N.Berdyaev, O.Shpengler A.Toynbilarning sivilizatsiyaga oid nazariyalari - Madaniyatshunoslik - Slaydlar

N.Berdyaev, O.Shpengler A.Toynbilarning sivilizatsiyaga oid nazariyalari

Yuklangan vaqt:

27.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6722.453125 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MADANIYAT VA SAN'AT MUASSASALARINI TASHKIL ETISH HAMDA BOSHQARISH YO’NALISHI 208 - GURUH Slayd taqdimoti Fan: Boshqaruv sotsiologiya Mavzu: N.Berdyaev, O.Shpengler A.Toynbilarning sivilizatsiyaga oid nazariyalari Andijon

Reja 1. Berdyaev sivilizatsiyasi. 2. Spengler sivilizatsiyasi. 3. Toynbi sivilizatsiyasi. 4. Sivilizatsiyaga oid nazariyalar

1. Berdyaev sivilizatsiyasi. Nikolay Berdyaev - muhim mutafakkir, rus faylasufi va ilohiyotchisi. Berdyaevning tsivilizatsiya haqidagi fikrlari uning umumiy falsafiy va teologik yondashuvlarining bir qismidir. Berdyaev tsivilizatsiya inson ruhiyatining ijodkorligi va erkinligining namoyon bo'lishi, deb ta'kidladi. Uning fikricha, sivilizatsiya rivoji nafaqat moddiy omillar bilan belgilanadi, balki ma’naviy kuchlar va qadriyatlarning ham chuqur ta’siridadir. Berdyaev tsivilizatsiya taraqqiyoti va saqlanishida shaxs erkinligi, axloqiy ideallar va madaniy yangilanish katta ahamiyatga ega ekanligini ta'kidladi. Uning fikricha, sivilizatsiya sog‘lom rivojlanishi uchun odamlar o‘z ma’naviy-ma’naviy qadriyatlarini himoya qilishlari kerak. Berdyaevning tsivilizatsiya haqidagi fikrlari sivilizatsiyani shakllantirishda inson erkinligi, ijtimoiy qadriyatlar va ma'naviy o'lchovlarning rolini ta'kidlaydi. Bu g‘oyalar tsivilizatsiya va ijtimoiy o‘zgarishlar nazariyalarini kengroq tushunish uchun o‘rganilishi mumkin.16

 Nikolay Berdyaevning hayoti: Nikolay Aleksandrovich Berdyaev (1874-1948) - rus faylasufi, ilohiyotshunosi va madaniyatshunosi. U insoniy holat, erkinlik tabiati, zamonaviylikning ma’naviy inqirozini chuqur tahlil qilgani bilan mashhur. Berdyaev ijodi falsafa, metafizika, etika, ilohiyot, ijtimoiy nazariya kabi keng ko‘lamli mavzularni o‘z ichiga oladi.  Berdyaev 1874-yil 18-martda o‘sha paytda Rossiya imperiyasi tarkibida bo‘lgan Ukrainaning Kiev shahrida tug‘ilgan. U zodagon oiladan bo‘lib, an’anaviy ta’lim olgan. Dastlab u Kiev universitetida falsafa va matematika bo‘yicha tahsil olgan, biroq keyinchalik o‘z e’tiborini din tarixi va falsafasini o‘rganishga qaratgan. Berdyaevga Vladimir Solovyov va Fyodor Dostoevskiy kabi rus diniy mutafakkirlari, shuningdek, Fridrix Nitsshe va Soren Kierkegaard kabi G'arb faylasuflari ta'sir ko'rsatdi.01 0A 042F26302D25 4125 3525 4125 332535 01 04 2A41 0E 27332A282F 372F2D2A33 2425262529 3725342A0B 06

Berdyaev g‘oyalari sivilizatsiyalarning sog‘lom rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan ma’naviy-axloqiy jihatning muhimligini ta’kidlab, shaxs erkinligi, axloqiy qadriyatlar, insonning ma’naviy mavjudligi, ijtimoiy jipslik kabi masalalarga e’tiborni qaratadi. Biroq, u tsivilizatsiyalarning aniq bir nazariyasini taklif qilmagan va uning g'oyalari keng falsafiy va diniy kontekstda ko'rib chiqilishi kerak. Bundan tashqari, Berdyaev G‘arb sivilizatsiyasi ratsionalizm, materializm va pozitivizm kabi falsafiy tendentsiyalar ta’sirida bo‘lib, bu insonning ma’naviy jihatini e’tibordan chetda qoldirishini ta’kidlaydi. Uning fikricha, haqiqiy sivilizatsiya faqat moddiy boyliklar va texnika taraqqiyoti bilan cheklanib qolmasdan, balki insonning ma’naviy va ma’naviy kamolotini rag‘batlantiradigan poydevorga tayanishi kerak.18 19 0A 09 0A 03 2A 18 19 07 14 23 07 0A 1C

Berdyaevning asosiy kontseptsiyasi inson erkinligidir. Uning ta'kidlashicha, haqiqiy erkinlik nafaqat tashqi cheklovlarning yo'qligi, balki inson ruhida ildiz otgan ijodiy va o'zgartiruvchi kuchdir. U haqiqiy erkinlik tashqi hokimiyat yoki mafkuradan farqli o'laroq, faqat Xudo bilan shaxsiy va ongli ravishda uchrashish orqali amalga oshirilishi mumkin deb hisoblardi. Berdyaevning fikricha, zamonaviy jamiyat erkinlik tuyg'usini yo'qotib, mexanik va shaxssiz kuchlar hukmronligiga aylanib, ma'naviy-axloqiy inqirozga olib keldi.

2. O.Shpengler aOsvald Spengler (1880-1936) nemis faylasufi, tarixchisi va madaniyatshunosi boʻlib, oʻzining “Gʻarbning tanazzulga uchrashi” (Der Untergang des Abendlandes) nomli taʼsirli asari bilan mashhur. Shpengler g‘oyalari sivilizatsiyalarning tsiklik tabiati, madaniy morfologiya va G‘arb sivilizatsiyasining tanazzulga uchrashi atrofida aylanadi.

Spengler taraqqiyotning chiziqli ko'rinishini rad etib, o'rniga tsivilizatsiyalarning yuksalishi va qulashi uchun tsiklik modelni taklif qilib, tarixga o'ziga xos nuqtai nazarni ishlab chiqdi. U madaniyatlar va tsivilizatsiyalar organik organizmlarga o'xshash cheklangan umrga ega ekanligini ta'kidladi. Ular tug'ilish va o'sishdan etuklik va pasayishgacha bo'lgan bashorat qilinadigan bosqichlardan o'tadi. Shpengler har bir tsivilizatsiyaning rivojlanishini shakllantiruvchi o‘ziga xos “ruh” yoki “ruh”ga ega bo‘lib, san’at, din, falsafa kabi madaniy ifodalar ana shu asosiy mohiyatdan kelib chiqadi, deb hisoblagan. 1918 va 1922 yillarda ikki jildda chop etilgan “G‘arbning tanazzulga uchrashi” asarida Spengler bir qancha yirik sivilizatsiyalarni, jumladan, Misr, Klassik, Xitoy, Hindiston, Islom va G‘arb sivilizatsiyalarini tahlil qilgan. Ularning tarixiy taraqqiyoti, madaniy yutuqlari va tanazzuliga sabab bo‘lgan kuchlarni o‘rganib chiqdi. Spenglerning ta'kidlashicha, u "Faust madaniyati" deb ta'riflagan G'arb sivilizatsiyasi ratsionalizm, materializm hukmronligi va ma'naviy hayotiylikning yo'qolishi bilan ajralib turadigan o'zining qorong'u bosqichida edi.

Shpenglerning fikricha, har bir tsivilizatsiya o'ziga xos ruh va xarakterga ega. Sivilizatsiyalar biologik evolyutsiya jarayonining bir turi hisoblanadi va tabiiy hayot aylanishiga o'xshash tarzda rivojlanadi. Spenglerning fikricha, har bir tsivilizatsiyaning tug'ilishi, yuksalishi, avj nuqtasi va oxir-oqibat qulashi bor. Spenglerning ta'kidlashicha, tsivilizatsiyalar qulashining asosiy sababi ularning tabiiy hayot aylanishining bir qismi sifatida ichki charchoq va eroziyadir. Uning fikricha, ichki dinamika natijasida sivilizatsiyalar hayotining so‘nggi bosqichida o‘z qadr-qimmatini yo‘qotadi, ma’naviy tanazzulni boshdan kechiradi va oxir- oqibat yo‘q bo‘lib ketadi.24 1C 06 0A 0E 30 222A 2221 24 41 34 21

A.Toynbi Arnold Toynbi (1889-1975) - ingliz tarixchisi va faylasufi, "Tarixni o'rganish" monumental asari bilan mashhur. Toynbining sivilizatsiyalarning yuksalishi va qulashi, tarix tabiati haqidagi g‘oyalari va nazariyalari tarixshunoslik sohasiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Toynbining eng ko'zga ko'ringan asari "Tarixni o'rganish" 1934-1961 yillar oralig'ida bir nechta jildlarda nashr etilgan. Ushbu ulkan loyihada u tarix davomida tsivilizatsiyalarning rivojlanishini tahlil qilib, ularning yuksalishi va tanazzulini shakllantiradigan qonuniyatlar va kuchlarni aniqlashga harakat qildi. Toynbi qadimiy va zamonaviy tsivilizatsiyalarning keng doirasini o'rganib chiqdi va ularning o'sishi yoki qulashiga yordam beradigan madaniy, ijtimoiy va diniy omillarni o'rgandi.39

Toynbi ishidagi asosiy tushunchalardan biri bu "chaqiriq va javob" g'oyasidir. Uning ta’kidlashicha, tsivilizatsiyalar ekologik, siyosiy yoki madaniy inqirozlar kabi turli muammolarga duch keladi va ularning bu muammolarga munosabati ularning taqdirini belgilaydi. Toynbi muammolarga ijodiy va moslashuvchan javob berish muhimligini ta'kidlab, muvaffaqiyatli tsivilizatsiyalar duch keladigan qiyinchiliklarni samarali hal qila oladigan va engib o'tadigan sivilizatsiyalar ekanligini aytdi. Toynbi sivilizatsiyalar hayotida dinning rolini ham tadqiq qildi. Uning ta'kidlashicha, diniy institutlar va ma'naviy e'tiqodlar jamiyatlarning qadriyatlari, axloqi va jipsligini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydi. Toynbi sivilizatsiyalarga e'tibor qaratishdan tashqari, Toynbi tarixning rivojlanishidagi shaxslar, elitalar va tarixiy tsikllarning rolini ko'rib chiqdi. U buyuk liderlarning ta'sirini, madaniy o'zaro ta'sirlar va mojarolarning ta'sirini va tarixiy yozuvlarda kuzatilgan o'sish va pasayishning tsiklik naqshlarini muhokama qildi.09 36 2F 41 41 2A 41 2225 2F 09 24 2F 2223 222A 26 37 29 37 24

Toynbi sivilizatsiyalar hayotida dinning rolini ham ko'rib chiqdi. U diniy institutlar va ma'naviy e'tiqodlar jamiyatlarning qadriyatlari, axloqi va yaxlitligini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynashini ta'kidladi. Uning fikricha, diniy e’tiqodning tanazzulga uchrashi sivilizatsiyalarning yemirilishiga xizmat qiluvchi muhim omil hisoblanadi. Toynbi sivilizatsiyalardan tashqari Toynbi shaxslar, elitalar va tarixiy tsikllarning tarixga ta'sirini o'rgangan. U buyuk liderlarning ta'sirini, madaniy o'zaro ta'sirlar va to'qnashuvlarning ta'sirini va tarixiy yozuvlarda kuzatgan o'sish va qulash davrlarini muhokama qildi.

Toynbining ishi ham maqtovga, ham tanqidga sazovor bo'ldi. Ba'zi olimlar uning keng qamrovli yondashuvi va tahlilining kengligini qadrlashsa, boshqalari o'z nazariyasining umumlashtirilishi va uning cheklangan miqdordagi amaliy tadqiqotlarga tayanishiga shubha qilishadi. Biroq, Toynbining g'oyalari tarixni o'rganishga sezilarli ta'sir ko'rsatdi va insoniyat tsivilizatsiyasining tabiati va naqshlari bo'yicha bahslarni davom ettirmoqda. Toynbi "Tarixni o'rganish" dan tashqari boshqa ko'plab asarlar yozgan. Jumladan, “Sinovdagi sivilizatsiya” (1948), “Tarixni o‘rganish: I-VI jildlarning qisqartmasi” (1947) va “Insoniyat va ona”.

• Evolyutsion nazariya: Bu nazariya jamiyatlar evolyutsiyaga uchragan va vaqt o'tishi bilan murakkablashgan. Jamiyatlar ibtidoiy bosqichlardan o‘tib, sivilizatsiya darajasiga ko‘tariladi. Bu nazariya insoniyat tarixidagi jamiyatlarning rivojlanishini tushuntirishga harakat qiladi. • Madaniy mintaqaviy farqlanish nazariyasi: Bu nazariya dunyodagi turli madaniyatlar va tsivilizatsiyalar geografik mintaqalarga ko'ra farq qilishini da'vo qiladi. Shunga ko'ra, ma'lum bir mintaqaga xos bo'lgan geografik, iqlim yoki boshqa omillar ushbu mintaqada sodir bo'lgan sivilizatsiya xususiyatlariga ta'sir qiladi. Sivilizatsiyalar haqidagi g‘oyalar va nazariyalar turli mutafakkirlar va akademiklar tomonidan ilgari surilgan. Mana, tsivilizatsiyalar haqidagi asosiy nazariya va g'oyalar: 3. Sivilizatsiyaga oid nazariyalar.

• Sivilizatsiyalar to'qnashuvi nazariyasi: Bu nazariya turli tsivilizatsiyalar bir-biri bilan to'qnashuvga moyilligini taklif qiladi. Turli tsivilizatsiyalar qadriyatlari, e'tiqodlari va ijtimoiy tuzilmalari nuqtai nazaridan qarama-qarshi bo'lishi mumkin va bu qarama-qarshiliklar to'qnashuvlarga olib kelishi mumkin, deb o'ylashadi. • Madaniy diffuziya nazariyasi: Bu nazariya tsivilizatsiyalar o'rtasida madaniy almashinuv va o'zaro ta'sir mavjudligini ta'kidlaydi. U bir tsivilizatsiya boshqasidan o'rganish va madaniy elementlarning tarqalishi orqali rivojlanishi mumkinligini taklif qiladi. Ushbu nazariya va g'oyalar sivilizatsiyalarning tabiati, rivojlanishi va turli xil o'zaro ta'siriga turlicha qarashlarni aks ettiradi. Har bir nazariya ma'lum bir nuqtai nazardan tsivilizatsiyalarni tushunishga va ochishga intiladi.

E’tiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Qadimgi Xitoy madaniyati 2

Joytun madaniyati

O’zbek allomalarining jahon sivilizasiyasiga qo'shgan hissasi

Qadimgi Xitoy madaniyati

Markaziy Osiyo xalqlarining qadimgi madaniyat