Bozorda talab va taklifni elastiklik nazariyasi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Bozorda talab va taklifni elastiklik nazariyasi

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

370.6845703125 KB

Ko'chirib olish

Bozorda talab va taklifni elastiklik nazariyasi

KIRISH 1. Elastiklik tushunchasi va uning turlari. Nuqtasimon va yoysimon elistiklik hamda ularni hisoblash usullari 2. Narx bo‘yicha talab elastikligi. 3. Kesishgan talab elastikligi. 4.Taklif elastikligi 5.Soliq yukini iste’molchi va ishlab chiqaruvchi o’rtasida taqsimlanishini elastiklik nazariyasiga ko’ra tahlil qilish XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI MUNDARIJA

KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Hozirgi kunda dunyoda ro`y berayotgan o`zgarishlar natijasida iqtisodiyotni liberallashtirish muhim bir masala bo`lib qoldi. Shu boisdan ham bozor mexanizmlari bo`lgan talab va taklif tushunchalarini va ayniqsa ularga ta`sir etuvchi omillar, elastiklik muhim ahamiyat kasb etadi hamda ularni kengroq o`rganishimiz muhim hisoblanadi. Mavzuning maqsadi: “Talab va taklif elastiklikligi” mavzusiga oid nazariy ta’riflar, garfik va formulalarni rivojlanish tartibida o‘rganish, elastiklik nazariyasining amaliyotda qo‘llanilishi imkoniyatlarini tadqiq etishdan iborat.

Ushbu maqsaddan kelib chiqib quyidagi vazifalar belgilab olindi : • Elastiklik tushunchasi va uning turlari. Nuqtasimon va yoysimon elistiklik hamda ularni hisoblash usullari tahlil qilish. • Narx bo‘yicha talab elastikligini o’rganish. • Kesishgan talab elastikligi haqida fikr yuritish. • Taklif elastikligi haqida ma’lumotlar berish.

Taqdimot ishining ob`ekti sifatida talab elastiklik hamda taklif elastikligi, ularga ta’sir etuvchi omillar olindi. Talab va taklifga ta`sir etuvchi omillar ular o`rtasidagi funksional bog`liqliklar tadqiqot predmeti hisoblanadi.Taqdimot ob`ekti va predmeti:

Tadqiqotda qo`llanilgan uslublarning qisqacha tavsifi: Mustaqil ishni tayyorlash jarayonida men tadqiqotning induksiya, diduksiya, grafik usullaridan foydalandim.

1.Elastiklik tushunchasi va uning turlari. Nuqtasimon va yoysimon elistiklik hamda ularni hisoblash usullari Elastiklik “ Bir o’zgaruvchining boshqa bir o’zgaruvchi ta’siri ostida o’zgarishini o’lchaydigan o’lchov; aniqroq qilib aytganda, biror o’zgaruvchining bir foizga o’zgarishini natijasida boshqa bir o’zgaruvchining ma’lum foiz miqdorga o’zgarishini ko’rsatadigan sondir.” “ Bir o’zgaruvchan mikdorning boshqa mikdorda o’zgarishiga ta’sir etish me’yoridir.” * Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006, 28-bet ** Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y. 76-bet.Elastiklik 18191A 1B

“ Elastiklik” termini iqtisodiyotda ilk bor Alfred Marshall tomo nidan 1885 yilda talab va taklif elastikligida qo‘llanildi. Elastiklik - bir o‘zgaruvchining boshqa bir o‘zgaruvchi ta’siri ostida o‘zgarishini o‘lchaydigan o‘lchov; aniqroq qilib aytganda, biror o‘zgaruvchining bir foizga o‘zgarishini natijasida boshqa bir o‘zgaruvchining ma’lum foiz miqdorga o‘zgarishini ko‘rsatadigan sondir. Elastiklik – talab va taklifga ta‘sir qiluvchi omillarning o’zgarishi natijasida ularni qanchaga o’zgarishi tushuniladi (narxni, daromadi, iste‘molchilar soni va hokazo) 8

Elastiklikning iqtisodiy tahlilga kiritilishi katta ahamiyat kasb etadi. Jumladan, bir tomondan, elastiklik koeffisienti statistik o‘lchovlarni olishda asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi, ayniqsa, marketing tadqiqotlarini olib borishda keng qo‘llaniladi; boshqa tomondan, elastiklik konsepsiyasi iqtisodiy tahlilning muhim vositasi hisoblanadi, chunki, fanda nafaqat o‘lchash, hisoblash balki, olingan natijani tushuntirish, tahlil qilishni ham bilish kerak. 9 2D 08 19 24 12 190C1C 240C1C 0C1E

Elastiklik Yoysimon elistiklik Daromadga ko’ra talab elastikligi Kesishgan talab elastikligini Nuqtasimon elistiklik

NUQTASIMON VA YOYSIMON ELISTIKLIK HAMDA ULARNI HISOBLASH USULLARI. Talabning narxga ko’ra yoysimon elastikligini hisoblash formulasi :Talabning narxga ko’ra nuqtasimon elastiklik koeffitsientini hisoblash formulasi: Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. 29- bet                         2/ 2/ 2 1 1 2 2 1 1 2 P P P P Q Q Q Q E D D D D D 1 1 2 1 1 2 P P P Q Q Q E D D D D    1F 2B

Quyidagi 1, 2-rasmlarda elastiklikning o‘ziga xos alohida ko‘rinishlari keltirilgan. 1-rasmda talab absolyut elastik bo`lganda talab chizig`i* 2-rasmda talab absolyut elastik bo`lmaganda talab chizig`i* 12 * Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y.. DP P Q* P QD Q *

Narx bo‘yicha talab elastikligi – narxning bir foizga o‘zgarishi nati jasida talabning son jihatdan foiz bo‘yicha o‘zgarishi darajasini ko‘rsatadi. Bunga eng muhim misollardan biri, narxga bog‘liq bo‘lgan talab elastikligidir. Bu elastiklik tovar narxining bir foizga o‘zgarishi, unga bo‘lgan talabning necha foizga o‘zgarishini ko‘rsatadi. 2.Narx bo‘yicha talab elastikligi. 08090A 14160F23140E11 1F161C0E151611 190C2C170E 120C2C0F

Narxga bog‘liq talab elastikligini quyidagicha yozamiz: Bu yerda - talabning foiz o‘zgarishi; - narxning foiz o‘zgarishi . ; Shuni eslatish lozimki, foiz o‘zgarish, o‘zgaruvchining mutlaq o‘zgarishini, o‘zgaruvchining oldingi darajasiga nisbatidir. 14 % % P Q E p d    % Q  % P  % 100 * % Q Q Q    % 100 * % P P P   

*Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. 30-bet NARXGA BOG’LIQ TALAB CHIZIG’I E p = -  a/ 2a/ 2 b P Q = a - b P E p = -1 E p = 0 a Qa/b 3-rasm. Chiziqli talab chizig‘i*. 1F

16Narxning bir foiz o`zgarishi bilan talabning qiymatida o`zgarish nisbati Talab elastiklik omillari O`zgarish darajasi Iste`mol daromadining solishtirma salmog`i Tovar turi Vaqt omili Yuqori Past Baland ligi Pastligi Kundalik zarur ne`mat Qimmatba xo ne`matlar Qisqa muddat Uzoq muddatTALAB ELASTIKLIGI Talab elastikligi oshishi Talab elastikligi pasayishi Тарануха Ю.В. Микроэкономика : учебник - М. : КНОРУС, 2013. -36 с. 16 3903 050302 2A 3B 0F 3C 0F030A 040E02 04 2A 3D 3E 2F03 31 02 2F 3F 1E030A 0C093A 30 27 0C093A 3006040D03 0B1F0F0F 401E0E0D 0B1F0F 2A 2A 2E 41 3435 2B

ELASTIKLIK KOEFFITSIENTI QIYMATIGA QARAB TALABNI QUYIDAGI TURLARGA AJRATISH MUMKIN: Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsienti |E d |> 1 bo’lsa, talab elastik deyiladi. Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsienti |E d | = 1 bo’lsa, talab bir birlik elastiklikka ega deyiladi. Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsienti |E d | = 1 bo’lsa, talab bir birlik elastiklikka ega deyiladi. Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsienti |E d | = 0 bo’lsa, talab absolyut elastik deyiladi. Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsienti |E d |> ∞ bo’lsa, talab absolyut noelastik deyiladi. 1A 27

Talabning narx elastikligiga ta’sir etadigan omillardan quyi da gilarini alohida ko‘rsatish mumkin: Bozorda o‘rinbosar tovarlarning mavjudligi . Bozorda yaxshi o‘rinbosar tovarlarning yo‘qligi yoki ularni olishning qiyinligi iste’ molchilarni narxlarning o‘zgarishiga befarq qilib qo‘yadi. Vaqt omili . Aksariyat tovarlarga bo‘lgan bozor talabi uzoq mud datli davr mobaynida elastiklikroq bo‘ladi. 18 270C12 0C16 03 150116 1A 19 112E0C0D 1B 0C1E1121 1416 200C2C17 1D 22 1B0C 131115 210C 19

3. Kesishgan talab elastikligi. Bitta tovarga bo‘lgan talabga boshqa bir tovarning narxi ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, pivo bilan vino ma’lum ma’noda bir birini o‘rnini bosadi, agar vinoning narxi oshsa pivoga bo‘lgan talab oshadi. Bunday bog‘liqlikdagi talab o‘zgarishiga narxga bog‘liq kesishgan talab elastikligi deyiladi. Kesishgan talab elastikligi - bu boshqa tovarlar narxi bir foizga o‘zgarganda, talab qilinadigan tovarga talabning necha foizga o‘zgarishini bildiradi:, bu yerda birinchi tovar miqdori; ikkinchi tovar narxi. 2 1 1 2 2 2 1 1 2 1 P Q Q P P P Q Q E Q Q        2 P 1 Q

Pivoning vino narxi bo‘yicha kesishgan elastikligi quyidagicha: non miqdori; (un narxi oshganda pivoga talab oshadi, demak nonning talab chizig‘i o‘ngga siljiydi). Yuqorida keltirilgan misolda non bilan un o‘zaro bir- birini o‘rnini bosadigan tovarlar bo‘lgani uchun, narx bo‘yicha kesishgan elastiklik musbatdir, ya’ni bittasining narxini oshishi ikkinchisiga talabni oshiradi. Lekin, har doim ham shunday bo‘lavermaydi. в P в п P Q E в п п в в в п п P Q P Q Q P P P Q Q E в п        п Q

Ba’zi bir tovarlar, to‘ldiruvchi tovarlar hisoblanadi va ular birgalikda ishlatiladi, shu sababli birortasining narxini o‘sishi, ikkinchi tovar iste’molini kamaytiradi. Bunga misol tariqasida benzin bilan avtomobil motori yog‘ini olish mumkin. Agar benzin narxi oshsa, benzin iste’moli kamayadi, nima uchun deganda, avtomobil haydovchilar mashinada kamroq yura boshlaydi. Ammo, motor moyiga ham talab kamayadi (Motor moyiga talab egri chizig‘i chap tomonga siljiydi).

Shunday qilib, motor moyining benzinga nisbatan elastikligi manfiydir. Yana bir eslatib o‘tamiz, bozor talabining asosiy determinantlari, ya’ni talab chizig‘i holatini o‘zgartiruvchi, yoki talabdagi o‘zgarishni keltirib chiqaruvchi determinantlar quyidagilar: iste’molchining didi va afzal ko‘rishi; bozordagi iste’molchilar soni; iste’molchilar daromadi; bir-birini o‘rnini bosuvchi, to‘ldiruvchi tovarlar; kelajakda bo‘ladigan narx va daromadlarga nisbatan iste’molchining kutishi.

P Q Q 3 Q 2Q 1P 1 P 2 P 3 MR D=AR=PE>1 E=1 E<1 TR Elastiklikning ta’rifiga ko‘ra: QR *Compbell R McConnel. Microeconomics.- Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc..- P.131 4-rasm. Daromadning narxga b og`liqligi*. ©© P b a P P b a P b Q P Q E p p          

Taklifning narx bo‘yicha elastikligi - bu narxning bir foiz o‘zgarishiga javoban, taklif qilinadigan tovarning miqdorini foiz bo‘yicha o‘zgarishini bildiradi. Bunday elastiklikning qiymati musbat bo‘ladi, nima uchun deganda, ishlab chiqaruvchilar uchun yuqori narx, ularni ko‘proq mahsulot ishlab chiqarishga rag‘batlantiradi. 244.Taklifning elastikligi 44

Statistik ma’lumotlarga ko‘ra taklif elastikligi quyidagicha hisoblanadi: Bu yerda ham, taklif elastikligi ishlab chiqarishga ta’sir qiluvchi omillar bo‘yicha qaralishi mumkin: foiz stavkasi; ish haqi; xom ashyo, yarimfabrikatlar narxi. Masalan, ko‘pgina sanoat mahsulotlari uchun xom ashyo, yarim fabrikatlar narxiga nisbatan taklif elastikligi manfiydir. Xom ashyo narxining oshishi firmalar xarajatlarining oshishini bildiradi, shu sababli boshqa shart-sharoitlar o‘zgarmaganda taklif qilinadigan mahsulot miqdori kamayadi. *Robert S. Pindyck Daniel L. Rubinfeld “Microeconomic” Macmillan Publishing Company P-411 1 2 1 1 2 : P P P Q Q Q E S S S T P    53

Aniq tovarga bo‘lgan bozor taklifi alohida firmalarning individual takliflarining yig‘indisidan shakllanadi. Buning natijasida bozordagi taklifning elastiklik hajmi alohida firmalarning bozordagi ulushi va ular taklifining elastiklikligiga bog‘liq. 26Ishlab chiqaruvchilarni bozor kon’yunkturasidagi ayrim omillarning o‘zgarishlariga nisbatan sezuvchanligini tahlil qilish uchun aksariyat hollarda narx bo‘yicha taklif elastikligi koeffisientidan foydalaniladi.

Ishga tushirilmagan ishlab chiqarish kuchlarining mavjud ligi . O‘sib borayotgan talab ishlab chiqarish kuchlarini nisbatan tezroq ishga tushirish evaziga qondirilishi mumkin. Sotish uchun taklif qilinayotgan tovar va xizmatlarning tur lari . Tez o‘zgarib turadigan va bu jarayonda qo‘shimcha sarmoya ta lab qilmaydigan tovar, xizmatlar, texnologiya va ishlab chiqarish hajm lari boshqalarga nisbatan taklif elastikligi yuqoriroqdir. Tayyorlangan tovarni uzoq muddat saqlash imkoniyatining mavjudligi . Agar firmada bunday imkoniyat mavjud bo‘lsa, u zahirada yig‘ilgan mahsulotlar evaziga ishlab chiqarish hajmini oshirishi mum kin. Shunga muvofiq, uning taklifi ham narxlar o‘zgarishiga nisbatan yanada elastikroq bo‘ladi.Taklif elastikligini aniqlab beruvchi asosiy omillarga quyi dagilarni kiritish mumkin: 27 1F0C11 1907 48 19 1B 200C11 2211 0C2C0D 111E 200E 111E 190C1C 22 2211 05 211112 21 1A

Talab va taklif elastikligini tadqiq qilish natijasida quyidagi takliflarni beramiz: Davlat tomonidan soliq stavkalarini belgilashda soliq yukining iste’molchilar va ishlab chiqaruvchilar o’rtasida taqsimlanishini elastiklik nazariyasiga ko’ra tahlil qilgan holda belgilash maqsadga muvofiq; Davlat tomonidan talab va taklifning o’zgarishini elastiklik tahlil qilish uchun bozorlar to’g’risidagi ma’lumotlarni internet saytlariga joylashtirib borilsa o’z vaqtida tahlillar amalga oshirilgan bo’lar edi;Talabalarda, ya’ni bizlarda bilim va ko’nikmalarni chuqurlashtirish uchun xorijiy tajribalarni tahlil qilib borish zarur. XULOSA VA TAKLIFLAR 2A

1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O’zbekiston, 2014. 2. Karimov I.A. “Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo’l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir ” mavzysidagi ma’ryza – Xalq so’zi. 2016 yil 16 yanvar. 3. Тарануха Ю.В. Микроэкономика: учебник - М. : КНОРУС, 2013. -36 с. 4.Pindyck S.Robert. Microeconomics. Pindyck S. Robert. Microeconomics. University of California, Berkeley. 2013, 5. Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. 6. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. - 230 b. 7. Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y. – 304 b. 8. G’ulomov S.S., Alimov R.X, Salimov B.T., Xodiev B.Yu., Ishnazarov.A.I. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: “ShARQ” nashriyoti, 2001. - 320 b. 9. Maksimova V.F. Mikroekonomika: uchebnik. M:Market DS, 2010- 368 b. Internet saytlari 1. http://www.gov.uz 2. http://www.stat.uz 3. http://www. lex .uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 2F

O'xshashlar

Talab va taklif nazariyasi

Talab va taklif nazariyasi. Bozor muvozanati

Talab va taklif nazariyasi. Bozor muvozanati

Talab omili

Talab va taklif tahlili asoslari