Ikkinchi guruhning d-elementlari. elementlarning umumiy tavsifi. gurugda atom radiuslarining va ionlanish potensialarining o’zgarishi. rux va uning birikmalari - Kimyo - Slaydlar

Ikkinchi guruhning d-elementlari. elementlarning umumiy tavsifi. gurugda atom radiuslarining va ionlanish potensialarining o’zgarishi. rux va uning birikmalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

367.5 KB

Ko'chirib olish

REJAREJA 1.1. Rux va uning birikmalariRux va uning birikmalari 2.2. Tabiatda tarqalishiTabiatda tarqalishi 3.3. MinerallariMinerallari 4.4. OlinishiOlinishi 5.5. Ruxning eng muhim birikmalariRuxning eng muhim birikmalari 6.6. Ishlatilishi.Ishlatilishi. Ikkinchi guruhning d-elementlari. elementlarning umumiy tavsifi. gurugda atom radiuslarining va ionlanish potensialarining o’zgarishi. rux va uning birikmalari

Rux va uning birikmalariRux va uning birikmalari • Rux (lot. Zincum) – Zn Mendeleyev davriy sistemasi II B guruxiga Rux (lot. Zincum) – Zn Mendeleyev davriy sistemasi II B guruxiga mansub element. Tartib raqami (yadro zaryadi) 30, nisbiy atom massasi mansub element. Tartib raqami (yadro zaryadi) 30, nisbiy atom massasi 65,38.65,38. • Atom tuzilishi: 30 Zn – 1s22s22p63s23p64s23d10.Atom tuzilishi: 30 Zn – 1s22s22p63s23p64s23d10. • Valent elektronlari …ns2 uning atomida 4p pog‘onacha bValent elektronlari …ns2 uning atomida 4p pog‘onacha b оо ‘sh, shu ‘sh, shu sababli ruxni osonlik bilan uyg‘ongan holatga sababli ruxni osonlik bilan uyg‘ongan holatga оо ‘tkazish mumkin:‘tkazish mumkin: • 30Zn0...4s +h30Zn0...4s +h  , E, E • 30Zn*...30Zn*... • 4s 4p4s 4p • Shu holatda rux 2 ta toq elektronlarini yShu holatda rux 2 ta toq elektronlarini y оо ‘qotib +2 oksidlanish darajasini ‘qotib +2 oksidlanish darajasini namoyon qiladi. Rux guruhi elementlari d metallari orasida eng oson namoyon qiladi. Rux guruhi elementlari d metallari orasida eng oson suyuqlanuvchan metallarga kiradi. Bular ksuyuqlanuvchan metallarga kiradi. Bular k оо ‘pchilik hollarda xossalari ‘pchilik hollarda xossalari bb оо ‘yicha mis guruhi elementlariga ‘yicha mis guruhi elementlariga оо ‘xshaydi. Rux‘xshaydi. Rux • guruhida ham yuqoridan pastga qarab kimyoviy aktivliklari pasayadiguruhida ham yuqoridan pastga qarab kimyoviy aktivliklari pasayadi ..

Tabiatda tarqalishiTabiatda tarqalishi Rux tabiatda faqat bog‘langan holda Rux tabiatda faqat bog‘langan holda uchraydi va qator minerallarni hosil qiladi.uchraydi va qator minerallarni hosil qiladi.

MinerallariMinerallari • ZnS – aldama rux, sfalerit (vyurtsit).ZnS – aldama rux, sfalerit (vyurtsit). • ZnCO3 – smitsonit (Rux shpati yoki galmey).ZnCO3 – smitsonit (Rux shpati yoki galmey). • ZnO – sinkit.ZnO – sinkit. • Zn4Si2O7(OH)2∙H2O – gemiforfit (oddiy galmey).Zn4Si2O7(OH)2∙H2O – gemiforfit (oddiy galmey). • Rux Yevropada Rux Yevropada оо ‘rta asr oxirlaridan ma’lum b‘rta asr oxirlaridan ma’lum b оо ‘lgan b‘lgan b оо ‘lsa, ‘lsa, Sharqda undan ham oldin ma’lum bSharqda undan ham oldin ma’lum b оо ‘lgan. Eramizning II asrida ‘lgan. Eramizning II asrida greklar rux va mis qotishmasi – latun quyishni bilganlar. 1746 - greklar rux va mis qotishmasi – latun quyishni bilganlar. 1746 - yilda nemis kimyogari A. Marggraf rux olishning distillyatsion yilda nemis kimyogari A. Marggraf rux olishning distillyatsion usulini yaratgan. Rux oksidi ZnO ni kusulini yaratgan. Rux oksidi ZnO ni k оо ‘mir bilan aralashtirib ‘mir bilan aralashtirib havo ishtirokisizhavo ishtirokisiz • qizdirilgan. Qaytarilgan rux sublimatsiyalanib haydaladi. Uning qizdirilgan. Qaytarilgan rux sublimatsiyalanib haydaladi. Uning bug‘lari reaksiya borayotgan idishning sovitilgan qismida bug‘lari reaksiya borayotgan idishning sovitilgan qismida kondensirlanadikondensirlanadi

OlinishiOlinishi • Hozirgi zamon rux olinishi hHozirgi zamon rux olinishi h оо ‘l va quruq usullarga b‘l va quruq usullarga b оо ‘linadi. H‘linadi. H оо ‘l ‘l usulda rux olish elektrolitik usulda busulda rux olish elektrolitik usulda b оо ‘ladi. Kuydirilgan sfalerit yoki ‘ladi. Kuydirilgan sfalerit yoki smitsonit sulfat kislota bilan qayta ishlanib rux sulfatga smitsonit sulfat kislota bilan qayta ishlanib rux sulfatga оо ‘tkaziladi. ‘tkaziladi. Olingan eritmadan mis, kadmiy va boshqa metallar rux kukuni bilan Olingan eritmadan mis, kadmiy va boshqa metallar rux kukuni bilan chch оо ‘ktiriladi, keyin eritmadan rux elektroliz qilinib alyuminiy katodida ‘ktiriladi, keyin eritmadan rux elektroliz qilinib alyuminiy katodida ajratiladi.ajratiladi. • 2. Sulfidli – rux ma’dani kuydiriladi yoki karbonatli jinsi termik 2. Sulfidli – rux ma’dani kuydiriladi yoki karbonatli jinsi termik parchalanadi:parchalanadi: • 2ZnS + 3O2 = 2ZnO + 2SO2↑2ZnS + 3O2 = 2ZnO + 2SO2↑ • ZnCO3 = ZnO + CO2↑ZnCO3 = ZnO + CO2↑ • Olingan ZnO mufel pechlarida kOlingan ZnO mufel pechlarida k оо ‘mir bilan havosiz qizdiriladi:‘mir bilan havosiz qizdiriladi: • ZnO + C = Zn + CO↑ZnO + C = Zn + CO↑ • Ajralgan rux haydaladi va yig‘gichda havo bilan sovutiladi. Bu quruq Ajralgan rux haydaladi va yig‘gichda havo bilan sovutiladi. Bu quruq usul (kimyoviy) deyiladi va hozirgi paytda keng tarqalmoqda.usul (kimyoviy) deyiladi va hozirgi paytda keng tarqalmoqda.

• Toza rux – kToza rux – k оо ‘kimtir rangli yaltiroq kumushsimon metall. ‘kimtir rangli yaltiroq kumushsimon metall. Payvandlashga va quymaga, bolg‘alanishga, prokatlanishga oson Payvandlashga va quymaga, bolg‘alanishga, prokatlanishga oson beriladi. Ruxning kimyoviy aktivligi yuqori, u havoda hamma vaqt beriladi. Ruxning kimyoviy aktivligi yuqori, u havoda hamma vaqt zich va yupqa parda bilan qoplanadi. Pardaning tarkibi odatda ZnO zich va yupqa parda bilan qoplanadi. Pardaning tarkibi odatda ZnO emas, balki ZnCO3∙Zn(OH)2 (oq zang) dir, u qolgan metalni emas, balki ZnCO3∙Zn(OH)2 (oq zang) dir, u qolgan metalni oksidlanishdan osonoksidlanishdan oson • himoyalaydi. Khimoyalaydi. K оо ‘pincha uylarning tomini yopish uchun ishlatiladigan ‘pincha uylarning tomini yopish uchun ishlatiladigan ruxlangan tunuka sirtida ham havoda xuddi shunday tarkibli himoya ruxlangan tunuka sirtida ham havoda xuddi shunday tarkibli himoya parda hosil bparda hosil b оо ‘ladi:‘ladi: • Zn + H2O + CO2 + O2 = ZnCO3∙Zn(OH)2Zn + H2O + CO2 + O2 = ZnCO3∙Zn(OH)2 • rux gidroksikarbonat.rux gidroksikarbonat. • Rux havoda qizdirilganda yoki latundan buyumlar quyilganda rux Rux havoda qizdirilganda yoki latundan buyumlar quyilganda rux yashil alanga bilan yonadi – oq tutun ZnO hosil byashil alanga bilan yonadi – oq tutun ZnO hosil b оо ‘ladi:‘ladi: • 2Zn + O2 = 2ZnO2Zn + O2 = 2ZnO

• Rux oksidlamovchi kislotalar bilan tez ta’sirlashadi:Rux oksidlamovchi kislotalar bilan tez ta’sirlashadi: • Zn + H2SO4(c) = ZnSO4+H2↑Zn + H2SO4(c) = ZnSO4+H2↑ • Ushbu reaksiyadan vodorod olishda foydalaniladi. Rux Ushbu reaksiyadan vodorod olishda foydalaniladi. Rux amfoter metall ishqor eritmalarida ham eriydi:amfoter metall ishqor eritmalarida ham eriydi: • Zn + 2NaOH + 2H2O = Na2[Zn(OH)4] + H2↑Zn + 2NaOH + 2H2O = Na2[Zn(OH)4] + H2↑ • Rux qizdirilganda galogenlar va xalkogenlar bilan Rux qizdirilganda galogenlar va xalkogenlar bilan ta’sirlashib, tegishli tuzlar hosil qiladi. Rux kta’sirlashib, tegishli tuzlar hosil qiladi. Rux k оо ‘pgina ‘pgina metallarni ularning tuzlari eritmasidan sof holda qaytaradi:metallarni ularning tuzlari eritmasidan sof holda qaytaradi: • Zn + 2Na[Au(CN)2] = Na2[Zn(CN)4] + 2Au↓Zn + 2Na[Au(CN)2] = Na2[Zn(CN)4] + 2Au↓ • Sanoatda oltinni ajratish shu reaksiyaga asoslangan.Sanoatda oltinni ajratish shu reaksiyaga asoslangan.

Ruxning eng muhim birikmalariRuxning eng muhim birikmalari • Ruxning kRuxning k оо ‘pchilik birikmalari, jumladan oksid va sulfidi ham ‘pchilik birikmalari, jumladan oksid va sulfidi ham oq rangli, faqat xromat va boshqa koq rangli, faqat xromat va boshqa k оо ‘pgina rangli anionli ‘pgina rangli anionli birikmalari mustasno. ZnO oq, qizdirilganda sarg‘ayadigan birikmalari mustasno. ZnO oq, qizdirilganda sarg‘ayadigan kukun. Rux oksidi ruxni kislorodda qizdirib, ruxni karbonati kukun. Rux oksidi ruxni kislorodda qizdirib, ruxni karbonati va nitratini termik parchalab, hamda rux sulfidini kuydirib va nitratini termik parchalab, hamda rux sulfidini kuydirib olinadi:olinadi: • ZnCO3 ZnCO3   tt  ZnO + CO2↑ZnO + CO2↑ • 2Zn(NO3)2 2Zn(NO3)2   tt   2ZnO + 4NO2↑ + O2↑2ZnO + 4NO2↑ + O2↑ • ZnO suvda erimaydi, amfoter oksid kislota va ishqorlarda ZnO suvda erimaydi, amfoter oksid kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi:yaxshi eriydi: • ZnO + H2SO4 = ZnSO4 + H2OZnO + H2SO4 = ZnSO4 + H2O • ZnO + 2NaOH + H2O = Na2[Zn(OH)4]ZnO + 2NaOH + H2O = Na2[Zn(OH)4] • ZnO oq rangli bZnO oq rangli b оо ‘yoq (ruxli belila) olishda, kauchukni ‘yoq (ruxli belila) olishda, kauchukni vulqonlashda qvulqonlashda q оо ‘shimcha, ayrim farmatsevtik ‘shimcha, ayrim farmatsevtik malhamlarning asosiy tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi.malhamlarning asosiy tarkibiy qismi sifatida ishlatiladi.

• Rux gidroksidi Zn(OH)2 rux tuzlari eritmasiga asta–sekin ishqor eritmasi Rux gidroksidi Zn(OH)2 rux tuzlari eritmasiga asta–sekin ishqor eritmasi quyilsa oq shilliq chquyilsa oq shilliq ch оо ‘kma Zn(OH)2 tushadi:‘kma Zn(OH)2 tushadi: • ZnSO4 + 2NaOH = Zn(OH)2↓ + Na2SO4ZnSO4 + 2NaOH = Zn(OH)2↓ + Na2SO4 • Zn(OH)2 amfoter gidroksid, kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi:Zn(OH)2 amfoter gidroksid, kislota va ishqorlarda yaxshi eriydi: • Zn(OH)2↓ + 2NaOH = Na2[Zn(OH)4]Zn(OH)2↓ + 2NaOH = Na2[Zn(OH)4] • Zn(OH)2 + 2HCl = ZnCl2+2H2OZn(OH)2 + 2HCl = ZnCl2+2H2O • Rux xlorid ZnCl2 oq juda gigroskopik kukun, ochiq havoda suyuqlanadi, Rux xlorid ZnCl2 oq juda gigroskopik kukun, ochiq havoda suyuqlanadi, tc=3180C. Kavsharlashda ishlatiladigan, ZnSl2 ni xlorid kislotaga ta’sir tc=3180C. Kavsharlashda ishlatiladigan, ZnSl2 ni xlorid kislotaga ta’sir ettirib olinadigan “ettirib olinadigan “ kavsharlashkavsharlash ” suyuqligi tarkibiga kiradi. Ruxlash va ” suyuqligi tarkibiga kiradi. Ruxlash va qalaylash uchun ishlatiladigan flyuslarning asosiy tarkibiy qismiga kiradi.qalaylash uchun ishlatiladigan flyuslarning asosiy tarkibiy qismiga kiradi. • ZnSO4 suvli eritmadan 7 molekula suv bilan kristallogidrati ZnSO4 suvli eritmadan 7 molekula suv bilan kristallogidrati ZnSO4∙7H2O (Rux kuporosi) holida kristallanadi. Rux sulfat viskoza ZnSO4∙7H2O (Rux kuporosi) holida kristallanadi. Rux sulfat viskoza tolasini olishda va simlarni rux bilan galvanik qoplashda “litonom” oq tolasini olishda va simlarni rux bilan galvanik qoplashda “litonom” oq rangli brangli b оо ‘yoqqa q‘yoqqa q оо ‘shiladi.‘shiladi.

• Rux xromati ZnCrO4 ruxli sariq pigment, biroq uning berlin lazuri Rux xromati ZnCrO4 ruxli sariq pigment, biroq uning berlin lazuri bilan aralashmasi – ruxli yashil pigment.bilan aralashmasi – ruxli yashil pigment. • ZnS rux sulfid rux tuzlari eritmasiga ishqoriy metallarning sulfidlari ZnS rux sulfid rux tuzlari eritmasiga ishqoriy metallarning sulfidlari yoki ammoniy sulfid eritmasi quyilganda oq chyoki ammoniy sulfid eritmasi quyilganda oq ch оо ‘kma holida ajralib ‘kma holida ajralib chiqadi. Qizdirilgan ZnS da ayrim og‘ir metallar (Cu,Mn) ning izlari chiqadi. Qizdirilgan ZnS da ayrim og‘ir metallar (Cu,Mn) ning izlari bb оо ‘lganda yashil rang bilan lyuminessiyalanadi, shunday rangli nurni ‘lganda yashil rang bilan lyuminessiyalanadi, shunday rangli nurni ZnS rentgen yoki alfa nurlar bilan ta’sir ettirilganda ham ZnS rentgen yoki alfa nurlar bilan ta’sir ettirilganda ham lyuminessiyalaydi. ZnS ning radioaktiv moddalar bilan aralashmasi lyuminessiyalaydi. ZnS ning radioaktiv moddalar bilan aralashmasi soatlarni nurlanuvchi siferblatlarida, rangli televizorlarning xromofor soatlarni nurlanuvchi siferblatlarida, rangli televizorlarning xromofor qatlamlarida (rang beruvchi qatlami) komponent hamda ZnS va BaSO4 qatlamlarida (rang beruvchi qatlami) komponent hamda ZnS va BaSO4 aralashmasi bilan “aralashmasi bilan “ litononlitonon ” oq b” oq b оо ‘yoq ishlab chiqarishda keng ‘yoq ishlab chiqarishda keng foydalaniladi.foydalaniladi. • Sifat reaksiY. Zn2+ - aniqlash uchun Co(NO3)2 eritmasi bilan Sifat reaksiY. Zn2+ - aniqlash uchun Co(NO3)2 eritmasi bilan hh оо ‘llangan Zn(OH)2 qizdirilganda yashil rangli (Co2Zn)O4 q‘llangan Zn(OH)2 qizdirilganda yashil rangli (Co2Zn)O4 q оо ‘sh ‘sh oksidi hosil boksidi hosil b оо ‘ladi. Bunga Rinman yashili deyiladi.‘ladi. Bunga Rinman yashili deyiladi.

Ishlatilishi.Ishlatilishi. • Dunyo bDunyo b оо ‘yicha ishlab chiqarilayotgan ruxning deyarli yarmi ‘yicha ishlab chiqarilayotgan ruxning deyarli yarmi metall konstruksiyalar va tomga yopiladigan tunukalarni ruxlash metall konstruksiyalar va tomga yopiladigan tunukalarni ruxlash (korroziyadan saqlash) uchun ishlatiladi.(korroziyadan saqlash) uchun ishlatiladi. • Latun va neyzilber tarkibiga 50 % gacha Rux, qolgani mis, Latun va neyzilber tarkibiga 50 % gacha Rux, qolgani mis, neyzilberda – mis va nikel va qotishmalarini ishlab chiqarishda neyzilberda – mis va nikel va qotishmalarini ishlab chiqarishda ham kham k оо ‘p rux ishlatiladi.‘p rux ishlatiladi. • Rux – hayotiy zarur mikroelement, hamma yuqori organizmlar Rux – hayotiy zarur mikroelement, hamma yuqori organizmlar uchun ruxning mikrogrammlarda buchun ruxning mikrogrammlarda b оо ‘lishi juda zarur, bundan ‘lishi juda zarur, bundan tashqari ktashqari k оо ‘pgina fermentlar ruxning birikmalaridir.‘pgina fermentlar ruxning birikmalaridir. • Ammo shuni esda tutish lozimki, ruxning kAmmo shuni esda tutish lozimki, ruxning k оо ‘pchilik birikmalari ‘pchilik birikmalari zaharli, zaharlanish belgilari: shilliq qavatlarning yallig‘lanishi zaharli, zaharlanish belgilari: shilliq qavatlarning yallig‘lanishi va qusish. Shuning uchun oziq – ovqat mahsulotlarini ruxdan va qusish. Shuning uchun oziq – ovqat mahsulotlarini ruxdan yasalgan idishlarda saqlashni ruxsat etilmaydi.yasalgan idishlarda saqlashni ruxsat etilmaydi.

E’tiboringiz uchun E’tiboringiz uchun rahmat!rahmat!

O'xshashlar

VII guruhning d-elementlari atomlarining tuzilishi. elementlarning atom radiuslari va ionlanish potensiallarining o’zgarishi

V guruhning d-elementlari. elementlarning umumiy tafsifi. Atomlarning tuzilishi. Guruhda atom radiuslarining va ionlaranish potensiallarining o’zgarishi

IV guruhning d-elementlari. elementlarning umumiy tavsifi. atomlarning tuzilishi

Kimyoviy bog’lanish nazariyasi kimoviy bojlanish hosil bo’lish mexanizmlari. Valent bog’lar nazariyasi

Rux, kadmiy, simob elementlarining olinishi, xossalari va birikmalari