Investitsiya jarayonlarining asosiy bosqichlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Investitsiya jarayonlarining asosiy bosqichlari

Yuklangan vaqt:

11.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1438 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Investitsiya jarayonining mazmun-mohiyati. Investitsiyalash maqsadlari va yo’nalishlari . 2. Real investitsiyalarni amalga oshirish xususiyatlari . 3. Moliyaviy investitsiyalarni amalga oshirish xususiyatlari .

Investitsiya jarayonining mazmun-mohiyati. Investitsiyalash maqsadlari va yo’nalishlari Investitsiya jarayoni investitsiyalashda hodisa, holatlarning birin-ketin almashinuvini, foyda olish yoki boshqa ijobiy natijaga erishish uchun bo’ladigan ketma-ket harakatlarning majmuini anglatadi. Shu bilan birga, investitsiya jarayonining bosh nuqtasi qaerdan yoki nimadan boshlanadi? Yoki qaerdan «start» oladi? Biz, ko’pchilik iqtisodchilarning investitsiyalashning asosini jamg’armalar tashkil qiladi, degan fikriga qo’shilamiz. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda, investitsiya jarayonining bosh nuqtasini jamg’arma tashkil qiladi. Bundan ko’rinadiki, investitsiya jarayonini amalga oshirish uchun jamg’armalar bo’lishi talab etiladi. Jamg’armaning mavjud emasligi investitsiyalashni yo’qqa chiqaradi va investitsiyalash to’g’risida so’z yuritishning hojati ham bo’lmaydi. Demak, investitsiya jarayonini tushunishda resurslarni jamg’arish jarayonini ham birga olib qarash uning mohiyatini yanada oydinlashtiradi. Chunki, investitsiya qilishdan oldin resurslarni jamg’arish zarur bo’ladi. Bir vaqtning o’zida, bozor munosabatlarining rivojlanishi bilan xo’jalik sub’ektlari o’rtasidagi kapitalning oqimi tezlashadi va bu jarayonda bir xo’jalik sub’ektning resurslarni jamg’arishi boshqalari uchun investitsiya qo’yishdan iborat bo’ladi, ya’ni Xasanning daromadi, Xusanning xarajati bo’ladi. Masalan, xo’jaliklar, ko’p hollarda, investitsiya qo’yish uchun o’z mablag’lari etmaganda qimmatli qog’ozlar chiqaradilar. Bu jarayon ular uchun resurslarni jamg’arishdir, ammo qimmatli qog’ozlarni sotib oluvchilar uchun investitsiya qilishdir. Bu holat investitsiya jarayoniga investorlarning resurslarni jamg’arish va ularni qo’yish bilan bog’liq harakatlari majmuasi, deb qarashga asos bo’ladi.

Investitsiya shart-sharoitlariga quyidagi omillar kiradi:  – umumiqtisodiy shart-sharoitlar  – siyosiy shart-sharoitlar  – bozor mexanizmi shart-sharoitlari  – axborot ta’minoti shart-sharoitlari  – ekologik shart-sharoitlar  – ijtimoiy madaniy va etnografik shart- sharoitlar

Investitsiya salohiyati omillari  Tabiiy resurs salohiyati  М ehnat salohiyati  Ishlab chiqarish salohiyati  Innovatsion salohiyat  Iste’mol salohiyati  Moliyaviy salohiyat

Mehnat salohiyati iqtisodiy faol aholi soni, yoshi, aholining bilim darajasi kabilarni harakterlaydi. Shuningdek, ishlab chiqarishga layoqatli, bilim, malaka, mahoratga ega bo‘lgan kishilardan iborat bo‘lsa, intellektual salohiyat jamiyat a’zolarining ilmiy, ma’rifiy, ma’naviy, intellektual salohiyatini ko‘rsatadi. Qoida tarzida, xorijiy investorlarni malakali ish kuchi va arzon ish haqi to‘lanadigan hududlar jalb qiladi. Ishlab chiqarish salohiyati mamlakatdagi mavjud ishlab chiqarish quvvatlari, ishlab chiqarish vositalari, iqtisodiyot tarkibi, qazib oluvchi, qayta ishlovchi sanoat tarmoqlari, muvaffaqiyatli amalga oshirilgan investitsiya loyihalari soni (qo‘shma korxonalar tomonidan amalga oshirilgan investitsiya loyihalarini ham qo‘shgan holda), kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatining rivojlanish holati va boshqalarni ifodalaydi.

Texnika-texnologiya salohiyati mamlakatdagi mashina-mexanizmlar miqdori, ularning tarkibi, texnologik tizim kabilardan iborat bo‘lib, u fan yutuqlari va ularning qay darajada tatbiq etilishi bilan bog‘liq. Innovatsiya salohiyati mamlakatdagi ilmiy- tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlanmalari, texnika va texnologiyalarning yangilanish darajasi (yangi avlodi), milliy ishlab chiqarishdagi yangiliklar, kashfiyotlarni harakterlaydi. Iste’mol salohiyati investorlar tomonidan mamlakatda ishlab chiqarilgan mahsulotlarning ichki bozorda qancha ulishi sotilish, shu asosda talabni o‘rganish, raqobatchilar va aholining daromadlari darajasi sifatida qaraladi.

Moliyaviy salohiyat ushbu mamlakatning moliyaviy imkoniyatlari, iste’mol va jamg‘armaning nisbati, bank sohasida pul-kredit va depozit siyosati, tashqi qarzlar holati, ichki zaxiralar va boshqalarni harakterlaydi. Investitsiya salohiyatini ifodalovchi ushbu omillarning mavjudligi xorijiy tadbirkorlarning aynan o‘sha mamlakatga investitsiya qilishining asosiy sabablaridan bo‘lishi mumkin. Biroq, investitsiya salohiyatining mavjudligi xorijiy investitsiyalarning uzoq muddat davomida barqaror kirib kelishini kafolatlay olmaydi. Mamlakatdagi qulay investitsiya shart-sharoitlarisiz investitsiya salohiyati hali «hazm qilinmagan» boylik hisoblanadi. Investitsiya muhitini baholash, aynan, investitsiya shart-sharoitlariga asoslanadi.

Investitsiya jarayoni tadbirkorlik va boshqa faoliyat turlarini tashkil etish uchun mol-mulklarning kapitallashuvini ta’minlash maqsadida investorlarning resurslarni jamg’arish va ularni turli shaklda qo’yish bilan bog’liq harakatlari yig’indisi, deb tushunilishi kerak. Bu jarayon jamg’arish (resurslar) – investitsiya qo’yish (xarajatlar) – mol-mulk kapitallashuvi – iqtisodiy yoki ijtimoiy samara ketma-ketligidan iborat bo’ladi. Albatta, bu holatda pul shaklida qo’yilgan investitsiyalar mol-mulk kapitallashuvini anglatmaydiku?, degan savol tug’ilishi mumkin. Shuni alohida qayd qilish lozimki, investitsiya jarayonining natijasida pul mablag’lari, oxir-oqibatda, kapital mol-mulklarning kapitallashuviga olib keladi. Chunki, investitsiya qo’yishdan maqsad daromad olish ekan, faqatgina mol-mulklarning kapitallashuvigina daromad olish uchun sharoit yaratadi. Shuning uchun ham pul mablag’lari, aktsiya, obligatsiya va boshqa moliyaviy shaklda investitsiya qilishdan maqsad mol-mulklarning kapitallashuvini ta’minlash, ularni yangilash va zamonaviylashtirishdan iborat.

Investitsiyalashning bosh bosqichlari quyidagilar bo’ladi: resurslarni kapital qo’yilmalarga aylantirish (resurslarning kapitallashuvi), ya’ni bunda investitsiyalar investitsiya faoliyatining aniq ob’ektlariga transformatsiyasi jarayoni yuz beradi; qo’yilgan mablag’larning kapital qiymati o’sishiga aylanishi (ekspluatatsiyaga berilgan ob’ektlar va ishlab chiqarish quvvatlari shaklida); kapital qiymatining daromad (foyda) shaklida o’sishi, ya’ni investitsiyalashning oxirgi (so’nggi) maqsadi amalga oshiriladi. Investitsiya faoliyati investitsiyalash va investitsiyalarni, mulkni ko’paytirishning asosi hisoblanadi, chunki aynan ana shu faoliyatda investitsiya bir ko’rinishdan ikkinchi ko’rinishga o’tadi, ya’ni jamg’armalar (resurslar), qo’yilmalar (xarajatlar), kapital mulk (tayyor mahsulot), iqtisodiy yoki ijtimoiy samara (daromad, foyda) va kapitalni o’stirish (jamg’arma) shaklini oladi.

Investitsiya loyihalarining ishlab chiqilishi turli tarmoqlarda olib borilishi mumkin 1. Aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlashda agrosanoat ishlab chiqarishini barqarorlashtirish va oziq- ovqat resurslarini ko’paytirish kabi investitsiya loyihalari ishlab chiqilishi mumkin. Bu loyihalar don xo’jaligini rivojlantirish va takomillashtirishga, chorva mollari mahsulotlarini ishlab chiqarishni oshirishga qaratilgan bo’lishi, shuningdek, qishloq xo’jaligi mahsulotlarini qayta ishlashda, sotishda, saqlashda yo’qotishlarni kamaytirishga yo’naltirilgan bo’lishi lozim. 2. Mashinasozlik sohasida ishlab chiqilgan va amalga oshiriladigan investitsiya loyihalari energiyani kam sarf qiluvchi mashina va uskunalar bilan ta’minlashga qaratilgan bo’lishi kerak. 3. Qurilish sanoatida investitsiya loyihalari, asosan, yakka tartibdagi va umumiy qurilish uchun kerak bo’lgan sifatli va arzon qurilish materiallari bilan bozorni to’ldirish, sanoat qurilish materiallari korxonalarini kam energiya sarf qiluvchi texnologiyalar bilan ta’minlash va qayta qurollantirish, xom ashyo bazasini rivojlantirish bilan bog’liq bo’ladi. 4. Aloqa va informatika tarmog’idagi korxonalarda loyihalar, ko’pincha, uni texnik qayta qurollantirish va elektr aloqa tarmog’ini ta’mirlash, yangi xizmat aloqalarini kengaytirish bilan bog’liq bo’ladi. 5. Kimyo sanoatidagi investitsiya loyihalari sanoatdagi raqobatbardosh yangi mahsulotlarni ishlab chiqarish va ularni sotish bilan bog’liq bo’ladi. 6. O’rmon kompleksidagi investitsiya loyihalarini amalga oshirishda yog’ochni qayta ishlovchi korxonalarni yangi texnologiyalar bilan ta’minlash hisobiga ularning ish unumini oshirish, o’rmon xo’jaligining ishlab chiqarish tarmog’ini takomillashtirish va ekologiyaga ta’sir etuvchi chiqindilarni pasaytirishdan iborat. 7. Ekologiya tarmog’idagi loyihalar sanoat va qishloq xo’jaligi korxonalarining hozirgi va keyingi faoliyatlarini, ularning mulk shakllarini hisobga olgan holda, me’yor va qoidalar asosida ekologik vaziyatni yaxshilashga yo’naltirilgan bo’lishi kerak.

Real investitsiyalarni amalga oshirish xususiyatlari Real investitsiyalar milliy iqtisodiyot uchun muhim ahamiyatga ega bo’lib, ular ichki jamg’armalar darajasidan ko’proq miqdorda kapital jamg’arish, to’lov balansini qo’llab-quvvatlash va import qilish imkoniyatini kengaytirish orqali iqtisodiy taraqqiyotga ijobiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar alohida korxonalarning faoliyati, ishlab chiqarish va kapital samaradorligini oshirish, yangi texnologiyalarni joriy etish va menejment tizimini takomillashtirishda muhim o’rin tutadi. Ushbu jarayonlar mahsulot va xizmatlar etkazib beruvchilar, buyurtmachilar, raqobatchilarga bilvosita ta’sir ko’rsatish orqali ichki bozorni rivojlantirish, ishchilarning malakasi va amaliy tajribasini oshirishda yordam beradi.

To’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar tarkibiga  ishlab chiqarish (asosiy va aylanma) fondlari, ularni kengaytirish, qayta qurish va qayta qurollantirishga qo’yiladigan iqtisodiy resurslar;  ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilma xarajatlari (bino va inshootlar, uy-joylar);  pul qiymatiga ega bo’lgan nomoddiy aktivlar (qimmatli qog’ozlar, patentlar, texnik va texnologik yangiliklar, loyihalar va boshqa intellektual mulk ob’ektlari)ni kiradi.

Real investitsiyalar qo’yidagi elementlardan iborat:  asosiy fondlar (asosiy kapital)ga investitsiyalar;  yer uchastkalarini sotib olishga xarajatlar;  nomoddiy aktivlar (patentlar, litsenziyalar, ilmiy-tadqiqot va tajriba- konstruktorlik ishlanmalari)ga investitsiyalar;  moddiy aylanma mablag’lari zaxiralarini to’ldirish xarajatlari.

To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar xorij kapitalining uzoq muddatga joylashtirilishini, investor tashkil qilayotgan firma aktsiyalari yoki aktsiyadorlik kapitaliga to’la ega bo’lishi yoki kamida 10 foizi xo’jalik faoliyatining ta’sirchan nazorat qilinishini ta’minlashini anglatadi. To’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalar • investorga investitsiya kiritilayotgan ob’ekt ustidan nazorat qilish huquqini beruvchi ishlab chiqarishga sarflangan uzoq muddatli xorijiy qo’yilmalarni; • pirovard maqsadi foyda ko’rinishida daromad olishga qaratilgan tadbirkorlik kapitalining ustuvor shaklini; • xususiy kapitalga asoslangan to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni; • xorijiy investorning investitsiya kiritilayotgan ob’ekt ustidan to’liq egalik qilishini; • xorijiy investor tomonidan investitsiya kiritilayotgan ob’ekt ustav kapitalining 10 %dan kam bo’lmagan qismi ustidan nazorat o’rnatishini; • xorijiy investorning investitsiya kiritayotgan ob’ektlarni boshqarishda samarali qatnashishini; • mustahkam iqtisodiy munosabatlarni o’rnatish hamda korxona ustidan nazorat xuquqini qo’lga kiritish maqsadida kapital va resurslarning transchegaraviy harakatini qamrab oladi va namoyon etadi. • estitsiyalar:

Moliyaviy investitsiyalarni amalga oshirish xususiyatlari Bozor munosabatlari sharoitida pul resurslarini uzluksiz shakllantirish va ularni daromad keltiruvchi ob’ektlarga samarali investitsiyalash moliya bozori yordamida ta’minlanadi. Ushbu bozor o’zida pul bozori, kredit bozori va fond bozorini mujassam etadi. Fond bozorida moliyaviy (portfel) investitsiyalar amal qiladi-ki, ular qimmatli qog’ozlarni sotib olishga yo’naltirilgan bo’ladi. Moliyaviy investitsiyalar – daromad olish (xuddi foizlar, dividendlar va ijara haqi singari) va asosiy kapital qiymatini ko’paytirish maqsadida investor tasarrufida bo’lgan korxona aktivlari. Mohiyat jihatdan «qimmatli qog’ozlarga (aktsiya, obligatsiya va boshqa qimmatli qog’ozlar), ya’ni moliyaviy aktivlarga joylashtirilgan kapital moliyaviy investitsiyalarni anglatadi»

Moliyaviy investitsiya yuridik va jismoniy shaxslarning ixtiyorida mavjud bo’lgan bo’sh pul mablag’laridan samarali foydalanishni ta’minlaydi. Moliyaviy investitsiyalar joriy (qisqa) va uzoq muddatli investitsiyalarga ajratiladi. Joriy (qisqa) investitsiyalar – erkin sotiladigan va bir yildan ko’p bo’lmagan muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog’ozlar, ular, odatda, bozor (likvidli) qimmatli qog’ozlari, deb ataladi. Hozirgi iqtisodiy sharoitda jalb etilgan mablag’lar hisobiga investitsiya faoliyatini moliyalashtirish, asosan, qimmatli qog’ozlar, xorijiy investitsiyalar va bank kreditlari hisobiga amalga oshirilmoqda. Aytish joizki, bank kreditlari qarz mablag’lari tarkibiga kiritilsa ham, bu manbani jalb qilingan mablag’lar tarkibiga kiritish mumkin, chunki bank krediti investitsiya faoliyatini moliyalashtirish uchun chetdan, kredit tashkilotlaridan jalb qilinadi.

O'xshashlar

Investitsiya

Marketing va uni rivojlanishining asosiy bosqichlari

Investitsiya siyosati. Iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiya roli

Xalqaro investitsiya harakati

Qulay investitsiya muhiti