Quyimolekulyar polietilenni yuqori oqaruvchanlik darajada olish usulini ishlab chiqish - Energetika - Slaydlar

Quyimolekulyar polietilenni yuqori oqaruvchanlik darajada olish usulini ishlab chiqish

Yuklangan vaqt:

24.08.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

828.5 KB

Ko'chirib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Qarshi davlat universiteti “ Quyimolekulyar polietilenni yuqori oqaruvchanlik darajada olish usulini ishlab chiqish ” mavzusidagi 5A140503-Neft va tabiiy gaz kimyosi m agistr akademik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya si

Mavzuning dolzarbligi  Mamlakatimiz Prezidenti I.A.Karimov o‘zining “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch” nomli asarida, "Shuni unutmasligimiz kerakki, kelajagimiz poydevori bilim dargohlarida yaratiladi, boshqacha aytganda, xalqimizning ertangi kuni qanday bo‘lishi farzandlarimizning bugun qanday ta’lim va tarbiya olishiga bog‘liq" deb ta’kidlaydi  Sanoatda polimer materiallar va konstruksion materiallarning tejamkor turlari, shu jumladan, kompozitsion materiallar keng miqyosda ishlatilishi ko‘zda tutilmoqda. Hozirgi vaqtda fan-texnika sohasidagi rivojlanishni polimer materiallardan foydalanmasdan turib tasavvur qilib bo‘lmaydi.  SHGKM polietilen ishlab chiqarish O‘zbekistonda polimer mahsulotlarining assortimentini kengaytirishga asosiy zamin yaratdi. Bundan tashqari SHGKM da polimer mahsulotlari assortimentini kengaytirishda zaxira manbaalari ham mavjud bo‘ldi va zaxira manbaalaridan biri siklogeksan eritmasida Sigler-Natta katalizatorligida etilenning buten-1 bilan sopolimerlanishi jarayonida hosil bo‘luvchi suyuq chiqindi ya’ni quyimorlekulyar polshietilendir. Bu chiqindi yiliga 1,5-2 tonnani tashkil etadi. Ushbu chiqindining 4- 40% gacha miqdorini quyimolekulyar polietilen tashkil etadi.

Ishning maqsadi  Ushbu magistrlik dissertatsiya ishining asosiy maqsadi quyimolekulyar polietilen chiqindisini qayta ishlash kopmleks texnologiyasini yaratish, ishlab chiqilgan texnologiya asosida yangi kurinishdagi xalq iste’moli mahsulotlarini olishga qaratilgan. Shurtangazkimyo majmuasi quyimolekulyar polietilen suspenziyasini sentrifugalash usuli orqali ajratish va keyingi bosqichda qattiq fraksiya-QMPE ni tozalash texnologiyasini ishlab chiqishga qaratilgan.  Quyimolekulyar polietilenni turli sohalarda qo‘llash imkonyatlarini oshirish uchun uning oqaruvchanlik xossasini oshirish kerak bo‘ladi. Aks holda superkonsentratning rangiga yomon ta’sir ko‘rsatadi.

Dissertatsiya ishining vazifalari .  1. Dissertatsiya ishiga doir ilmiy metadologik ma’lumotlarni to‘plash va ularni chuqur tahlil qilish.  2.O‘rganilgan mavzuning dolzarb muammolardan biri ekanligini ilmiy nazariy jihatdan asoslash.  3. SHGKM chiqindisi hisoblangan quyimolekulyar polietilenni ajratib olish va tarkibini o‘rganish.  4. SHGKM chiqindisi quyimolekulyar polietilenni ajratib olish texnologiyasini ishlab chiqish.  5. Quyimolekulyar polietilen tarkibidan ajratib olingan mahsulotlarning xossalarini o‘rganish.  6. Bajarilgan ish yuzasidan natijalarni umumlashtirish va ilmiy asoslash hamda olingan natijalarni ishlab chiqarish korxonalariga tavsiya etish. SHGKM chiqindisi o‘zida quyimolekulyar polietilenni tutib, o‘ziga xos hidga ega bo‘lgan yorqin sariq tusli suspenziyadan iborat. QMPE suspenziyasi tindirilganda qatlamlar hosil qiladi va oq cho‘kma paydo bo‘ladi. Ushbu oq cho‘kma aynan quyimolekulyar polietilen bo‘lib hisoblanadi. QMPEning oqaruvchanlik xossasini o‘rganish uchun dastlab ushbu birikmani suspenziyadan ajratib olish lozim bo‘ladi. Quyidagi sxemada QMPE chiqindisini kompleks qayta ishlash texnologiyasi taklif qilingan. Ushbu qurilma quyidagi tartibda ishlaydi.

Ishning ilmiy yangiligi  Ushbu magistrlik dissertatsiyasi natijasiga ko‘ra quyimolekulyar polietilenni suspenziyadan ajratib olish usuli shilab chiqildi va uni sentrifugalash orqali tozalash mumkinligi aniqlandi Quyimoloyekulyar polietilenni ajratishning asosiy texnologik parametrlari ishlab chiqildi, qaysiki ular sentrifugalashning tezligiga va vaqtga bog‘liqligi o‘rganib chiqildi. Suspenziyadan quyimolekulyar polietilenni ajratish sentrifugalash usuli yordamida amalga oshirildi. Sentrifugalash jarayoni aylanish chastotasi nazorat qilinadigan MLW T23 sentrifugasida olib borildi.

QMPE chiqindisini komplekis qayta ishlash texnologi yasi  Quyimolekulyar polietilenni chiqindisini komplekis qayta ishlash texnologik jarayonida seklogeksan haydab olingandan keyin qoldiq quyimolekulyar polietilen yig‘gich idishi (1)ga kelib tushadi. Keyinchalik separator tipidagi sentrifuga (2)ga uzatiladi. Senrafuganing uzliksiz ishlash jarayoni natijasida qoldiqning fugatga va cho‘kmaga ajralishi kuzatiladi. Cho‘kma oraliq yig‘gich idish (10) orqali 1200С haroratda suv bug‘i bilan qizdiriladigan vakuum bug‘latgichli sistema (5)ga o‘tadi. Qurutish vaqti 3 soat. Vakumli nasos xisobidan qurutuvchi kamerada hosil buladigan bosimning kamayishi 1mm.sm.us. teng keladi. Shundan so‘ng bug‘ vakuum kondensatlovchi qurilma (5)ga kelib tushadi, qurutilgan quyimolekulyar polietilen esa qadoqlashga yuboriladi.  Fugat esa sentrifugalashdan keyin yig‘ivchi idishda yig‘iladi. Xuddi shu yig‘gichda vakuum-kondensatlovchi qurilma yordamida kondensatsiyalangan uglevodorodlar aralashmasi kelib tushadi. Yig‘gichdan keyin uglevodorodlar aralashmasi oddiy haydash qurilmasiga yuboriladi. Aralashma 2200С temperaturagacha speralsimon qizdirgich naychada isiydi. Temperatura kutarilishi bilan bug‘ ko‘proq hosi bo‘ladi, temperatura 2200S bo‘lganda suyuq fazadan bug‘li suyuqlikdan iborat aralashma isitgichni tark etadi va adiabatik bug‘latgich (4)ga borib tushadi. Oxirgi (8) va (9) silindrlarda bug‘ fazasi suyuqlikdan ajraladi. Past haroratda qaynovchi fraksiya (120-2200С) yig‘gichda to‘planadi, 2200С haroratdan yuqorida qaynovchi cho‘kma boshqa yig‘gichda yig‘iladi.

1. Chiqindini yig‘uvchi idish; 2. Separator tipidagi sentrifuga; 3.Fugatni yig‘uvchi idish; 4. Haydash qurilmasi; 5. Vakuum bug‘latgich; 6. Adiabatik bug‘latgich; 7. Nasos; 8. Past haroratda qaynovchi fraksiya uchun yig‘gich; 9. Jigarrang qoldiqni to‘plovchi idish; 10. Quyimolekulyar polietilenni yig‘uvchi oraliq idish

 0 0, 2 0, 4 0, 6 0, 8 1 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 о б / ми н объемное отношение осадок/жидкость 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 0 10 20 30 40 50 60 вре мя, мин объемное отношение осадок/жидкость 1 2 Biz laboratori sharoitida MLW T23 sentrifugasini qo‘lladik Maqbul texnologik rejimlarni o‘rganish maqsadidi doimiy vaqt birligi ichida suspenziyaning ajralish samaradorligining sentrifuga aylanish tezligiga bog‘liqligi o‘rganib chiqildi (1-grafik) . 1-grafik. Doimiy vaqt birligi ichida suspenziya ajralish samaradorligining sentrifuga aylanish tezligiga bog‘liqligi. Sentrifugalash vaqti 20 min . 2-grafik. Doimiy vaqt birligi ichida suspenziya ajralish samaradorligining sentrifuga aylanish tezligiga bog‘liqligi. Sentrifuga rotorining aylanish chastotasi 2000 ay/min (1), 3000 ay/min (2) . Ko‘rinib turibdiki doimiy vaqt birligi ichida sentrifugalashda aylanish tezligi burchagining ko‘payishi suspenziya ajralishining samaradorligi ham ortishiga olib keladi. Aylanishlar sonining eng maqbul chegarasi 2000 dan 3000 aylanish/minutiga to‘g‘ri kelishi kuzatildi. Bu chastotada suspenziya ajralishining sentrifugalash vaqtiga bog‘liqligi 2-rasmda keltirilgan .

Suspenziyadan quyimolekulyar polietilen MLW T23 sentrifugasida ajratib olindi. Barabanning radiusi 0,15 m. Sentrifugalash jarayonida sentrifugalash sharoitiga bog‘liq ravishda suyuqlikning yorishgan qismi aniqlandi. Shunday qilib, suspenziya zarrachalarining bosib o‘tgan masofasi aniqlandi va vaqtni bilagan holda sentrifugalashning o‘rtacha tezligi aniqlandi. Quyidagi grafikda frud kriteriyidan markazga yo‘naluvchi maydondagi suspenziya zarrachasining hisoblash va tajriba yo‘li bilan topilgan zarrachaning o‘rtacha cho‘kih tezligi topildi. Ko‘rinib turibdiki doimiy vaqt birligi ichida sentrifugalashda aylanish tezligi burchagining ko‘payishi suspenziya ajralishining samaradorligi ham ortishiga olib keladi. Aylanishlar sonining eng maqbul chegarasi 2000 dan 3000 aylanish/minutiga0 1 2 3 4 5 6 7 8 0 500 1000 1500 2000 2500 3000 Fr U*104, м/с 1 2 3-Grafik. Frud kriteriyasiga bog‘liq holda hisoblangan (1) va tajribada topilgan (2) sentrifugalash tezligi. Sentrifugalash chastotasi 2000 ay/ min bo‘lganda frud kriteriysiga muvofiq 670 ko‘rsatkichda 20 minut ichida quyimolekulyar polietilen to‘liq cho‘kmaga tushadi. Shuning uchun ko‘rinib turibdiki sentrifugalashning real tezligi nazariy hisoblashdagiga qaraganda ancha past. Buning sababi sentrifugalash jarayonida quyimolekulyar polietilen zarrachalarining probirka balandligi bo‘yicha konsentratsiyasi o‘zgaradi, shuningdek, muhitning qovushqoqligi ham o‘zgaradi.

Erituvchi Ekstraksiyagacha bo‘lgan namunualarning massasi, g Ekstraksiyadan va quritilgandan keyingi massasi , g Og‘irlikning yo‘qolishi, % Geksan 32.6 21.4 34.4 Etanol 28.5 19.6 31.2 Atseton 34.1 22.8 33.1Tozalash usullari Ajratib olingan quyimolekulyar polietilenn tozalashda quyidagi usullardan foydalanildi. 1) Ochiq havoda uritish; 2) Organik erituvchilar bilan ekstraksiyalash; 3) Vakuum ostida quritish. Quyimolekulyar polietilen tarkibidagi uchuvchan birikmalarni yo‘qotish uchun ushbu usullardan foydalandik. Buning uchun sentrifugalashdan keyingi quyimolekulyar polietilen namunasi bir tekis yubqa qavat qilinib yotqizildi va bir oy davomida xona haroratida ushlab turildi. Buning natijasida o‘ziga xos bo‘lgan qulansa hidning miqdori keskin kamaydi. Quritilgandan keyingi namuna yorqin sariq rangli mazsimon mahsulotga aylandi. Organik erituvchilar bilan ekstraksiyalash usulida geksan, atseton va etanoldan foydalanildi. Sentrifugalashdan keyin quyimolekulyar polietilen namunalari Sokslet apparatida 3-soat davomida ekstraksiyalandi. Ekstraksiyadan so‘ng namunalar 400С haroratda doimiy og‘irlikka kelgunga qadar quritildi. Olingan natijalar haqidagi ma’lumotlar 2 jadvalda keltirilgan Natijalardan ko‘rinib turibdiki ekstraksiya qilinganda quyimolekulyar polietilen tarkibidagi 30% modda ajralib chiqadi..

Tajribalar natijasida aniqlandiki, suyuq fraksiya yuqori yonuvchanlik xossaga ega. Suyuq fraksiyani ajratish ustida ishlar olib borildi. Buning uchun birinchi etapda ma’lum rejimda sentrifugalash metodi orqali qattiq fraksiya ajratildi. Shunday usulda tozalangan suyuq fraksiya o‘zining tarkibida quyimolekulyar polietilen qoldiqlarini saqlaydi. To‘liq tozalash uchun qo‘shimcha ravishda filtrlandi. Natijalar quyidagi jadvalda keltirilgan. Suyuq fraksiya yoqilg‘ining xossalari 7-jadval. Ko‘rsatkichlar nomi 1 misol bo‘yicha sinov Analog xossalari (DT EKO L 005-10 zichligi, g/sm 3 0.795 0.818 Boshlang‘ich qay. har. 0 S 138 250 Oxirgi qayn. har. 0 S 280 360 Olingan natijalar ko ‘ rsatib turibdiki chiqindining suyuq fraksiyasi dizel yoqilg ‘ isi DT EKO L 005-10 dan qolishmaydi .

Quyimolekulyar polietilenning oqaruvchanlik xossasi  Quyimolekulyar polietilenni turli sohalarda qo‘llash imkonyatlarini oshirish uchun uning oqaruvchanlik xossasini oshirish kerak bo‘ladi. Aks holda superkonsentratning rangiga yomon ta’sir ko‘rsatadi. Polimerlarni oqartirish uchun bir qator oqartiruvchi agentlardan foydalaniladi.  Plyonkadan sellofan ishlab chiqarishda desulfurlashdan va plyonkani yuvishdan keyin u shaffob bo‘lsada unda sarg‘ish dog‘lar borligi ko‘rinadi. Plyonkani batamom rangsiz qilish uchun uni ayrim holatlarda 2-3 g/l miqdordagi faol xlor tutgan natriy gipoxlorit eritmasi bilan ishlanadi.  Ushbu oqartirish jarayoni 20-25°С harorat oralig‘ida olib boriladi. Shundan keyin plyonka suv bilan yuviladi, plyonkadagi qoldiq gipoxloritni yo‘qotish maqsadida 2,5 g/l konsentratsiyadagi sulfat kislota eritmasi bilan ishlanadi . Oqartirish jarayoni bo‘lmagan vaqtda kislota bilan ishlov berish plyonka tarkibidagi sarg‘ish rang beruvchi temirni yo‘qotish uchun ishlatiladi. Ayrim hollarda kislota bilan ishlov berish jarayoni o‘tkazilmaydi.  Sellyuloza qayta ishlangandan keyin bir bosqichda 10 i 18 kg/t sellyulozaga рН 11,2-11,6 muhitda 75°С haroratda 120 minut davomida vodorod peroksid bilan oqartiriladi. Olingan sellyuloza o‘zining yuqori oqaruvchanlik darajasi bilan nazorat uchun olingan namunaga nisbatan katta farq qiladi. Traditsion uslubdagi oqartirish ko‘p bosqichli texnologik jarayon bo‘lib, har bir bosqichda turli xil oqartiruvchi reagentlar qo‘llaniladi. Bosqichlar orasida sellyuloza suv bilan yuvilib turiladi. Chunki har bir bosqichda ishlatilgan erituvchini suv bilan yuvish lozim. Bundan tashqari oqartiruvchi reagent sifatida xlor va uning hosilalaridan foydalanilganda oqova suv tarkibiga qo‘shilishi kuzatiladi.  Bu muammolarni yechimini topishda eng qulay reagentlardan biri peroksidli birikmalardan foydalanishdir. Biroq ushbu birikmalardan foydalanilganda doimo ham maqsadga erishib bo‘lmaydi, chunki suvda va sellyulozada og‘ir metall tuzlari ionlarining mavjudligi peroksidlarni katalitik parchalanishiga olib kelishi mumkin.  O‘zgaruvchan metall tuzlari ionlarining jarayonga manfiy ta’sirini kamaytirish maqsadida oqartirish jarayonlarida kompleksonlardan ya’ni metall ionlari bilan suvda eriydigan komplekslardan foydalaniladi. Hozirgi vaqtda chet ellarda karboksilsaqlovchi kompleks birikmalardan keng doirada foydalanilmoqda. Ushbu birikmalarning birgina aybi ularning qimmat turishi bilan bog‘liq.

Ko‘rsatkichlar nomi Erituvchi uchun ahamiyati Nefras C 4 130/210 erituvchi uchun ahamiyati. Tadqiqot metodi 1. Tashqi ko‘rinishi Tortilgan zarrachalar chet aralashmalarni saqlamaydi va shaffob suyuqlik Tortilgan zarrachalar chet aralashmalarni saqlamaydi va shaffob suyuqlik vizual 2.Rangi rangsiz Rangsizdan yengil sariq ranggacha vizual 3. Hidi O‘tkir organik hidga ega Kerosinni eslatuvchi hidli Organik usullar 4. Mexanik aralashmalarning miqdori Mavjud emas Mavjud emas GOST 3131 p.3.3GOST 6370 5. Quyidagi haroratdagi zichligi (20±2) 0 S, g/sm 3 0.783 0.754-0.820 GOST 3900 6. Yopiq tigldagi harorati, 0 S 27 28 GOST 6356 7. Ksilol bo‘yicha uchuvchanligi 4.1 2.0-4.5 GOST 3134 p.3.2 8. Kislota soni, mg KOH/g 2.2 2.0-2.5 GOST 23955QMPE chiqindisidan sentrifugalash orqali olingan erituvchi qaytadan 130-210 0С haydab olinib SP Lok Kolor Sintez tadqiqot laboratoriyasiga lakokraska ishlab chiqarish korxonasiga tadqiq qilish uchun berildi. Olingan natijalar quyidagi jadvalda keltirilgan Erituvchining texnik tavsifnomasi Nefras С4 130/210 tipli erituvchi bilan taqqoslandi va natijalar 9-jadvalda keltirildi

Xulosa 1. SHGKM ishlab chiqarish chiqindisi bo‘lgan birikma suspenziyasi xromatomass spektroskopik usulda o‘rganilganda o‘zida ko‘pkomponentli organik erituvchilarni, asosan sikloalkanlarni saqlashi aniqlandi. Biroq ushbu moddalarni individua holatda ajratib olish va undan foydalanish maqsadga muvofiq kelmasligi aniqlandi. Chunki ko‘p komponetli sistemadagi birikmalar miqdori ning hajmiy ulushi kam ekanligi bilan xarakterlanadi. 2. Fazalarni ajratish metodi asosida suspenziyadagi quyimolekulyar polietilen zarrachalarining o‘lchami optik mikroskopik metodi va termogravimetrik usullar orqali o‘rganilganda 5,7 mkm (bunday zarrachalar boshqalarga nisbatan 80% ni tashkil qiladi) 200 mkm. gacha ekanligi aniqlandi. Zarrachalarning o‘rtacha o‘lchami 36,88 mkm. Quyimolekulya polietilenning parchalanish haroratining boshlanishi uni tozalash usuliga paralel ravishda bog‘liq ekanligi aniqlandi. 3. Dispers fazadagi 5 mkm.dan 200 mkm gacha bo‘lgan o‘lchamdagi zarrachalarni suspenziyadan ajratish uchun cho‘ktirish uslubiga asoslangan sentrifugalash usulidan foydalanildi. Sentrifugalash orqali ajratib olingan quyimolekulyar polietilen yorqin sariq rangli qiyqimsimon (vosksimon) massadan iborat. QMPE suyuq qismi ajratilgandan keyingi qoldiq qism qoramtir jigar rangga ega bo‘lib, uning qaynash harorati 240-280 0S, zichligi esa 0.83 g/sm3 teng ekanligi ma’lum bo‘ldi. 4. Haydab olingan erituvchi o‘zining fizik-kimyoviy tavsifi bo‘yicha Nefras С4 130/210 tipli erituvchining texnik tavsifnomasiga mos kelishi aniqlandi va lak, buyoqlar ishlab chiqaruvchi korxonalarda amalda qo‘llash uchun bir qator plenkahosil qiluvchi moddalarni erituvchanlik darajasi tadqiq qilindi va ijobiy natijalar olindi 5. QMPE ni tozalash usulidan qat’iy nazar yuqorimolekulyar polietilenga nisbatan uning kristallanish darajasi past ekanligi aniqlandi. QMPE quritishdan keyin olingan mazsimon namunanaing 1 oy muddatdagi kristallanish darajasi 16%ni tashkil etshi, organik erituvchi bilan ekstraksiya qilib tozalab olingan namunaning kristallanish darajasi esa – 22% ni tashkil etishi aniqlandi. 6. Erituvchi emal va alkidli emallar ishlab chiqarishda qo‘llanilganda ularning fizik-kimyoviy xususiyatlarini o‘zgartirmasligi aniqlandi va tayyor emal hamda buyoqlarni ishchi holatga keltirishda suyultirivchi sifatida qo‘llanishi mumkinligi o‘rganildi. 7. Quyimolekulyar polietilenni turli sohalarda qo‘llash imkonyatlarini oshirish uchun uning oqaruvchanlik xossasini o’rganildi. Polimerlarni oqartirish uchun bir qator oqartiruvchi agentlardan foydalaniladi. Plyonkani batamom rangsiz qilish uchun uni 2-3 g/l miqdordagi faol xlor tutgan natriy gipoxlorit eritmasi bilan ishlanadi , oqartirish jarayoni 20-25°С harorat oralig‘ida olib borildi. Shundan keyin plyonka suv bilan yuvildi, plyonkadagi qoldiq gipoxloritni yo‘qotish maqsadida 2,5 g/l konsentratsiyadagi sulfat kislota eritmasi bilan ishlanadi . Plyonkaning oqaruvchanlik darajasi 96-98% ni tashkil etdi.

 Etiboringiz uchun raxmat.

O'xshashlar

Neft-gazni qayta ishlash mahsulotlar asosida geterogen katalitik usulda yuqori bosimda vinil efirlarni olish

Uzluksiz ishlab turuvchi rostlagichlarni sozlash talablari

Kaliy xlorid ishlab chiqarish texnologiyasida natriykarboksimetilsellyuloza eritmasi vositasida rudani boyitishning istiqbollari

Sanoat sharoitida suv-neft emulsiyani suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun importalmashinuvchi deemulgatorlar yaratish

Energetika tarmog’i korxonalarini barqaror rivojlanishini ta’minlashning iqtisodiy mexanizmlari