Qisqa muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Qisqa muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifi

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

788.435546875 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “ KORPORATIV BOSHQARUV” fakulteti “ MIKROIQTISODIYOT” fanidan ORALIQ NAZORAT ISH TAQDIMOTI Mavzu: Qisqa muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifi

MUNDARIJA Kirish 1. Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari, firma daromadlarini hisoblash 2. Foydani maksimallashtirishni nazariy jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilish 3. Firmaning muvozanatlik sharti va uning tahlili 4. Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashuvchi firmaning taklifi va firma zararini minimallashtirish sharti Xulosa va takliflar Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati Ilova

Mavzuning dolzarbligi Deyarli har bir firmaning oldida quyidagi savol turadi: mahsulotlarni qanday hajmda ishlab chiqarish kerak? Mahsulotni o`ta ko`p ishlab chiqarganingizda uning narxi tushib ketishi, kam ichlab chiqarganingizda qo`shimcha foyda olish imkoniyatini yo`qotishingiz mumkin. Ushbu taqdimotda biz mukammal raqobatlashgan bozor sharoitida firmaning qanday qilib maksimal foyda olib keladigan optimal ishlab chiqarish hajmini tanlashi mumkinligini ko`rib chiqamiz. 131C2627

Mavzu ob’ekti va predmeti Mavzuning ob’ekti bo’lib mukammal raqobatlashgan bozorda qisqa muddatli oraliqda firma foydasi va uning taklifi hisoblanadi. Mavzu predmeti bo’lib Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydasini maksimallashtirishga va uning taklifiga ta’sir qiluvchi omillar ta’siri hisoblanadi. 131C 0110 120C 1A18 01 111C 1A18

Mavzu bo’yicha tadqiqot maqsadi va vazifalari Raqobatlashgan bozorda qisqa muddatli oraliqda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifi nazariy va amaliy yoritish, o’rganish natijalari bo’yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Belgilangan maqsadga erishish uchush quyidagi vaziflar belgilandi: • Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari, firma daromadlarini hisoblash masalalarini o’rganish • Foydani maksimallashtirishni nazariy jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilinishini ko’rib chiqish • Firmaning muvozanatlik shartini ochib berish • Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashuvchi firmaning taklifi va firma zararini minimallashtirish sharti yoritib berish 13 06 0D 10 1B 3029 261C27221B1F 1229 01 0B 0B 0D1C 1E 01 21 11 01 21 01 28 1E

Mavzu bo’yicha qisqacha o’rganilgan adabiyotlar tahlili Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashgan bozorda firma foydasini maksimallashtirish masalasi ko’plab iqtisodchi olimlar tomonidan o’rganilgan. Xususan, o’zbek iqtisodchi olimlaridan B.T.Salimov, Sh.I Mustafakulovlar; Russ iqtisodchilaridan R.M.Nureev, Yu.V.Taranuxalar; Shuningdek, elastiklikka oid tushunchalar xorijiy iqtisodchilardan R.Pindayk, D.Rabinfeld, R.Kembel, R.Makkonellarning ilmiy asarlarida o’rganilgan. Salimov B., Mustafakulov Sh., Salimov D.. Mikroiqtisodiyot: masalalar, namunalar, topshiriqlar, testlar. (O’quv qo’llanma) – T.:TDIU, 2010-196 b. Пиндайк Р., Рабинфельд Д. Микроэкономика / Пер. с англ. - СПб.: Питер, 2011. - 608с. Тарануха Ю.В. Микроэкономика: учебник - М. : «Дело и Сервис», 2006. -640 с. Нуреев Р. М. Курс микроэкономики : Учебник.- М .: Норма : ИНФРА-М, 2014. - 624 с. Campbell R.McConnell. Microeconomics.-Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. -566 р. Pindyck, Robert S.Microeconomics. - Copyright 2012, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc.- 681 p. 13 0E 28 1E 13 0C2F19 06 0B 1C 06

Tadqiqotda qo’llanilgan uslublarning qisqacha tavsifi Mukammal raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifini o’rganishda induktsiya va deduktsiya, guruhlash, qiyosiy tahlil usullaridan foydalanildi. Tadqiqotning uslubiy asoslari bo’lib Prezident asarlarida, etakchi iqtisodchi olimlar va mutaxassislarning ushbu mavzuga oid ilmiy ishlarida keltirilgan fikr va mulohazalar xizmat qiladi. Shunindek, tahlillarni amalga oshirishda O’zbekiston Respublikasining qonunlari, Prezident farmoni va qarorlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlaridan foydalanildi. 09 01 0C 13 11 1A 0B 12 1C 1C 11 39 25 0D

Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati Qisqa muddatli oraliqda mukammal raqobatlashgan bozorda firma foydasini maksimallashtirish va uning taklifini o’rganish natijalari, slayd materiallari, berilgan fikrlar va xuloslalar, masalalardan “Mikroiqtisodiyot” fani bo’yicha ma’ruza matnlarini tayyorlashda va amaliy mashg’ulotlar uchun o’quv qollanmalar tayyorlasda foydalanish mumkin. 09

 sotuvchi va xaridorlar bozorda mahsulot narxi qanday bo’lsa, shunday qabul qiladilar va ular narxga ta’sir qila olmaydilar;  bozorga yangi sotuvchilarni kirishi va sotuvchilarni bozordan chiqishi cheklanmagan;  sotuvchilar birgalikda harakat qilish strategiyasini ishlab chiqmaydi;  bozor sub’ektlari bozor to’g’risida to’liq axborot olish imkoniyatiga ega.1. Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari, firma daromadlarini hisoblash* Sof raqobatlashgan bozor tushunchasi, uning shartlari: 37380B 29

“ Raqobat — xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning (raqobatchilarning) musobaqalashuvi bo’lib, bunda ularning mustaqil harakatlari ulardan har birining tovar yoki moliya bozoridagi tovar muomalasining umumiy shart-sharoitlariga bir tomonlama tartibda ta’sir ko’rsatish imkoniyatini istisno etadi "yoki cheklaydi”* Raqobatlashgan bozorda tovar narxi bozorda talab va taklif asosida shakllanadi va unga sotuvchi ham xaridor ham ta’sir qila olmaydi: Raqobatlashgan bozorda har bir alohida sotuvchi tomonidan sotiladigan tovarning bozorda sotiladigan umumiy tovar miqdoridagi ulushi juda oz bo’lgani uchun ham u tovar narxini o’zgartira olmaydi. * “Raqobat to’g’risida” gi O’zbekiston Respublikasining Qonuni. www.lex.uzconst P  19 0C 0E6C 121A 1E 1C 0610 15 1E 0C2F

Firma daromadlari va ularni hisoblash Raqobatlashgan bozorda umumiy daromad (TR) firma tomonidan ma’lum miqdordagi ne’matni sotishdan olgan daromadiga teng, ya’ni umumiy daromad sotilgan mahsulot miqdorini (Q) uning narxiga (P) ko’paytmasiga teng: O’rtacha daromad - sotilgan bir birlik mahsulotga to’g’ri keladigan daromaddir, ya’ni: Chekli daromad - bu qo’shimcha bir birlik ne’matni sotish natijasida umumiy daromadning o’sgan qismi TR P Q   P Q Q P Q TR AR     MR R Q Q d P Q Q P Q Q P            ( ) ( ) 211C0F 0610110C1210 1E 0E 130C1E 1F100F0C1E 1E1C 01 0E3D0E 23 3B2F211D1F220B 0E3D 18 1F100F0C1E10

Raqobatlashgan bozordagi narx, o’rtacha va chekli daromad P narx D (talab chizig’i) Tovar miqdoriP 0 Q Raqobatlashgan bozorda talab chizig’i o’rtacha va chekli daromadlar chizig’i bilan ifodalanadi. Agar abtsissa o’qi bo’yicha mahsulot miqdori Q ni va ordinat o’qi bo’yicha tovar narxini joylashtirsak, ular o’rtasidagi bog’liqlik gorizontal o’qga nisabatan parallel chiziq bilan ifodalanadi va bu chiziq raqobatlashgan bozorda harakat qiluvchi firma mahsulotiga bo’lgan talab chizig’ini beradi.MR AR P   0 0C 0610110C1210 121C1410 09 181C0E 0C2F111C0E 0C2F1117100E 120C190C0F1F100E

Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri o’zgarmaydi, shuning uchun u foydani maksimallashtiradigan o’zgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini tanlashi lozim bo’ladi. Ma’lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad bilan umumiy xarajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya’ni: Agar abtsissa o’qi bo’yicha ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini, ordinata o’qi bo’yicha - umumiy daromadni joylashtirsak, daromadning masulot hajmiga bog’liqligi koordinata boshidan chiquvchi nur bilan ifodalanadi. Umumiy xarajatlar esa o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlar yig’indisidan hosil bo’ladi. Rasmdagi grafikdan ko’rish mumkinki, ishlab chiqarish hajmi kichik bo’lganda, firma foydasi manfiy bo’ladi, firma zarar bilan ishlaydi, firmaning daromadi o’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlarni qoplash uchun etarli emas. 2. Foydani maksimallashtirishni nazariy jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilish      Q TC Q TR Q    3F380B 322C31241C 1C29

$ Q 0 TRTC FC P R <0 P R >0A B Q A Q BQ opt P R Qisqa muddatli oraliqda foydani maksimallashtirish grafigi* *Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. P.-220. 1822

Raqobatlashuvchi firmaning muvozanat holati. Biz ko’rgan edikki, raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan belgilanadi va unga firma ta'sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizig’i gorizontal chiziqdan iborat bo’lib, uning chekli daromadi narxga teng. Demak, raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi) shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx chekli xarajatga teng bo’lsin:. MC P 

4. Firmaning muvozanatlik sharti va uning tahlili C , P xarajatlar va narx P=MC = MR D Q 2Q * Q 10 MC ATCS AVC KF E P e A B S Q Q 2 >Q* bo’lganda foydaning yo’qotilishi Foydaning yo’qotilishi Q 1 <Q*  Q ATC P         0 ) (' ]' [ , 0 ''      Q MC Q MC p Q  0 ) ('  Q MC 40380B

Raqobatlashuvchi firma foydasi B 1 MC P ATC AVCE 1 E 0 P 0P 1 A 1 A 0 B Q 0 Rasmda, boshlang’ich narx P 0 bo’lganda umumiy foyda P 0 A 0 B 0 E 0 to’rtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib P 1 bo’lganda umumiy foyda qiymati ham oshadi va P 1 A 1 B 1 E 1 to’rtburchak yuzi bilan ifodalanadi. 0C 0610151E1F10 06 20 0D 120C2F141710 3C 05 3C 30 3C 74 3C 0E13 121C14 06 1D 120C2F141710181F10 36 09 05 09 30 09 74 09 13

Firmaning raqobatlashgan bozorda qisqa muddatli oraliqdagi yo’qotishlari ATC EB P=MCMC P AVC M P Q Q *0 32 312C022A

Qisqa muddatli oraliqda firmaning harakat qilish qoidalari A nuqta firmaning zararsiz ishlash nuqtasi deyiladi, bu nuqtada P e =ATC(Q) bo’lib, firma zarar ham ko’rmasdan, foyda ham olmasdan ishlashini ifodalaydi.Ishlab chiqarishni to’xtatish qoidasiga ko’ra firmaning iqtisodiy foydasi har qanday ishlab chiqarish hajmida noldan kichik bo’lsa, ya’ni raqobatlashgan bozordagi narx o’rtacha o’zgaruvchan xarajatdan kichik bo’lsa P<AVC(Q) , firma yopiladi (ushbu bozordan ketadi, faoliyatini tugatadi) 18 0A 0E181A1113 06 21 0F 0E120C2F 19 07 161024 231C 06 1D0E0D

4. Qisqa muddatli oraliqda raqobatlashuvchi firmaning taklifi va firma zararini minimallashtirish sharti Firmaning noldan yuqori hajmdagi ishlab chiqarish taklif chizig’i chekli xarajatning o’rtacha o’zgaruvchan xarajatning minimumidan yuqorida yotgan qismi bilan ustma- ust tushadi 270A0E 18 20 21 0C2F0F13101B 1A15

Firma foydasini maksimallashtirish sharti Rasm chekli xarajatlar egri chizig`i (MC), o`rtacha umumiy xarajatlar egri chizig`i (ATC), va o`rtacha o`zgaruvchan xarajatlar egri chizig`i (AVC)ni ko`rsatadi. U shuningdek chekli daromad (MR) va o`rtacha daromadga (AR) teng bozor narxini ham ko`rsatadi. 32 0610151E 25100E 1F100F

Firma zararini minimallashtiradigan hol Agar bozor muvozanati narxi P e bo’lganda va talab chizig’i taklif chizig’ini AC va AVC chiziqlari o’rtasida kesib o’tsa, ya’ni, bo’lsa, firma o’z yo’qotishlarini (zararini) minimallashtiradi. min ( ) min ( ) AVC Q P AC Q e e e   32 05 06 21 120C2F141710 0A 25100E 0A 1B 0E120C2F14

Xulosa va takliflar Bozor sharoitida har qanday firmaning asosiy maqsadi foydani maksimallashtirishdan iboratdir. Umumiy holda foyda yalpi daromaddan umumiy xarajatlarni ayirish orqali topiladi. Xarajatlar firmaga nisbatan tashqi va ichki xarajatlarga bo’linadi. Tashqi xarajatlarga tashqi to’lovlar, ya’ni tashqi mol etkazib beruvchilarga (xom-ashyo, materiallar, elektroenergiya, gaz) to’lovlar kiradi. Umumiy daromaddan tashqi xarajatlarni ayirib tashlasak, buxgalteriya foydasini olamiz. Buxgalteriya foydasi ichki (yashirin) xarajatlarni hisobga olmaydi. Tashqi va ichki xarajatlarning yig’indisi alternativ yoki iqtisodiy xarajatlarni tashkil qiladi. Alternativ xarajatlar, firmaning resurslaridan eng yaxshi variantda foydalanishi bilan bog’liq yo’qotilgan imkoniyatlardir. Qisqa muddatli oraliq - bu shunday vaqt oralig’iki, firma bu oraliqda faoliyat ko’rsatganda, u ishlab chiqarish omillaridan kamida bittasining hajmini o’zgartira olmaydi. Uzoq muddatli oraliq - bu oraliqda firma ishlab chiqarishda foydalanayotgan barcha ishlab chiqarish omillari hajmini (ishlab chiqarish quvvatini ham) o’zgartiradi. 14

Xulosa va takliflar Olib borilgan tahlillar natijasida quyidagi takliflarni bermoqchimiz:  Bozor iqtisodiyoti sharoitida mukammal raqobatlashgan bozorda firma har doim daromadlari va xarajatlarini, ishlab chiqarilgan har bir birlik mahsulotdan olinadigan daromadlarni va foydani tahlil qilib borishi lozim. Chunki, mukammal raqobatlashgan bozorda foydaning ma’lum bir qismining yuqotilishiga ham olab keladi;  Mukammal raqobatlashgan bozorda firmaning chekli xarajatlari mahsulot narxidan past bo’lsa ishlab chiqarishni oshirish lozim. Agarda chekli xarajatlar mahsulot narxidan yuqori bo’lsa ishlab chiqarishni kamaytirish lozim, qachonki, chekli xarajat mahsulot narxiga teng bo’lgancha. Chekli xarajatlar mahsulot narxiga teng bo’lganda maksimal foydaga erishadi;  Agar bozorda mahsulot narxi oshsa firma ishlab chiqarishni yanada oshirib borish maqsadga muvofiq; 14

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1 . O’zbekiston Respublikasining “Korrupsiyaga qarshi kurashish to’g’risida” gi Qonuni, 2016 yil 13 dekabr. 2. Pindyck S.Robert. Microeconomics. Pindyck S. Robert. Microeconomics. University of California, Berkeley. 2013, 3. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. - 230 b. 4. Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y. – 304 b. 5. G’ulomov S.S., Alimov R.X, Salimov B.T., Xodiev B.Yu., Ishnazarov.A.I. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: “ShARQ” nashriyoti, 2001. - 320 b. 6. Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. 6 . http://www. lex .uz

1-masala. Fermer xo’jaligi qizil lavlagi ishlab chiqaradi. Fermer xo’jaligining umumiy xarajat funksiyasi TC=500000+0,01Q 2 ga teng. Q - lavlagi hajmi, kg Qizil lavlagining bir kilogrammidan olinadigan chekli daromad MR=100 co’m bo’lsa fermer xo’jaligi foydasini maksimallashtiradigan mahsulot hajmini, yalpi daromad va foydani aniqlang. Echilishi: a) MC=TC`= (500000+0,01Q 2 )'=0,02Q 0,02Q=100 Q=5000; Q*=5000; TR=Q*P =5000*100=500000; TC=500000+0,01*50002=500000-250000=250000; Profit = 500000 - 250000 =250000. Ilovalar

2-masala : Ishlab chiqarish shartlari yuqoridagi grafik bilan xarakterlanadigan firma qanday ishlab chiqarish hajmida a) foyda ola boshlaydi; b) umumiy daromadni maksimallashtira oladi? Masalani grafik shaklda yeching.

Yechimi. Masalaning yechimi grafikda ko`rsatilgan. Foydaning umumiy xarajatlardan oshishi 1,5 dan 8 donagacha ishlab chiqarish hajmi intervalida kuzatiladi. O`rtacha daromadning maksimallashishiga ishlab chiqarish hajmi 5 bo`lganda erishiladi.

Yechimi. Firmaning maksimal va o`rtacha xarajatlarini hisoblab chiqamiz МС1 = C1'(q) = l/4q; AC1 = C1(q) /q = l/8q; MC2 = C2'(q) = q; AC2 = C2(q) /q = l/2q. Maksimal xarajatlar ishlab chiqarishning har qanday darajasida o`rtacha xarajatlardan ko`proq. Endi tarmoqdagi taklifni hisoblab chiqamiz: q1 = 4МС1, q2 = МС2, q = 5МС, dan kelib chiqadiki, Р = l/5q. Tarmoqdagi muvozanat talab va taklifning tengligida yuz beradi, shundan muvozanatlashgan baholari va ishlab chiqarish hajmi: 25 — 4/5q = l/5q, q = 25. q ni talab funksiyasiga qo`ysak, muvozanatashgan narx P=5 chiqadi. Har bir firma uchun ishlab chiqarish hajmini topamiz, q1 + q2 = 25, Р = 5; q1 = 4МС1 = 4 х Р = 4 х 5 = 20; q2 = 1 х МС2 = 1 х Р = 5. Muvozanatlashgan islab chiqarish hajmi 25 ga teng (birinchi firma - 20, ikkinchi firma - 5), muvozanatlashgan narx esa 5ga teng.

O'xshashlar

Sof raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma foydani maksimallashtirish va uning taklifi

Firma foydasini maksimallashtirish

Bozor tuzilmasi mezonlari, monopoliya va mukammal raqobat

Bozorda talab va taklifni elastiklik nazariyasi

Korxona ( firma ) xarajatlari va foydasi