Sof raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydani maksimallashtirish va uning taklifi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Sof raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydani maksimallashtirish va uning taklifi

Yuklangan vaqt:

19.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4330.6806640625 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI Iqtisodiy xavfsizlik IH – 75 “ Mikroiqtisodiyot” fanidan ORALIQ NAZORAT ISHIMavzu: Sof raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydani maksimallashtirish va uning taklifi

 Kirish.  Asosiy qisim. 1. Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari, firma daromadlarini hisoblash 2. Foydani maksimallashtirishni nazariy jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilish 3. Firmaning muvozanatlik sharti va uning tahlili 4. Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashuvchi firmaning taklifi va firma zararini minimallashtirish sharti  Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. Xulosa.

Mavzuning dolzarbligi Deyarli har bir firmaning oldida quyidagi savol turadi: mahsulotlarni qanday hajmda ishlab chiqarish kerak? Mahsulotni o`ta ko`p ishlab chiqarganingizda uning narxi tushib ketishi, kam ichlab chiqarganingizda qo`shimcha foyda olish imkoniyatini yo`qotishingiz mumkin. Ushbu taqdimotda biz mukammal raqobatlashgan bozor sharoitida firmaning qanday qilib maksimal foyda olib keladigan optimal ishlab chiqarish hajmini tanlashi mumkinligini ko`rib chiqamiz.

Mavzu ob’ekti va predmeti Mavzuning ob’ekti bo’lib mukammal raqobatlashgan bozorda qisqa muddatli oraliqda firma foydasi va uning taklifi hisoblanadi. Mavzu predmeti bo’lib Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydasini maksimallashtirishga va uning taklifiga ta’sir qiluvchi omillar ta’siri hisoblanadi.

Kirish. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING FARMONI INVESTITSIYA VA TASHQI SAVDO SOHASIDA BOSHQARUV TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH CHORA- TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA Mamlakatimizda investitsiya iqlimini yaxshilash, eksport salohiyatini oshirish, biznesni jadal rivojlantirish uchun asos sifatida investitsiya va tashqi savdo faoliyatini samarali tartibga solish bo‘yicha salmoqli ishlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, investitsiya jarayonining mahsulotni tashqi bozorlarda ilgari surish yakuniy ko‘rsatkichlari bilan sust bog‘langanligi saqlanib qolmoqda. Davlat boshqaruvining amaldagi tizimi investitsiya va savdo masalalarini alohida tartibga solishga asoslangan, bu esa mazkur sohalarda tashkiliy-huquqiy mexanizmlarni qayta ko‘rib chiqishni taqozo etmoqda. Respublikaning investitsiya salohiyatini oshirish, iqtisodiyotning ustuvor soha va tarmoqlariga investitsiyalarni jalb qilish, investitsiya kiritish jarayonining raqobatbardosh eksportga mo‘ljallangan mahsulotlarni ishlab chiqarish bilan o‘zaro bog‘liqligini ta’minlash hamda 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini “Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturi belgilangan vazifalarni amalga oshirilmoqda.

1. Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari, firma daromadlarini hisoblash

Sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqmaydi; Bozor sub'yektlari bozor to‘g‘risida to‘liq axborot olish imkoniyatiga ega.Bozorga yangi sotuvchilarni kirishi va sotuvchilarni bozordan chiqishi cheklanmagan;Sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo‘lsa, shunday qabul qiladilar va ular narxga ta'sir qila olmaydilar; Bozor mukammal raqobatlashgan yoki raqobatlashgan bozor bo‘la oladi, agar unda quyidagi shartlar bajarilsa:18 0B 0B 0D 0A 12

Bozor turlari: Monopsoniya – xaridor bitta bo’lib, sotuvchilar ko’p bo’lgan bozor. Agar bozorda monopolist sotuvchi bilan monopolist xaridor uchrashsa, bunday holda ikki tomonlama monopoliya bo’ladi. Monopol raqobat bozori – to’liq raqobatlashmagan bo’lib, unda qatnashadigan firmala soni ko’p bo’lib, ularning har biri o’z tovalarining ma’lum chegarada nazorat qiladi, ya’ni ular kichik bo’lsa ham monopol hokimiyatga ega.Sof monopoliya – bu bitta sotuvchi va ko’p xaridorlar qatnashgan bozor, yoki o’rnini bosadigan tovar bo’lmagan tovarni saotadigan yagona sotuvchi bo’lgan bozor vaziyatti, yoki chegarasi tarmoq chegarasiga armoq chegarasi teng bo’lgan bozor. Sof monopoliya va raqobatlashgan bozor bir- biriga teskari bozorlar hisoblanadi. Oligopoliya – bu bozor tizimida biron- bir tovarni sotishda cheklangan firmalar hukmronlik qiladi.

Bozor — sotuvchilar bilan haridorlar oʻrtasidagi tovar ayirboshlash munosabatlari; ishlab chiqarish bilan isteʼmolni oʻzaro bogʻlovchi mexanizm. Bozor obʼyekti nafligi bor tovar va xizmatlar, subʼyekti esa Bozorishtirokchilari (sotuvchi va haridorlar) boʻlib, ular firmalar, uy xoʻjaliklari, davlatning tashkilot, idoralari va boshqalardan iborat. Bozor ishtirokchilari tovar va xizmatlarni pul vositasida ayirboshlash yuzasidan munosabatlarga kirishadilar. Bozorda tovarlar bilan oldisotdi munosabatlari tovar ishlab chiqarish, tovar ayirboshlash va pul muomalasi qonunlariga binoan amalga oshiriladi. Bozor ishtirokchilari sotuvchi hamda haridor maqomiga ega boʻladilar. Bozorda 2 jarayon amalga oshadi: biri — tovarlarni sotish, bunda tovar pulga almashadi, yaʼni T—P; ikkinchisi — tovarni harid etish, pulni tovarga ayirboshlash, yaʼni P—T. B.T.Salimov, S.S.G’ulomov, P.X Alimov “mikroiqtisodiyot”

“ Raqobat — xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning (raqobatchilarning) musobaqalashuvi bo’lib, bunda ularning mustaqil harakatlari ulardan har birining tovar yoki moliya bozoridagi tovar muomalasining umumiy shart-sharoitlariga bir tomonlama tartibda ta’sir ko’rsatish imkoniyatini istisno etadi "yoki cheklaydi” Raqobatlashgan bozorda tovar narxi bozorda talab va taklif asosida shakllanadi va unga sotuvchi ham xaridor ham ta’sir qila olmaydi: Raqobatlashgan bozorda har bir alohida sotuvchi tomonidan sotiladigan tovarning bozorda sotiladigan umumiy tovar miqdoridagi ulushi juda oz bo’lgani uchun ham u tovar narxini o’zgartira olmaydi. “ Raqobat to’g’risida” gi O’zbekiston Respublikasining Qonuni. www.lex.uzconst P 

Firma daromadlari va ularni hisoblash Raqobatlashgan bozorda umumiy daromad (TR) firma tomonidan ma’lum miqdordagi ne’matni sotishdan olgan daromadiga teng, ya’ni umumiy daromad sotilgan mahsulot miqdorini (Q) uning narxiga (P) ko’paytmasiga teng: O’rtacha daromad - sotilgan bir birlik mahsulotga to’g’ri keladigan daromaddir, ya’ni: Chekli daromad - bu qo’shimcha bir birlik ne’matni sotish natijasida umumiy daromadning o’sgan qismi TR P Q   P Q Q P Q TR AR     MR R Q Q d P Q Q P Q Q P            ( ) ( )

Raqobatlashgan bozordagi narx, o’rtacha va chekli daromad P narx D (talab chizig’i) Tovar miqdoriP 0 Q Raqobatlashgan bozorda talab chizig’i o’rtacha va chekli daromadlar chizig’i bilan ifodalanadi. Agar abtsissa o’qi bo’yicha mahsulot miqdori Q ni va ordinat o’qi bo’yicha tovar narxini joylashtirsak, ular o’rtasidagi bog’liqlik gorizontal o’qga nisabatan parallel chiziq bilan ifodalanadi va bu chiziq raqobatlashgan bozorda harakat qiluvchi firma mahsulotiga bo’lgan talab chizig’ini beradi.MR AR P   0

Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o’zgarmaydi, shuning uchun u foydani maksimallashtiradigan o’zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini tanlashi lozim bo’ladi. Ma’lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad bilan umumiy xarajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya’ni: Agar abtsissa o’qi bo’yicha ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini, ordinata o’qi bo’yicha - umumiy daromadni joylashtirsak, daromadning masulot hajmiga bog’liqligi koordinata boshidan chiquvchi nur bilan ifodalanadi. Umumiy xarajatlar esa o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indisidan hosil bo’ladi. Rasmdagi grafikdan ko’rish mumkinki, ishlab chiqarish hajmi kichik bo’lganda, firma foydasi manfiy bo’ladi, firma zarar bilan ishlaydi, firmaning daromadi o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlarni qoplash uchun etarli emas. 2. Foydani maksimallashtirishni nazariy jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilish      Q TC Q TR Q   

Q 0 TRTC FC P R <0 P R >0A B Q A Q BQ opt P R Qisqa muddatli oraliqda foydani maksimallashtirish grafigi *Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. P.-220.

. Raqobatlashuvchi firmaning muvozanat holati. Biz ko’rgan edikki, raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan belgilanadi va unga firma ta'sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizig’i gorizontal chiziqdan iborat bo’lib, uning chekli daromadi narxga teng. Demak, raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi) shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx chekli xarajatga teng bo’lsin:MC P 

3. Firmaning muvozanatlik sharti va uning tahlili. C , P xarajatlar va narx P=MC = MR D Q 2 Q * Q 10 MC ATCS AVC KF E P e A B S Q Q 2 >Q* bo’lganda foydaning yo’qotilishi Foydaning yo’qotilishi Q 1 <Q*  Q ATC P         0 ) (' ]' [ , 0 ''      Q MC Q MC p Q  0 ) ('  Q MC

Raqobatlashuvchi firma foydasi B 1 MC P ATC AVCE 1 E 0 P 0P 1 A 1 A 0 B Q 0 Rasmda, boshlang’ich narx P 0 bo’lganda umumiy foyda P 0 A 0 B 0 E 0 to’rtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib P 1 bo’lganda umumiy foyda qiymati ham oshadi va P 1 A 1 B 1 E 1 to’rtburchak yuzi bilan ifodalanadi.

Firmaning raqobatlashgan bozorda qisqa muddatli oraliqdagi yo’qotishlari ATC EB P=MCMC P AVC M P Q Q *0

Qisqa muddatli oraliqda firmaning harakat qilish qoidalari A nuqta firmaning zararsiz ishlash nuqtasi deyiladi, bu nuqtada P e =ATC(Q) bo’lib, firma zarar ham ko’rmasdan, foyda ham olmasdan ishlashini ifodalaydi. Ishlab chiqarishni to’xtatish qoidasiga ko’ra firmaning iqtisodiy foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik bo’lsa, ya’ni raqobatlashgan bozordagi narx o’rtacha o’zgaruvchan xarajatdan kichik bo’lsa P<AVC(Q) , firma yopiladi (ushbu bozordan ketadi, faoliyatini tugatadi)

4. Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashuvchi firmaning taklifi va firma zararini minimallashtirish sharti Firmaning noldan yuqori hajmdagi ishlab chiqarish taklif chizig’i chekli xarajatning o’rtacha o’zgaruvchan xarajatning minimumidan yuqorida yotgan qismi bilan ustma-ust tushadi

Firma foydasini maksimallashtirish sharti Rasm chekli xarajatlar egri chizig`i (MC), o`rtacha umumiy xarajatlar egri chizig`i (ATC), va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar egri chizig`i (AVC)ni ko`rsatadi. U shuningdek chekli daromad (MR) va o`rtacha daromadga (AR) teng bozor narxini ham ko`rsatadi.

Firma zararini minimallashtiradigan hol Agar bozor muvozanati narxi P e bo’lganda va talab chizig’i taklif chizig’ini AC va AVC chiziqlari o’rtasida kesib o’tsa, ya’ni, bo’lsa, firma o’z yo’qotishlarini (zararini) minimallashtiradi. min ( ) min ( ) AVC Q P AC Q e e e  

Xulosa va takliflar Bozor sharoitida har qanday firmaning asosiy maqsadi foydani maksimallashtirishdan iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish orqali topiladi. Xarajatlar firmaga nisbatan tashqi va ichki xarajatlarga bo’linadi. Tashqi xarajatlarga tashqi to’lovlar, ya’ni tashqi mol etkazib beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektroenergiya, gaz) to’lovlar kiradi. Umumiy daromaddan tashqi xarajatlarni ayirib tashlasak, buxgalteriya foydasini olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga olmaydi. Tashqi va ichki xarajatlarning yig’indisi alternativ yoki iqtisodiy xarajatlarni tashkil qiladi. Alternativ xarajatlar, firmaning resurslaridan eng yaxshi variantda foydalanishi bilan bog’liq yo’qotilgan imkoniyatlardir. Qisqa muddatli oraliq - bu shunday vaqt oralig’iki, firma bu oraliqda faoliyat ko’rsatganda, u ishlab chiqarish omillaridan kamida bittasining hajmini o’zgartira olmaydi. Uzoq muddatli oraliq - bu oraliqda firma ishlab chiqarishda foydalanayotgan barcha ishlab chiqarish omillari hajmini (ishlab chiqarish quvvatini ham) o’zgartiradi.

Xulosa va takliflar Olib borilgan tahlillar natijasida quyidagi takliflarni bermoqchimiz:  Bozor iqtisodiyoti sharoitida mukammal raqobatlashgan bozorda firma har doim daromadlari va xarajatlarini, ishlab chiqarilgan har bir birlik mahsulotdan olinadigan daromadlarni va foydani tahlil qilib borishi lozim. Chunki, mukammal raqobatlashgan bozorda foydaning ma’lum bir qismining yuqotilishiga ham olab keladi;  Mukammal raqobatlashgan bozorda firmaning chekli xarajatlari mahsulot narxidan past bo’lsa ishlab chiqarishni oshirish lozim. Agarda chekli xarajatlar mahsulot narxidan yuqori bo’lsa ishlab chiqarishni kamaytirish lozim, qachonki, chekli xarajat mahsulot narxiga teng bo’lgancha. Chekli xarajatlar mahsulot narxiga teng bo’lganda maksimal foydaga erishadi;  Agar bozorda mahsulot narxi oshsa firma ishlab chiqarishni yanada oshirib borish maqsadga muvofiq;

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 . O’zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida” gi Qonuni, 2016 yil 13 dekabr. 2. Pindyck S.Robert. Microeconomics. Pindyck S. Robert. Microeconomics. University of California, Berkeley. 2013, 3. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik - T.: TDIU, 2006. - 230 b. 4. Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y. – 304 b. 5. G’ulomov S.S., Alimov R.X, Salimov B.T., Xodiev B.Yu., Ishnazarov.A.I. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: “ShARQ” nashriyoti, 2001. - 320 b. 6. Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. 6 . http://www. lex .uz

1-masala. Fermer xo’jaligi qizil lavlagi ishlab chiqaradi. Fermer xo’jaligining umumiy xarajat funksiyasi TC=500000+0,01Q 2 ga teng. Q - lavlagi hajmi, kg Qizil lavlagining bir kilogrammidan olinadigan chekli daromad MR=100 co’m bo’lsa fermer xo’jaligi foydasini maksimallashtiradigan mahsulot hajmini, yalpi daromad va foydani aniqlang. Echilishi: a) MC=TC`= (500000+0,01Q 2 )'=0,02Q 0,02Q=100 Q=5000; Q*=5000; TR=Q*P =5000*100=500000; TC=500000+0,01*50002=500000-250000=250000; Profit = 500000 - 250000 =250000. Ilovalar

2-masala : Ishlab chiqarish shartlari yuqoridagi grafik bilan xarakterlanadigan firma qanday ishlab chiqarish hajmida a) foyda ola boshlaydi; b) umumiy daromadni maksimallashtira oladi? Masalani grafik shaklda yeching.

Yechimi. Masalaning yechimi grafikda ko`rsatilgan. Foydaning umumiy xarajatlardan oshishi 1,5 dan 8 donagacha ishlab chiqarish hajmi intervalida kuzatiladi. O`rtacha daromadning maksimallashishiga ishlab chiqarish hajmi 5 bo`lganda erishiladi.

Yechimi. Firmaning maksimal va o`rtacha xarajatlarini hisoblab chiqamiz МС1 = C1'(q) = l/4q; AC1 = C1(q) /q = l/8q; MC2 = C2'(q) = q; AC2 = C2(q) /q = l/2q. Maksimal xarajatlar ishlab chiqarishning har qanday darajasida o`rtacha xarajatlardan ko`proq. Endi tarmoqdagi taklifni hisoblab chiqamiz: q1 = 4МС1, q2 = МС2, q = 5МС, dan kelib chiqadiki, Р = l/5q. Tarmoqdagi muvozanat talab va taklifning tengligida yuz beradi, shundan muvozanatlashgan baholari va ishlab chiqarish hajmi: 25 — 4/5q = l/5q, q = 25. q ni talab funksiyasiga qo`ysak, muvozanatashgan narx P=5 chiqadi. Har bir firma uchun ishlab chiqarish hajmini topamiz, q1 + q2 = 25, Р = 5; q1 = 4МС1 = 4 х Р = 4 х 5 = 20; q2 = 1 х МС2 = 1 х Р = 5. Muvozanatlashgan islab chiqarish hajmi 25 ga teng (birinchi firma - 20, ikkinchi firma - 5), muvozanatlashgan narx esa 5ga teng.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Sanoat korxonalarining uzoq muddatli aktivlari va amortizatsiya siyosati

Sanoatda tannarx foyda va ishlab chiqarish rentabelligi

Korxona ( firma ) xarajatlari va foydasi

Turistik mahsulotlarga narx belgilashning xususiyatlari

Sanoat korxonalarida foydani shakllantirish va undan samarali foydalanish