Sanoat korxonalarining uzoq muddatli aktivlari va amortizatsiya siyosati - Iqtisodiyot - Slaydlar

Sanoat korxonalarining uzoq muddatli aktivlari va amortizatsiya siyosati

Yuklangan vaqt:

04.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

65.6845703125 KB

Ko'chirib olish

Sanoat korxonalarining uzoq muddatli aktivlari va amortizatsiya siyosati

Reja: 1. KIRISH. 2. ASOSIQ QISM. a) Uzoq muddatli aktivlar. b) Uzoq muddatli aktivlarning amortizatsiyasi. 3. XULOSA.

KIRISH. Uzoq muddatli aktivlar bo`limida asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar qiymati, uzoq muddatli investitsiyalar, o`rnatiladigan uskunalar, kapital qo`yilmalar, uzoq muddatli debitorlik qarzlari va muddati kechiktirilgan uzoq muddatli xarajatlar summalari oshkor qilinishi kerak. Uzoq muddatli aktivlar. Subyekt faoliyatida uzoq muddatli asosda foydalaniladigan aktivlar, jumladan subyektning mulki, binolari va uskunalari, moddiy aktivlari, taraqqiyot va gudvillga xarajatlari. Investitsiyalash maqsadida saqlab turilgan va hisobot kunidan boshlab, 12 oy davomida sotilishi mumkin bo`lmagan aktivlar. Uzoq muddatli aktivlar quyidagi ijobiy xususiyatlar bilan tasniflanadi: a) ular inflatsiya bilan bog`liq yo`qotishlardan kam zarar ko`radi va undan yaxshi himoyalangan; b) korxonaning operatsiya faoliyati jarayonida ular tijorat tavakkalchiligi bilan bog`liq yo`qotishlardan kamroq zarar ko`radi; v) bu aktivlar tovar bozorlaridagi konyunktura holatiga mos ravishda turli mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlab, foydani o`stirishga sharoit tug`diradi; g) tovar-moddiy zaxiralarni saqlash orqali ularni yo`qotishlardan himoyalashga imkon yaratadi; d) tovar bozorlari konyunkturasida ijobiy o`zgarishlar yuz berganda ular operatsiya faoliyatni kengaytirish zaxiralariga ega.

Shu bilan birga uzoq muddatli aktivlarga xos bo`lgan bir qator salbiy xususiyatlar ham mavjud: a)ularga xos ma’naviy eskirish ta’sirida, ishlab chiqarish jarayonidan chiqarilmasdan turib o`z bozor qiymatini yo`qotishi va zamon talablariga mos kelmay qolishi mumkin; b) bu aktivlarni qisqa muddatli oraliqda operativ boshqarish samaradorligi pastdir, bozor konyunkturasidaga salbiy o`zgarishlar ta’sirida bu aktivlarni tezda o`zgartirish va yangi mahsulot ishlab chiqarishga moslashtirish imkoni cheklangan; v) bu aktivlarning ko`p qismi past likvidli aktivlar sirasiga kiritiladi va zarur paytlarda korxona majburiyatlari bo`yicha to`lovlar uchun pul mablag`lariga aylantirish tezligi pastdir. Ularga quyidagilar kiradi: Asosiy vositalar — ishlab chiqarish jarayonida bir yildan ortiq muddatda ishlatiladigan, har bir donasining narxi sotib olish paytida eng kam oylik ish haqining ellik baravaridan yuqori bo`lgan, kelgusida korxona iqtisodiy naf keltiradigan aktivlar kiradi. Ishlab chiqarish jarayonida ular asta- sekin eskirib boradi. Asosiy vositalarga yer, yerni obodonlashtirish, bino va inshootlar, asbob va uskunalar, hisoblash texnikasi, ofis mebeli, transport vositalari, ishchi va mahsuldor hayvonlar va boshqalar kiradi.

Nomoddiy aktivlar — moddiy ko`rinish va shaklga ega bo`lmagan biroq ishlab chiqarish jarayonida bir yildan ortiq muddatda ishlatiladigan, hisobda boshlang`ich bahosiga ega bo`lgan va ishlab chiqarish jarayonida eskirib boradigan aktivlarga aytiladi. - ixtirolardan foydalanish uchun olinadigan patent huquqi; - ayrim turdagi faoliyat turlari bilan shug`ullanish huquqini qo`lga kiritish uchun olinadigan litsenziyalar; - innovatsiya predmeti bo`lgan ishlab chiqarish jarayonlarida to`plangan tajribalarning izohlari yoritilgan va texnik hujjatlar ko`rinishida rasmiylashtirilgan, ammo patentlashtirilmagan texnikaviy, texnologik, boshqaruv, tijorat va boshqa bilimlarning yig`indisi hisoblanadigan – «nou-xau»; - yaratilgan sanoat namunalari va modellaridan foydalanishga bo`lgan huquq; - yuridik shaxsning firma nomidan foydalanish huquqini beruvchi savdo markalari; - muayyan ishlab chiqaruvchi tovarlarini boshqa shu turdagi tovarlardan farqlash uchun xizmat qiladigan va o`rnatilgan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan tovar belgilari – emblemalar, chizmalar yoki timsollar; - kompyuter dasturiy ta’minotidan foydalanish huquqi ; - korxonaning yer va tabiiy resurslardan foydalanish huquqini qo`lga kiritishi; - korxonani tashkil etish va ro`yxatdan o`tkazish davrida amalga oshirilgan tashkiliy xarajatlar; - bozorda yuqori obro`ga ega firmaning savdo markasi yoki ishlab chiqarish texnologiyasidan foydalanish huquqini (litsenziyani) sotib olish chog`ida xaridorning litsenziya egasi tomonidan qat’iy belgilab berilgan shartlarga (mahsulot va xizmatlarni sotish chog`ida sifat standartlariga rioya etish) so`zsiz rioya etishini ko`zda tutuvchi shartnoma - franchayzing; - san’at asarlari va boshqa asarlarga mualliflik huquqi; - samarali ishlab chiqarish va boshqaruv tizimini qo`llashi natijasida tarmoq korxonalariga nisbatan yuqori foyda oladigan korxonaning balans qiymati bilan bozor qiymati o`rtasidagi farq sifatida hisobga olinadigan - gudvill; - boshqa nomoddiy aktivlar.

Kapital qo`yilmalar — qurilish yoki asosiy vositalar yoki nomodiy aktivlarni sotib olish va ularni foydalanishga topshirishgacha bo`lgan xarajatlar summasining yig`indisiga tengdir. Masalan, korxona qurilish olib borayotgan bo`lsa, qurilish bilan bog`liq barcha xarajatlar kapital qo`yilmalar hisobida aks ettiriladi. Uzoq muddatli moliyaviy qo`yilmalar — foiz yoki dividend ko`rinishda daromad olish maqsadida uzoq vaqt davomida o`zida saqlab turadigan qarz va ulushli qimmatli qog`ozlarni sotib olishga aytiladi. Uzoq muddatli debitorlik qarzlar — bir yildan ortiq muddatga korxona oldida qarzdor jismoniy va yuridik shaxslar hisoblanadi. Asosiy mablag`lar va nomoddii aktivlar ularning to`liq boshlang`ich qiymati bo`yicha hisobga olinadi. Asosiy mablag`lar va nomoddiy aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish ularning qiymati to`liq to`laguncha yoki obyekt safdan chiqib ketgunga qadar bo`lgan eskirishini (amortizatsiyani) hisoblash yo`li bilan amalga oshiriladi. Buxgalteriya hisobining milliy standartlari talablaridan kelib chiqib, asosiy vositalar (fondlar) tarkibiga: - dastlabki qiymati belgilangan qiymatdan kam bo`lmagan (eng kam ish haqiga nisbatan belgilanadi); - bir yildan ortiq xizmat muddatiga ega mehnat vositalari kiritilgan. Qishloq xo`jaligida asosiy vositalar tarkibiga qiymatidan qat’iy nazar qishloq xo`jaligi mashina va asboblari, voyaga etgan ish hayvonlari va mahsuldor chorva mollari kiradi.

Asosiy fondlar ishlab chiqarishga taalluqli va noishlab chiqarishga taalluqli fondlarga bo`linadi. Ishlab chiqarishga taalluqli asosiy fondlar mahsulot ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etadi. Shu bilan birga mahsulot ishlab chiqarish sohasida bevosita ishtirok etmaydigan noishlab chiqarish fondlaridan ham foydalaniladi. Ular xo`jalikning dam olish xonalari, hammom va dush kabi maishiy xaraktyerdagi bino-inshootlaridan tashkil topadi. Noishlab chiqarish fondlari mahsulot ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etmasada, ular fermer xo`jaligida mehnat resurslarining ishchi kuchini qayta tiklash va mehnat unumdorligini oshirishda muhim omil bo`lib xizmat qiladi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining barchasi ham qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishida birdek ishtirok etmaydi. Traktorlar, kombaynlar, yuk avtomobillari, qishloq xo`jaligi mashina va uskunalari, ishchi va mahsuldor hayvonlar bevosita asosiy ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etib, o`simlikchilik va chorvachilik mahsulotlarini ko`paytirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo`lsa, boshqa bir turdagi ishlab chiqarish fondlari fermer xo`jaligining sanoat xarakteridagi ishlab chiqarishi (mahsulotni qayta ishlash zavodlari, moyjuvoz, tegirmonlar va boshqa), qurilish, savdo yoki xizmat ko`rsatish kabi sohalarida ishtirok etadi. Shundan kelib chiqib, ishlab chiqarish fondlarini qishloq xo`jaligiga taalluqli va qishloq xo`jaligiga taaluqli bo`lmagan fondlarga bo`lish mumkin.

Qishloq xo`jaligi korxonalarining asosiy vazifasi qishloq xo`jaligi mahsulotlari yetishtirish bilan bog`liqligi tufayli qishloq xo`jaligiga taaluqli ishlab chiqarish fondlari asosiy o`rinni egallaydi. Uning tarkibiga imoratlar, inshootlar, o`tkazuvchi moslamalar, mashina va asbob-uskunalar, transport vositalari, uskunalar (priborlar), mahsuldor va ishchi hayvonlar, ko`p yillik daraxtlar, ishlab chiqarish va xo`jalik inventarlari, shuningdek yer unumdorligini tubdan yaxshilashga (yerlarni quritish, sug`orish tizimlarini yaratish, sho`rini yuvish va boshqa meliorativ tadbirlarga) yo`naltirilgan kapital qo`yilmalar kiradi. Imoratlar o`simlikchilik tarmog`ida g`alla, sabzovot, poliz, meva va boshqa mahsulotlarni saqlash uchun omborxonalar, texnika va mashinalarni saqlash uchun garajalardan iborat bo`ladi. Chorvachilikda unga molxonalar,zootexnik va veterinariya laboratoriyalari, yem-xashakni saqlash omborlari va boshqalar kiradi. Inshootlar – texnikaviy vazifalarni bajarishga xizmat qiladi. O`simlikchilikda unga suv minorasi, silos va senaj saqlash inshootlari, issiqxonalar, mahsulotlarni qisqa muddatda saqlash va tozalash maydonlari, sug`orish va quritish tarmoqlari kiradi. Chorvachilikda go`ng saqlash qurilmalari, suv chiqarish minorasi va qudug`i inshshoatlar turkumiga kiradi. Bulardan tashqari unga ichki xo`jalik foydalanishida bo`lgan yo`l va ko`priklar ham kiradi.

Amortizatsiya. Amortizatsiya (lot. amortisatio – qoplash), asosiy kapital (fondlar) amortizatsiyasi – asosiy kapital (mashina, mexanizmlar, jihozlar, binolar, inshootlar)ning ekspluatatsiya jarayonida eskirishi va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotlarga oʻtib borishi. Asosiy vositalar moddiy yoki jismonan va ma’naviy eskiradi. Moddiy eskirish mehnat vositalaridan foydalanish jadalligi va uning korxonada ishlatilgan muddatlari bilan belgilanadi. Ma’naviy eskirish texnika taraqqiyoti natijasida mehnat vositalarining arzonlashuvi hamda iqtisodiy jihatdan mukammal boʻlgan yangi mehnat vositalarining yaratilishi va joriy qilinishi bilan bogʻliq. A. me’yori asosiy fondlar turiga, xizmat qilish muddatlariga koʻra tabaqalashtiriladi. A. qiymati mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga kiritib boriladi. Mahsulot sotilgach, bu qiymat amortizatsiya ajratmalari koʻrinishida eskirgan jihozlar oʻrniga yangisini sotib olish uchun zarur boʻlgan mablagʻlar summasi tarzida jamgʻariladi.

Uzoq muddatli aktivlar - bu firma tomonidan bir necha yillar davomida foyda keltiradigan aktivlar yoki boshqa investitsiyalar. Uzoq muddatli aktivlar sifatida uzoq muddatli aktivlar sifatida asosiy vositalar, masalan, kompaniyaning asosiy vositalari, shuningdek uzoq muddatli investitsiyalar yoki patentlar kabi boshqa aktivlar ham bo'lishi mumkin. Uzoq muddatli aktivlar buxgalteriya balansida aks ettiriladi va odatda ular sotib olingan narx bo'yicha hisobga olinadi va shuning uchun har doim ham aktivning joriy qiymati aks ettirilmaydi Uzoq muddatli aktivlarni amaldagi aktivlarga qarama-qarshi qo'yish mumkin, ularni qulay sotish, iste'mol qilish, ishlatish yoki bir yilga mo'ljallangan standart biznes operatsiyalari yordamida tugatish mumkin. • Uzoq muddatli aktivlar - bu kompaniyaga ko'p yillar davomida foyda keltiradigan sarmoyalar. • Uzoq muddatli aktivlarga asosiy vositalar, masalan, kompaniyaning asosiy vositalari, shuningdek, uzoq muddatli investitsiyalar yoki kompaniyaning savdo belgisi kabi jismoniy ta'sir ko'rsatib bo'lmaydigan nomoddiy aktivlar ham kirishi mumkin. • Uzoq muddatli aktivlarning o'zgarishi kapital qo'yilmalar yoki tugatish belgisi bo'lishi mumkin. Uzoq muddatli akt Aktivni uzoq muddatli aktiv deb belgilaydigan standartlashtirilgan buxgalteriya formulasi mavjud emas, ammo odatda bunday aktivning ishlash muddati bir yildan ortiq bo'lishi kerak deb taxmin qilinadi.

Uzoq muddatli aktivlrning amortizatsiyasi. Amortizatsiya - bu kompaniyalarga joriy yilda foydalanilgan uzoq muddatli operatsion aktivlarning bir qismini sarflashga imkon beradigan buxgalteriya konvensiyasi. Bu naqd pulsiz xarajat bo'lib, u sof daromadni ko'paytiradi, shuningdek, daromadlarni ular paydo bo'lgan davrdagi xarajatlar bilan moslashtirishga yordam beradi. Asosiy vositalar, masalan, asosiy vositalar (PP&E) uzoq muddatli aktivlarga kiritiladi, faqat joriy yilda amortizatsiya (xarajat) qilish uchun belgilangan qism bundan mustasno. Uzoq muddatli aktivlar chiziqli yoki tezlashtirilgan jadval asosida amortizatsiya qilinishi mumkin va kompaniya uchun soliq imtiyozlarini berishi mumkin. Tahlilchilar aksariyat hollarda kompaniyaning aktivlari (masalan, EBITDA) amortizatsiyasidan oldingi daromadlarini ularning moliyaviy holatini tushunishning asosiy omili sifatida ko'rib chiqadilar, chunki amortizatsiya uzoq muddatli aktivlarning haqiqiy qiymatini kompaniyaning rentabelligiga ta'sirida yashirishi mumkin.

Uzoq muddatli aktivlarning cheklovlari Uzoq muddatli aktivlar qimmat bo'lishi va katta miqdordagi kapitalni talab qilishi mumkin, bu esa kompaniyaning naqd pulini to'kib yuborishi yoki uning qarzini oshirishi mumkin. Kompaniyaning uzoq muddatli aktivlarini tahlil qilishning cheklanishi shundaki, investorlar ko'pincha o'z foydalarini uzoq vaqt, ehtimol kelgusi yillar davomida ko'rmaydilar. Investorlar menejment guruhining kompaniyaning kelajagini tasvirlash va kapitalni samarali ravishda taqsimlash qobiliyatiga ishonishlari kerak. Hamma uzoq muddatli aktivlar ham daromadni keltirib chiqarmaydi. Giyohvand moddalar ishlab chiqaradigan kompaniyalar yangi dori- darmonlarni o'rganish uchun Ar-ge tadqiqotiga milliardlab dollar sarmoya kiritadilar, ammo ularning ozi bozorga keladi va daromad keltiradi. Har qanday moliyaviy ko'rsatkichni tahlil qilishda bo'lgani kabi, investorlar ham kompaniyaning uzoq muddatli aktivlariga nisbatan yaxlit qarashlari kerak. Kompaniyaning moliyaviy tahlilini o'tkazishda bir nechta moliyaviy ko'rsatkichlar va ko'rsatkichlardan foydalanish yaxshidir.

Haqiqiy dunyo misoli. Quyida 2018 yil 30 sentyabr holatiga Exxon Mobil Corporation (XOM) balansining bir qismi keltirilgan. • Exxonning uzoq muddatli aktivlari kompaniya balansida yashil rang bilan belgilanadi. • Uzoq muddatli aktivlar ko'k rang bilan ta'kidlangan joriy aktivlarning umumiy sonidan pastroq. • Exxonning uzoq muddatli aktivlariga investitsiyalar va shu davr uchun 40,427 milliard dollar miqdoridagi uzoq muddatli debitorlik qarzlari kiradi. • Asosiy vositalar 249,153 milliard dollarni tashkil etdi, bu kompaniyaning neft burg'ulash qurilmalari va burg'ulash texnikalarini o'z ichiga oladi. • Boshqa aktivlar, shu jumladan kompaniyaning nomoddiy aktivlari 11,073 milliard dollarni tashkil etdi. • Ushbu davrda Exxonning umumiy uzoq muddatli aktivlari 300,653 milliard dollarni yoki (40,427 dollar + 249,153 dollar va 11,073 dollar) tashkil etdi.

Xulosa. Uzoq muddatli aktivlar bo`limida asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar qiymati, uzoq muddatli investitsiyalar, o`rnatiladigan uskunalar, kapital qo`yilmalar, uzoq muddatli debitorlik qarzlari va muddati kechiktirilgan uzoq muddatli xarajatlar summalari oshkor qilinishi kerak. Uzoq muddatli aktivlar. Subyekt faoliyatida uzoq muddatli asosda foydalaniladigan aktivlar, jumladan subyektning mulki, binolari va uskunalari, moddiy aktivlari, taraqqiyot va gudvillga xarajatlari. Investitsiyalash maqsadida saqlab turilgan va hisobot kunidan boshlab, 12 oy davomida sotilishi mumkin bo`lmagan aktivlar. Uzoq muddatli aktivlar quyidagi ijobiy xususiyatlar bilan tasniflanadi: a) ular inflatsiya bilan bog`liq yo`qotishlardan kam zarar ko`radi va undan yaxshi himoyalangan; b) korxonaning operatsiya faoliyati jarayonida ular tijorat tavakkalchiligi bilan bog`liq yo`qotishlardan kamroq zarar ko`radi; v) bu aktivlar tovar bozorlaridagi konyunktura holatiga mos ravishda turli mahsulotlar ishlab chiqarishni ta’minlab, foydani o`stirishga sharoit tug`diradi; g) tovar-moddiy zaxiralarni saqlash orqali ularni yo`qotishlardan himoyalashga imkon yaratadi; d) tovar bozorlari konyunkturasida ijobiy o`zgarishlar yuz berganda ular operatsiya faoliyatni kengaytirish zaxiralariga ega.

O'xshashlar

Sanoat tarmoqlari korxonalarining daromadi va samaradorligi

Sanoat korxonalarining tovar siyosatini boshqarish

Amortizatsiya - asosiy vositalarning eskirishi

Klastеr yondashuvi asosida sanoat korxonalarining innovatsion rivojlanish mеxanizmini takomillashtirish (konchilik korxonalari misolida)

Investitsiya jarayonlarining asosiy bosqichlari