo'shni mamlakatlar va xalqlar san'atlariga ta'sir ko'rsatuvchi namunalarni yaratdi. Er. I-IV asrlardagi badiiy madaniyatning asosiy xususiyati Osiyoga olamni anglashga ellinistik ta'sirni tafakkur tarozisidan o'tkazishdir. Xalchayon (Er. avv. I-e.. ni 1 asrlari) –Kushon san'atining ilk yodgorliklaridan biri bo'lib undan topilgan asarlarda ko'proq xukmdor Geroy Sanat ulug'langan. Qabulxona devorlarining yuqori qismidan o'rin olgan loydan ishlangan xaykallar majmuida xukmdor va a'yonlari tasvirlangan. Xaykal obrazlari ifodali bo'lib, unda tasvirlanayotgan obrazlarning individual belgilari ko'zga tashlanib turadi. Unda tantanavor ruxdagi qabul marosimi va jang lavxalari aks ettirilgan. Markazda podsho xonadoni va uning iloxiy xomiylari-Afina, Gerakl, Niki obrazlari gavdalangan. Dalvarzintepada topilgan mashxur «shaxzodaning boshi» xamda tuproqqal'a xaykallarida ellinistik an'analarning kuchli ta'siri seziladi. Podsholar zalida esa erkak va ayollarning monumental figuralari qo'yilgan, podsho nayza tutgan jangchilari davrasida, ziyofat va bug'ilar ovi ko'rinishida tasvirlangan.

► Diniy mazmundagi san'at asarlari o'zining rang- barangligi bilan ajralib turadi. Dalvarzintepadagi ikki ibodatxonadan topilgan tasviriy san'at namunalarida qadim ibodat timsoli buyuk ona xudo obrazi ifodalangan. Ko'xna Termizdagi Qoratepa, Fayoztepadagi exromlarini buddaga daxldor yodgorliklar bezab turibdi. Ushbu asarlarda Shimoliy-¢arbiy Xindistonga xos «gandxara uslubi» ustuvorlik qilsada, unda maxalliy san'at ustalarining yunon san'ati an'analari ta'sirida ijod qilganligi sezilib turadi. Baqtriya-Budda uslubidagi buyuk ijod namunasi Ayritom shaxridagi, eramizning II asriga oid budda majmui bezaklari bo'lib unda turli etnik tipdagi obrazlar galereyasi berilgan.

► Kushon san'ati Kushon imperiyasidan keyin xam ana shu zamonlar turli ellardagi, jumladan, Markaziy Osiyo, Xindiston va Xitoylik san'at ustalari va ijodkorlarini ruxlantirib keldi. Kushon san'ati an'analari ifodasi Xindistondagi Gupta davlatiga xos xaykallar, Sug'ddagi bo'rtma tasvir va bezaklar (Panjikent, Vuraxiva, Afrosiyob), Sharqiy Turkiston topilmalarida bir-biridan farqlanadi. Shunday qilib qadimgi Markaziy Osiyo madaniyati taraqqiyoti mobaynida o'ziga xos an'ana va yutuqlarni saqlabgina qolmasdan, ulkan mintaqada umumiy qadriyatlarni vujudga kelishi, Yaqin va O'rta Sharq mamlakatlari bilan madaniy aloqa munosabatlarini rivojlantirishga imkoniyat yaratib madaniy yuksalishni yangi sifat bosqichiga ko'tardi. Qadimgi Markaziy Osiyo madaniyatining rivoj nuqtasi bo'lgan Kushonlar madaniyati xududiy va mazmun jixatidan ayro olingan madaniyat emas edi. U o'zida Sharq, Markaziy Osiyo, Antik dunyo va xind madaniyatlari yutuqlarini o'zida mujassam etib, Sharq va Jaxon xalqlari madaniyatini yana ravnaq topishiga asos bo'ldi.

► Markaziy Osiyo antik badiiy madaniyatining muxim uslubiy xususiyatini san'atlar sintezi tashkil etgan: xaykaltaroshlik, tasviriy san'at, naqsh bunda umumiy me'morchilik rasamadiga- va uning ritmiga bo'ysungan xolda me'morchilik bilan yaxlitda namoyon bo'ladi. Bu sintez Kushonlar davrida xam maxalliy madaniyatda o'z ta'sirini saqlab qoldi. Kushonlar davri Markaziy Osiyo, Afg'oniston, Pokiston va Xindiston xalqlari tarixidagina emas, balki butun dunyo madaniyatining taraqqiyotida aloxida o'rin egallaydi. Turli xalqlar madaniyatining chatishishi natijasida bu yerda o'ziga xos yangi madaniyat shakllandi, shu bilan birga keyingi asrlar madaniyatining taraqqiyotiga zamin bo'lib xizmat qildi. Sharq va ¢arb madaniyatining o'zaro ta'siri yangi tarixiy bosqichga qadam qo'ydi. Ellin madaniyatining an'analari Kushonlar davrida ijodiy jixatdan qayta shakllandi va yangicha talqin qilina boshladi.

► Kushonlar imperiyasi davrida (I-III asrlar) Markaziy Osiyoda sug'orma dexqonchilik, xunarmandlik, shaxarsozlik, savdo-sotiq va iqtisodiy aloqalar ravnaq topdi. Bunga Kushon-Baqtriya yozuvlari, braxma va kxaroshxi xind alifbosidagi yozuvlar, kushon tangalari guvoxlik beradi. Buddizm dinning rasmiy darajasi budda ibodatxonalarining o'sha zamon san'ati bilan bezatilishida namoyon bo'ladi. Termiz yaqinidagi Ayritomdan topilgan ibodatxona tashqi devori peshtoqlariga sarg'ishroq toshlardan xaykallar o'rnatilgan. Bino ichida g'ishtdan ishlangan «Budda» xaykalining qoldiqlari topilgan. xaykallarning ishlanish uslubi, kiyimi, musiqa asboblari Xindiston, O'rta Osiyo, Yunoniston madaniyatlarining o'zaro ta'sirida rivojlanganligidan dalolat beradi. Buni Xorazm, Farg'ona, Sug'd, Parfiyadan topilgan turli xil buyumlar, madaniy obidalar, topilmalar timsolida xam ko'rsatish mumkin.

► Kushonlar davrida shaxarlar qurilishi keng rivojlandi. Shaxarlar qalin devorlar bilan o'ralib, ichida ark va arkning atrofida xar xil binolar qad ko'targan Sopol idishlar nixoyatda nafis va jarangdorligi xamda xilma- xilligi bilan ajralib turgan. Amaliy san'at keng taraqqiy etgan. Zeb- ziynat buyumlari mexnat va jang qurollari yasash, mato to'qish rivojlangan. Umuman, Kushonlar davri madaniyati Markaziy Osiyoning eng cho'qqisi xisoblanib, ma'lum xudud va zamon bilan chegaralanmaydi. Bu madaniyat Old Osiyo, Markaziy Osiyo, Antik va Xind madaniyatlari yutuqlarini o'zida jamlab, qo'llab Sharq xalqlarining o'rta asrdagi madaniyati rivoji uchun asos bo'ldi va jaxon madaniyati tarixida o'chmas iz qoldirdi.

Adabiyotlar ro’yxati.Adabiyotlar ro’yxati. ► Tara V., Ellinisticheskaya sivilizatsiya, M., 1949; ► Ranovich A.B., Ellinizm i yego istoricheskaya rol, M., 1950; ► Tronskiy I.M., Istoriyaantichnoy literaturg , M., 1983; ► Alimuxammedov A., Antikadabiyottarixi, T, 1975; ► Sulaymonova F., Sharq va Gʻarb, T, 1998; ► Rtveladze E., Velikiy shelkovsh put, T, 1999. ► Moʻminjon Sulaymonov, Otabek Joʻraboyev, Neʼmat Abdullayev.

O'xshashlar

Koreya madaniyati

Misr madaniyati

Hindiston madaniyati

Chust madaniyati

Joytun madaniyati