Polietilenning qiyin yonuvchanligini oshirishda antipiren nanozarrachaning sinergezm ta’sirini o‘rganish - Energetika - Slaydlar

Polietilenning qiyin yonuvchanligini oshirishda antipiren nanozarrachaning sinergezm ta’sirini o‘rganish

Yuklangan vaqt:

24.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1974.5 KB

Ko'chirib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI KIMYO KAFEDRASI Polietilenning qiyin yonuvchanligini oshirishda antipiren nanozarrachaning sinergezm ta’sirini o‘rganish 5A140503 – «Neft va tabiiy gaz kimyosi» Magistr akademik darajasini olish uchun yozilgan DISSERTATSIYA

Kirish O’zbekistonda kimyo sanoatining istiqboli kattadir. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov o’zining “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida xafsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarida Polimer mahsulotlar ishlab chiqarish bo’yicha respublikamiz tutgan muhim o’rinni ta’kidlab o’tdi. Jumladan, “Polimer mahsuloti bo’lgan g’oyat qimmatli yarim tayyor mahsulot kaprolaktamni ko’p sohalarda qo’llanilishini hisobga olib , uni chuqur qayta ishlashni bevosita respublikamizning o’zida tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Kaprolaktamni qayta ishlash chog’ida avtomabilsozlik va samalyotsozlikda hamda ishlab chiqarish –texnika mahsulotlari chiqaradigan bir qancha boshqa tarmoqlarda foydalaniladigan turli konstruktsion plastmassalar olish mumkin. Kaprolaktamdan idish va o’rov materiyallari ishlab chiqarish uchun plenka holidagi poliamidlar ham olish mumkin. Xom ashyo zaxiralaridan yanada to’laroq foydalanish maqsadida respublikada ishlab chiqarilayodgan kaprolaktamning kamida 70-80%ni qayta ishlay oladigan quvvatlarni vujudga keltirish vazifasi asosiy maqsadlarimizdan biri” ekanligini alohida e’tibor bilan aytib o’tdilar.

Magistrlik dissertatsiya mavzusining dolzarbligi  Polimerlardan buyim tayorlashdan avval ularga texnologik jarayon va ekologik talablarga javob beradigan polimerlarni tabiatiga mos, buyimni turi va sifatlariga to‘g‘ri keladigan turli qo‘shimchalar kiritiladi. Polimerlarni zichlashtirish, ekstruziyalash, yani sitib chiqarish, bosim ostida quyish kabi usullarda qayta ishlashda ularga qo‘shimchalar, yordamchi moddalar va ba’zida boshqa polimerlar ham qo‘shiladi. Bunday aralashmalar polimer kompozitsion materiallar (PKM) deb ataladi, va ular polimer materiallarning yangi katta sinfini tashkil qiladi. Bu aralashmalar ikki yoki ko‘p fazali sistemalar bo‘lib, o‘z tarkibida asosiy yoki uzluksiz faza sifatida organik polimerlarni tutadi. Boshqa faza to‘ldiruvchini tashkil qiladi. Hozirgi zamon amaliyoti polimer komozitsion materiallarni avvalgi an-anaviy materiallarga nisbatan arzonligini ko‘rsatmoqda. Transport va energetikada qo‘llaniladigan materiallarning metal qismini PKMlarga almashtirish ularni yengillashtirishga, yoqilg‘i va elektir energiyasini tejashga yordam beradi. PKMlarni mashinasozlikda, texnikada elektir-energiyasi va boshqa sohalarda qo‘llash ko‘pgina tanqis metallar: titan, kobalt, nikel, xrom, molebden, volframlarni tejashga va ishlab chiqarish jarayoni bosqichlarini kamaytirishga, materiallardan unimliroq foydalanishga imkon beradi. Polimerlarga qo‘shimcha moddalar qo‘shishda quyidagi maqsadlar ko‘zlanadi: materialni fizik va mexanik yoki elektir xossalarni yaxshilash; issiqlik va yorug‘lik ta’siriga bardoshliligini oshirish; materiallarni tan narxini kamaytirish; tashqi ko‘rinishi ya’ni rangini yoki boshqa optik xossalarini o‘zgartirish; qayta ishlash jarayonini osonlashtirishdan iboratdir.  Polimer kompozitsion materiallar noyob xususiyatga ega bo‘lganligi uchun qurilish materiallarni ishlab chiqishda, unga o‘xshash an’anaviy materiallarni topish qiyin bo‘ladi. Polimer kompozitsion materiallarni transport va sanoatning turli sohalarida, maishiy xizmat sohalarida qo‘llanilishi ularga bo‘lgan talabni oshishiga sabab bo‘lmoqda.  Plastmassalarning turli-tumanlik xususiyatlarini aniqlash orqali, polietilendan sanoatda keng foydalaniladi. Ushbu xom-ashyoni ishlab chiqarishga qo‘llashdan oldin uning zaxirasi va qayta ishlash usulining soddaligi, tanlash sohasining kattaligi bilan hamda xom-ashyo qiymatini nisbatan pastligi bilan aniqlanadi. Polimerlardan polietilen plyonkalarni ishlab – chiqarish orqali, sanoatning barcha sohalarda polimerlarga bo‘lgan talab oshib bormoqda.  Qurilishda ishlatiladigan kompozitli plyonkali materiallarga talabning ortishi, oldimizga polimer kompozitsiyalarni fizik-kimyoviy xossalarini to‘liq o‘rganishni maqsad qilib qo‘ydi.  Hozirgi kunda O‘zbekistonda qurilish - ta’mirlash ishlari jadallik bilan rivojlanib bormoqda. Ko‘p qavatli uylar, ishlab-chiqarish korxonalari va zavodlarni qurishda temperaturaga chidamli, uzoq vaqt ishlatish mumkin bo‘lgan polimer qoplamalarga bo‘lgan talabning oshishiga sabab bo‘lmoqda.  Binolarni kapital ta’mirlashda va qurilishda 40% dan ortiq ishlatiladigan qurilish mahsulotlari yengil, temperaturaga chidamli va mustahkam polimer material hisoblanadi. Jahon standartlariga mos va sifatli binolarni qurishda qiyin yonuvchan, temperaturaga chidamli, yengil va yuqori mustahkamlikka va qiyin yonuvchan polimer kompozitsion materiallarni olish dolzarb bo‘lib, qiyin yonuvchi kompozitsion materiallar bo‘lgan talab oshib bormoqda.

Magistrlik dissertatsiyasining maqsadi va vazifalari Magistrlik dissertatsiyasining amalga oshirishdan asosiy maqsad SHo‘rtangazkimyo majmuasida ishlab chiqariladigan chiziqli polietilenning termik xossalarini ya’ni termik barqarorligini oshirish va yonuvchanligini kamaytirish maqsadida montmorillonit,alyuminiy oksidi va alyuminiy (III)-gidroksid to‘ldiruvchilarni qo‘shish orqali polimer kompozitsion material olish va ularning sinergizm ta’sirini o‘rganishdan iboratdir. Magistrlik dissertatsiyasining oldiga qo‘ygan vazifalari. Oldimizga qo‘yilgan maqsadni yechish uchun quyidagi vazifalarni bajardik: - Kalandrlash usuli yordamida qiyin yonuvchi polietilen plyonkasini, chiziqli polietilen va montmorillonit, alyuminiy oksidi, alyuminiy (III)-gidroksid antipirinlardan foydalanib olishning qonuniyatlari va texnologiyasi yaratildi va olingan polimerni sinergizm ta’siri o‘rganildi. -chiziqli polietilen, maleinoviy angidirit ishtirokida kompozitsion material olish va montmorillonit kationogin sirt faol modda bilan modifikatsiyalash; - chiziqli polietilen va montmorillonit asosida olingan kompozitsion polimer material formalashning maqbul sharoitlari aniqlash; - zamonaviy usullar yordamida alyuminiy oksid, alyuminiy (III)-gidroksidi va polietilendan polimer kompozitsion materiallar olishning o‘zaro ta’sir mexanizmi va tuzilishi o‘rganish. - birlamchi, ikkilamchi polietilen va montmorillonit, alyuminiy oksid, alyuminiy (III)- gidroksididan olinadigan modifikatsiyalangan va modifikatsiyalanmagan polimer materiallarni fizik- kimyoviy va mexanik xossalarini aniqlash.

Magistrlik dissertatsiyasining ilmiy yangiligi Polietilendan tayorlangan polimer materialning turli xil to‘ldiruvchilar va alyuminiy oksid, alyuminiy (III)-gidroksid, montmorillonit kationogin sirt faol modda ishtirokidagi yangi kompozitsion polimer materiallar birinchi maratoba olindi. Olingan kompozitsion materiallar ichida alyuminiy oksidi va alyuminiy (III)-gidroksid ishtirokida olingan polimer kompozitsion polimer materialining termik barqarorligi eng yuqori bo‘lishi va yonuvchanligi pastligi aniqlandi. Olingan 10% li antipirin (alyuminiy oksidi, alyuminiy gidroksid, montmorillonit)li qiyin yonuvchan PE/AO, PE/AG va PE/MMT kompozitsiyalarni kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 71%gacha yonuvchanligi va 15% ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi. Olingan 15% li antipirin (alyuminiy oksidi, alyuminiy gidroksid, montmorillonit)li qiyin yonuvchan PE/AO, PE/AG va PE/MMT kompozitsiyalarni kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 82%gacha yonuvchanligi va 20 % ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi. Olingan 20% li antipirin (alyuminiy oksidi, alyuminiy gidroksid, montmorillonit)li qiyin yonuvchan PE/AO, PE/AG va PE/MMT kompozitsiyalar kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 90%ga yonuvchanligi va 25% ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi. Birinchi marotaba Shurtangaz kimyo majmuasi chiqindisi alyuminiy oksiddan antipiren alyuminiy gidroksidini olish texnologiyasi ishlab chiqildi va uni ishlab chiqarishga polietilen alyuminiy gidroksid qiyin yonuvchan kompozit sifatida ishlatish tavsiya etildi. Magistrlik dissertatsiyasining bajarish natijasida termik barqror va qiyin yonuvchan PE/AO, PE/AG va PE/MMT yangi kompozitsion polimer materiali olindi va uning sinergizm ta’siri o‘rganildi. Antipirenlar qo‘shish orqali qiyin yonuvchan va termik barqaror polietilenning tan narxini 600 sumdan 450 sumga arzonlashtirishga erishildi.

Tadqiqot obyekti va predmeti: Tadqiqot obyekti Shurtan gaz kimyo majmuasida polietilen ishlab chiqarishda adsorbent va Siglera-Natta katalizator sifatida ishlatilgan chiqindi alyuminiy oksidi, tabiiy mineral montmorillonit va Shurtan gaz kimyo majmuasida past bosimda olingan polietilendan iborat. Tadqiqot predmeti Shurtan gaz kimyo majmuasi chiqindisini qayta ishlab olingan antipirin alyuminiy oksidi, alyuminiy (III)-gidroksidni va montmorillonitni past bosimda olingan polietilenga qo‘shib qiyin yonuvchan PE/AO, PE/AG va PE/MMT kompozitsiyasini olish va sinergizm ta’sirini o‘rganishdan iboratdir. plastikorder Brabendera Avtoklav

Tadqiqot natijalarining amaliy ahamiyati va tatbiqi Istiqboli porloq polimer kompozitli materiallardan (PKM) biri qiyin yonuvchan plastiklar hisoblanadi. Qiyin yonuvchan plastiklarning yuqori mustahkamligi, kichik solishtirma og‘irlikni ta’minlashi va ularni konstruksion turli xil sohalarda muvoffaqiyatli qo‘llanilishi, ayniqsa iqtisodiy arzonligi ularga bo‘lgan talabni oshishiga sabab bo‘lmoqda. Hozirgi kunda yonishni kamaytiruvchi material sifatida SHGKM chiqindisi asosida olingan alyuminiy oksiddan foydalanish dolzarb muammolar hisoblanadi. Alyuminiy oksidning muhim xossalari temperaturaga chidamliligi va solishtirma mustahkamligini yuqori bo‘lishi juda katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Arzon va yuqori temperaturaga chidamlilik xossalari alyuminiy (III)-gidroksidda mavjudligi polimer kompozitning 40% ni tashkil qilishi olinadigan polimer kompozitining arzon va sifatli bo‘lishini ta’minlaydi. Shisha va boshqa qiyin yonuvchi alyuminiy (III)-gidroksidlardan tayyorlangan polimer kompozitlar ishlab chiqarish va qishloq xo‘jaligining turli sohalarida qo‘llaniladi: -yuqori temperatura va nurlanishdan saqlanish uchun; -qishloq xo‘jaligi issiqxonlarida; -ishlab chiqarishda asbob- uskunalarni saqlashda; -elektr va boshqa kabellarni qoplashda; -qurilish montaj materiallarini suvdan saqlashda; -vagon ishlab chiqarishda yo‘lovchilarni tashuvchi vagonlarni sifatini oshirishda; -namlikdan saqlovchi qoplamalar tayyorlashda; Hozirgi kunda polimer kompozitlarning yonuvchanligini kamaytiruvchi eng ko‘p effektivlikka ega bo‘lgan modda alyuminiy (III)-gidroksid hisoblanadi va u SHGKM chiqindisi alyuminiy oksiddan olinadi.

Ishning bajarilishi Chiziqsimon polietilen nanopilyonka maydalangan holda plastograf Brabender (Brabender OHG DUSBURG) ning aralashtirgich qismiga 50 sm 3 joyni egallaydigan modda solinadi va temperatura 180+5- 0 C da aralashtirgichlar yordamida 98 hajim/min tezlik bilan 2-3 minut suyuqlanguncha aralashtiriladi va ustiga tomchilab 5ml 5% li funksia analizator eritmasi tomiziladi. Polimer eritmasi gomogen holga kelganda 1,58 gr malibni angidirid 0,032 gr benzoy peroksid va 3,8gr sterol solib aralashtiriladi. Aralashtirish 20- 30 min. davom etadi va maliblangan polietilen PE-MA nona kompaziti olinadi. Olingan nanokampazit asosida yangi polimer-polimer yangi zarbga chidamli kompazit (chiziqsimon polietilen-malibdin angidiridli nanokompazit) olindi. Tajriba natijalari 6 turdagi polimer-polimer kompazitlarini xususiyatlarini o‘rganish orqali eng zarbga chidamli yangi polimer-polimer kompazit materiyali aniqlandi.

Plastograf il barabandir asbobining aralshtirgich qismini chizmasi; 1-qizdirish korpusi 2-to’ldirgichni yopuvchi qisim 3-aralashtirgich 4-temperatura beruvchining shtuseri

Alyuminiy oksid va polietilen asosida qiyin yonuvchi polimer kompozitsion birikma sintezi Chiziqsimon polietilen nanopilyonka maydalangan holda plastogrif barabandirning aralashtirgich qismiga 50 sm 3 joyni egallaydigan modda solinadi va temperatura 240 0 C da aralashtirgichlar yordamida 98 hajim/tezlik bilan 2-3 minut suyuqlanguncha aralashtiriladi va ustiga tomchilab 5ml 5% li funksia analizator eritmasi tomiziladi. Polimer eritmasi gomogen holga kelganda 1,58gr montomorilanit 0,032 gr benzoy peroksid va 3,8gr sterol solib aralashtiriladi. Aralashtirish 20-min. davom etadi va moliblangan polietilen PE-MMT nona kompaziti olinadi. Olingan nanokampazit asosida yangi polimer-polimer yangi termik barqaror kompazit (chiziqsimon polietilen-MMT) olindi. Tajriba natijalari 6 turdagi polimer-polimer kompazitlarini xususiyatlarini o‘rganish orqali eng termik barqaror yangi polimer-polimer kompazit materiyali aniqlandi.

PE/MMT polimer aralashmalarining xossalari № dPENP PEPMA PA-6 σ m, MPa σ MP a 1 100 - - 9,2±0,1 13,9±0,5 2 90 - 10 10,9±0,4 11,9±1,4 3 80 - 20 12,6±0,5 12,6±0,5 4 80 5 15 12,0±0,3 14,0±0,5 5 80 10 10 12,8±1,2 12,9±1,0 6 80 20 - 11,4±0,8 11,4±0,8 № dPENP PEPMA PA-6 σ m, MPa σ MP a 1 100 - - 9,2±0,1 13,9±0,5 2 90 - 10 10,9±0,4 11,9±1,4 3 80 - 20 12,6±0,5 12,6±0,5 4 80 5 15 12,0±0,3 14,0±0,5 5 80 10 10 12,8±1,2 12,9±1,0 6 80 20 - 11,4±0,8 11,4±0,8 № Ch PE PE-M МТ АО TB ZCH 1 100 - - 108 13,9±0,5 2 90 - 10 152 11,9±1,4 3 80 - 20 165 10,6±0,5 4 80 5 15 200 13,0±0,5 5 80 10 10 173 12,9±1,0 6 80 20 - 142 11,4±0,8

№ Ch PE PE-M МТ Al(OH) 3 TB ZCH 1 100 - - 158 14,9±0,5 2 90 - 10 202 12,9±1,4 3 80 - 20 215 13,6±0,5 4 80 5 15 250 14,0±0,5 5 80 10 10 223 13,9±1,0 6 80 20 - 192 12,4±0,8PE/AG polimer aralashmalarining xossalari

Alyuminiy (III)-gidroksid va polietilen asosida qiyin yonuvchi polimer kompozitsion birikma sintezi CHPEKZ funksiyaanilizatsiyasi Brabender plastografida (Brabender OHG DUSBERG) 30 sm 3 hajmli Brabenderda, 180±5 0 С tempraturada va aylanish chastotasi aniqlandi. CHPEKZ plastograf brabendriga yuklanadi va polimer oxirigacha suyuqlanguncha 2-3 min aralashtiriladi. Unga CHPEKZ da oz-ozdan alyuminiy gidroksid eritmasidan oz- ozdan qo‘shiladi. Hammasini qo‘shgandan keyin, suyuqlik eritma hajmini quruq inert gaz (N 2 , Ar) sharoitida 20-30 min ichida aralashtiriladi. Brabender plastografida 30 hajim/min va 180±5 0 С da 10 min davomida CHPEKZ va alyuminiy gidroksid asosida kompozit olinadi. Mahsus qolib qiluvchi mashina Zamak Mercatorda 5 bar bosimda va temperatura 180° С da olingan namunalarni to‘rtburchak shaklida qolib qilib tayorlandi

Yong‘inga turg‘unligini aniqlashmetodi  Metod materialining olovga turg‘unligini va “Yong‘inga turg‘unligini aniqlashmetodi” bo‘yicha alanganing tarqalish tezligini aniqlashni o‘z ichiga oladi (tarkibi uchun 3 namuna kompozitsiyasi qo‘llanilgan). Tajriba uchun 88 soat 23±2 0 С tempraturadan qurituvchi shkafda saqlangan, 0 ±5% nam, xona tempraturasigacha sovutilgan va ±0,12 dan oshmagan xatolikda o‘lchangan va 82 mm uzunlikda chorqirra formaga ega 3x namuna kompozitsiyasi qo‘llanildi.  Tajribadan oldin namunaga namunaning oxiridan 10 mm da belgi chiziladi va keyin bu belgidan 50 mm ikkinchi belgigacha alanga olinadi. Namuna zajim bilan belgidan 10-25 mm uzoqlikda mustahkamlanadi va 45 0 С burchakda alanga balandligida 10 mm gorizontal holatda joylashgan.  Gorizontal bog‘langan namuna yonishi uchun tajriba qurilmasi  1- tajribali namuna; 2 - metalli setka; 3- Bunzenning gaz gorelkasi.  Tajribaga olnngan namuna materiali yondiriladi va gorelkaning alanga olishning birinchi belgisidan alohida va alanga o‘tgandan keyingi ikkinchi belgigacha namunaning yonish vaqti sekundomerda qayd qilinib boriladi. Keyin gorelka o‘chiriladi, namunani zajemdan bo‘shatib, sovutib o‘lchanadi. namunaning yonish vaqtidagi yo‘qotgan massasi va tarqalgan alanga tezligi, (mm/s) tenglama va bilan belgilanadi.

Xulosa  1. Plastograf - Brabender asbobida aralashtirib suyuqlantirish usuli bilan polietilen va montmorillonit gomogen eritmaga alyuminiy oksiddan 10, 15, 20% qo‘shib, hamda alyuminiy gidroksiddan 10, 15, 20% qo‘shish orqali qiyin yonuvchan PE/AO va PE/AG kompozitlar olindi.  2. Olingan 10% li montmorillonit, alyuminiy oksid hamda alyuminiy gidroksidli qiyin yonuvchan PE/AO va PE/AG kompozitsiyalarni kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 71%gacha yonuvchanligi va 15% ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi.  3. Olingan 15% li montmorillonit, alyuminiy gidroksidli qiyin yonuvchan PE/AO va PE/ AG kompozitsiyalarni kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 82% gacha yonuvchanligi va 20 % ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi.  4. Olingan 20% li alyuminiy gidroksidli, montmorillonitli qiyin yonuvchan PE/AO va PE/AG kompozitsiyalar kislorod konsentratsiyasi 25% bo‘lganda 90%ga yonuvchanligi va 25% ga deformatsiyalanuvchanligi kamayganligi aniqlandi.  5. Shurtangaz kimyo majmuasi chiqindisidan olingan antipiren alyuminiy gidroksidini qo‘shish orqali qiyin yonuvchan va termik barqaror polietilenning tan narxini 600 sumdan 450 sumga arzonlashtirishga erishilishianiqlandi.  6. Birinchi marotaba Shurtangaz kimyo majmuasi chiqindisi alyuminiy oksid hamda alyuminiy gidroksid va polietilen asosida polimer kompozitsiyani olish texnologiyasi ishlab chiqildi va uni ishlab chiqarishga polietilen alyuminiy gidroksid holda qiyin yonuvchan kompozit sifatida ishlatish tavsiya etildi.  7. Plastograf - Brabender asbobida aralashtirib suyuqlantirish usuli bilan olingan PE/AO va PE/AG kompazitsiyaning turli xildagi tuzilish morfologiyasi (mikrotuzilishi, interkalatsiyasi va eksfolirlanishi) RSA va effektiv mikraskopik spektraskopiya usullari yordamida isbotlandi.

O'xshashlar

Quyimolekulyar polietilenni yuqori oqaruvchanlik darajada olish usulini ishlab chiqish

Kaliy xlorid ishlab chiqarish texnologiyasida natriykarboksimetilsellyuloza eritmasi vositasida rudani boyitishning istiqbollari

Tarmoqdagi ruxsat etilgan kuchlanish isrofini aniqlash

Sanoat sharoitida suv-neft emulsiyani suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun importalmashinuvchi deemulgatorlar yaratish

Energiya ta’minotida geotermal energiya manbalaridan foydalanish