Energiya ta’minotida geotermal energiya manbalaridan foydalanish - Energetika - Slaydlar

Energiya ta’minotida geotermal energiya manbalaridan foydalanish

Yuklangan vaqt:

10.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2940.98046875 KB

Ko'chirib olish

Energiya ta’minotida geotermal energiya manbalaridan foydalanish Reja: • 1. Geotermal energiya manbalari va ulardan foydalanish holatlari • 2. Bug’- suv aralashmasi, issiqlik energetik suvlar va subtermal suvlar potensiallari.

• Insoniyatning geotermal energiya manbalaridan isitish maqsadlarida foydalanishi uzoq tarixga borib taqaladi. Shunga qaramasdan, faqat 70 - chi yillarda bu keng ko‘lamda Islandiya, Vengriya va sobiq SSSR da boshlangan. Tabiiy bug‘dan birinchi bo‘lib sanoat miqyosida katta o‘lchamda foydalanish 1904 yilda Italiyaning Larderello degan joyida (geotermal elektr stansiyasi) yerosti bug‘i yordamida elektr energiyasi ishlab chiqarish boshlangan. 1827 yilda Franchesko Larderel (Francesco Larderel) termal suvda ishlovchi tizimni ishlab chiqdi.

14-asrda yer osti energiyasi birinchi marta Frantsiyada, Shoud-Ayge shahrida isitish uchun ishlatilgan. U erda shunga o'xshash isitish tizimi hali ham muvaffaqiyatli ishlamoqda. Elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun Yerning issiqligidan foydalanish g'oyasi chinni biznesining merosxo'ri italiyalik Markiz Ginori Kontidan kelib chiqqan. 1904 yilda Konti o'zi yaratgan eksperimental moslama yordamida ilmiy tajriba o'tkazdi. Birinchi sanoat geotermal elektr stantsiyasini ishga tushirish uchun atigi to'qqiz yil kerak bo'ldi. Uning quvvati 250 kVt edi. 1916 yilda Italiyada qurilmalarni uyushgan ravishda ishlab chiqarish boshlandi.

• 1950 yilda Uayrakeye (Yangi Zelandiya) geotermal xududlarida qaynagan suv bug‘idan foydalanishni o‘zlashtirish boshlandi. AQSH da sanoat miqyosida elektr energiya ishlab chiqarish geotermal elektrstansiyasida (GeoES) «Dolina Bolshix geyzerov» (Kaliforniya shtati) boshlandi. 1960 yilda birinchi energoblok, 1977 yil oxirida 15 ta shunaqa energoblok ishlay boshladi.

• Ko‘p isitilgan suvda ishlaydigan katta geotermal elektr stansiyasi 1973 yildan Meksikaning shimoliy- garbiy kismi – Serro-Priyetoja ishlay boshladi. Unchalik katta bo‘lmagan GeoIES Meksikaning Pate xududida, Italiya, Yaponiya, SSSR, Yangi Zelandiya, Islandiya va boshka mamlakatlarda foydalanila boshlandi.. 1973 yil may oyida dunyoda jami ishlaydigan GeoIES lar kuvvatlari 800 MVt , ya’ni bu ko‘rsatkich bitta katta issiqlik yoki atom elektr stansiyasi quvvatidan ham kam edi. Birok, 1975 yilda dunyo buyicha jami GeoIES quvvati 1300 MVt ga yetdi. Deyarli barcha bu elektr stansiyalarda tabiiy namsiz (quruq) bug‘ yoki ko‘p isitilgan suv qaynashidan hosil bo‘ladigan namli bug‘idan foydalanilgan.

• Dunyoning ko‘pgina mamlakatlarda tabiiy bug‘ va issik qaynoq suv konlarini topish ishlari olib borilgan. Iqtisodiy foydali energiya manbalari sifatida manfaatga ega bunday konlar aniqlana boshlandi XIX asr birinchi yarmi Larderello (Italiya) termal borli suvni yig‘ib olish kollektori.

• Rossiya Federativ Respublikasining Kamchatka hududida joylashgan jami elektrik quvvati 76,5 MVt bo‘lgan GeoIES ning yillik elektr energiya ishlab chiqarish ko‘rsatkichi 420 mln. kVtsoat ni tashkil etadi. Stansiyaning 2011 yildagi quvvati 50 MVt, mazkur quvvatni 80 MVt ga yetkazish rejasi mavjud. • Yer ichidagi bu harorat kanchaga tengligi anik ma’lum emas, agar otilib chiqayotgan lavalar yoki yashirish holatda Yer ostida turgan termal manbalar, geyzerlar misolida oladigan bo‘lsak, ular butun Yer sharidagi insoniyatni zarur energiya bilan ta’minlashga yetarli ekanligiga amin bo‘lamiz. Yana bu energiya, qayta ishlash uchun xech qanday reaktor yoki yoqilg’i talab qilmaydigan toza energiya manbasidir

Mutnov GeoES – Kamchatka (Rossiya)

• Geotermal konlari to‘rtta turga bo‘linadi: • ˗ quruq(namsiz) bug‘ konlari; • ˗ nam bug‘ konlari; • ˗ qaynoq suv konlari; • ˗ qizigan quruq jinslardan iborat konlar. • Namsiz(quruq) bug‘ konlari misoliga Larderello(Italiya) va Katta Geyzerlar vodiysi (Kaliforniya shtati-AQSH) konlarini keltirish mumkin. Uayrakey va Yangi Zelandiyadagi boshqa konlar o‘ta qizigan suv konlari turiga kiradi. • Geotermal energiya turlari yordamida elektr energiya ishlab chikarishdan tashqari, bu konlardan qo‘shimcha maxsulotlar tabiiy gaz, mineral xom-ashyo va chuchuklashtirilgan suv ham olish mumkin. • Ko‘pgina mutaxassislar geotermal energiya boshka energiya manbalari bilan tan narxi va atrof-muxitga ta’siri jihatidan raqobatdosh bo‘lishi mumkinligi ta’kidlashadi. • Termal suv quduqlaridagi buloqlaridan uy-joy va issikxonalarni qizdirishda foydalanilayotgan xududlar mavjud. Lekin umuman olganda, Yer osti issiqligini Yer yuzasidan ancha chuqur joylashganligini inobatga olib dunyoda xozirgi vaqtda geotermal energiyadan foydalanish o‘ta chegaralangan.

• Geotermal energetikaning tasniflanishi bo‘yicha O‘zbekiston territoriyasi normal geotermal potensialli mintaqa bo‘lib hisoblanadi. Bunday mintaqalar 40 o C/ km geotermal temperaturali gradiyentga ega bo‘lib, issiqlik oqimlar esa taxminan 0,06 Vt/m 2 tashkil etadi. • Respublikada geotermal energetikani asosan geotermal suvlar tashkil etadi. Amalda geotermal suvlar respublikaning barcha mintaqalarda mavjud. Respublika bo‘yicha geotermal suvlarning o‘rtacha temperaturasi 45,5 o C-ga ega, eng issiq suvlar Buxora (56 oS) va Surxandaryo (50 oS) viloyatlarda bo‘ladi. 40 o C-dan yuqori temperaturali geotermal suvlar past temperaturali isitish uchun foydalaniladi (issiqlik nasoslardan foydalanib yoki ularsiz)

• Jahon hamjamiyati energiyaning salmoqli miqdorini iste’mol kiladi. Organik yoqilg’ini yoqish issiqxona uchun yetakchi manba hisoblanadi. Ishonchli va qayta tiklanadigan energiya topish kelajak uchun muhim sanaladi. Bunda asosiy manba geotermal energiya xisoblanadi. • «Geotermal energiya» so’zi yunoncha – geo tuproq va termo issiqlik so’zlarining qo’shilmasidan hosil bo’lgan. U issiqlikni yer yuzasidan to’g’ridan – to’g’ri oluvchi manbadir. Eng faol geotermal nuqtalar vulqonlar yaqinida joylashgan bo’ladi, lekin ular issiq buloqlar, geyzerlar va geotermal omborlar boshqa joylarda ham paydo bo’ladi. Geotermal energiyadan foydalanib global energiya inqirozini xal qilish metadologiyasini quyidagi sabablar bilan tushuntirib berish mumkin: • Geotermal energiya yer yuzasidan bug’ va issiq suvni ishlatish yo’li bilan olinadi. Bu bug’ va suv gidrotermal energiya sifatida tanilgan. Geotermal energiya cheksiz energiya manbai xisoblanadi. Yer yadrosidagi issiqlik doimo saqlanib turadi. Sayyoramizning yadrosidagi issiqlik u mavjud ekan saqlanib turadi, bu esa geotermal energiya butunlay qayta tiklanishidan darak beradi.

• Geotermal energiya yordamida ishlovchi elektr stansiyalarning uch asosiy turi mavjud: quruq bug’ kuchi, bugli suv va qo’shaloq. Bunda stansiya minoralari atrof – muhitga minimal ta’sir bilan maksimal ish bajaradi. Xar bir maqbara elektr energiya ishlab chiqargan xolda, atmosferaga tonnalab zararli gazlar chiqarilishining oldini oladi. • Geotermal energiya manbalaridan bir necha yuz yillar davomida Italiya fermerlari undan qish mavsumi uchun suv isitishda ishlatishgan. Geotermal energiya ham issiqxonalarni isitish, ham namlikni ushlab turish uchun ishlatilgan. AQShda bir asrdan ko’proq vaqt davomida geotermal energiya yordamida uylar, ochiq hovuz va tijorat binolari isitila boshlangan. Baladiyada esa trotuarlar va yo’llarda muz sindirish uchun foydalanishadi. Geotermal energiya pul tejash va qazilma yoqilg’i iste’molini kamaytirish, qorni eritish va tozalovchi uskunalar miqdorini kamaytiradi.

• Geotermal issiqlik nasoslari – bu teplodvigateldir. U qishda issiqlikni to’playdi va issiqlikni sovuq joylarga o’tkazadi, yozda esa teskarisini takrorlaydi. Ular xarajatlarni kamaytirish uchun juda samarali hisoblanadi va bu tabiatga har qanday zararli chiqindilarni chiqarmaydi. Har bir teplodvigatelni kichik suv isitgich deb nomlasak bo’ladi. Yozgi suv isitgich suvni isitish uchun xona issiqligidan foydalanadi. • Texnologik taraqqiyot geotermal energiya orqali yangidan – yangi marralarga ko’tarilmoqda. Sodda qilib aytganda u issiqlikning bitmas tuganmas manbaidir.

Issiqlik nasosi

• Geotermal energiya juda ishonchli hisoblanadi. Haqiqatdan, bu energiyani ishlab chiqarish uchun geotermal rusurslar mavjudligiga boglik bo’lsada, har doim geotermal elektr stansiyalarining 95 – 99% ishlashini ta’minlaydi. Yer osti geotermal - issiq suvlaridan issiqlik energiyasining manbai sifatida foydalanish atrof – muhitni toza bo‘lishida juda katta ahamiyatga ega. Sobiq ittifoq hududida 50 dan ortiq yer osti suv havzalari topilgan edi. Topilgan har bir yer osti issiqlik manbalari har kuni kamida 15 mln m 3 issiqlik bug‘i va suv olish mumkin. Bu esa bir yilda olinadigan 100-150 mln. t ko‘mir demakdir. Uning 3 km chuqurligidan 8*10 17 kJ geometral energiya olish mumkin.Yer osti issiqlik suvlari hisobida birinchi elektrostansiya asrimizning boshida Italiyaning Toskana Provinsiyasida, keyinchalik esa Yangi Zellandiya, AQSH, Yaponiyada qurilgan.

• Dunyo bo‘yicha 100 dan ortiq geotermal elektrostansiyalar bor. Ularning umumiy kuchi 3 mln.kvt ga teng. Qurilgan bu turdagi elektr stansiyalar tabiiy qulay yerlarda joylashgan, ya’ni yerdan issiq suv o‘zi oqib chiqadi. Undan tashqari yerdan chiqadigan ko‘pchilik issiq suvlar sho‘r turli tuzlarga boy. Qazib chiqarilgan suv tejamkorlik bilan ishlatilmasa, atrof-muhitni, ayniqsa, tuproqni sho‘rlab, atrofdagi ko‘kalamzor yerlarni turli foydali o‘simlik va hayvonlarni yo‘qolib ketishiga sabab bo‘lishi mumkin. • Kengaytirilgan geotermal tizimlarning zavod va fabrikalardagi ko’rsatkichlari sezilarli ortmoqda. Bunday tizimlar issiqlikdan foydalanib chuqurlikdan qattiq jinslar qazishda amalga oshirilmoqda.

• Ko’pgina mamlakatlarda geotermal energiyadan foyda olinmoqda. Masalan, Filippinda barcha ishlab chiqarilgan energiyaning 23 % i va 2013 yildan esa, 60 % ishlab chiqarishni amalga oshirishgan. Afrikada, Keniya, shuningdek Buyuk Rift vodiysida geotermal energiyadan saloxiyatli foydalaniladi. • Gidroenergetikadan foydalanish boshlanganiga 2000 yildan oshdi. AQShda elektr energiyasining 7 %i shu usulda ishlab chiqarilmoqda. Bu usul boshqalariga nisbatan toza hisoblanadi.

• Geotermal elektr stansiyalar elektr ishlab chiqarishda suvga zarar yetkazmaydi. Issiq suv va bug’ yer ostida yotadi va yopiq joylarda qayta ishlanadi. Yopiq geotermal tizimlarda suv yer ostiga qayta yuboriladi va keyinchalik undan qayta foydalaniladi. Quduqlarni mustaxkamlash ulardagi suvlarning sizib ketishini oldini olib, geotermal energiya ishlab chiqarishni atrof – muxitga zararli ta’sirini kamaytiradi. • Geotermal energiya muqobil energiyaning boshqa shakllariga solishtirilganda yetakchi o’rinni saqlab qoladi. Geotermal energiyaning shamol energiyasiga qaraganda katta afzalligi shundaki: yerda issiklik doimiy manba bo’lib u o’zgaruvchan emas, shamol esa doimo o’zgaruvchan va shamol turbinalari to’g’ri shamolga bog’liq shamol yo’q energiya mavjud emas.

• O‘zbekistonda geotermal suvlarning yalpi potensiali 170,8 ming t n.e. hajmda baholanadi. Buxora (56,8 ming t n.e.) va Namangan (29,8 ming t n.e.) viloyatlar eng katta potensialiga ega. • Petrotermal va geotermal resurslar. Barcha qayta tiklanadigan energiya turlaridan absolyut miqdori bo‘yicha O‘zbekiston yer bag‘ri, quruq tog‘li jinslar (petrotermal resurslar) va gidrotermal suv bilan yirik basseynlar ko‘rinishda, eng katta integralli energetik potensialiga ega. Energetikada foydalanish uchun eng istiqbolli petrotermal resurslar hisoblanadi, ya’ni 4...6 km chuqurlikda yotadigan, 70 o C-dan to 3000 o C-gacha qizdirilgan granitoidlar yirik massivlar. Bunday mintaqalarga kiradi Amudaryo geologik botiqlik, Janubiy Orol yaqinida, Farg‘ona vodiy Chust- Adrasman petrotermal anomaliyasi, Qizilqum sahro.

• Yalpi potensialni baholash uchun 3000 m chuqurligigacha, tog‘ jinslarning issiqlik o‘tkazuvchanlikni va issiqlik oqim zichliklarning o‘rtacha statistik kattaliklarni hisobga olgan holda, o‘rtacha termogrammalar hisoblab chiqilgan. Hisoblar ko‘rsatadiki, O‘zbekiston respublikasi maydoni va 3 km chuqurligi bilan chegaralangan hajmda quruq qizdirilgan jinslarda (petrotermal resurslar) geotermal energiyaning yalpi potensiali 67×105 mln t n.e. tashkil etadi. Petrotermal resurslardan foydalanish texnologiyalar bo‘lmaganligi sababli texnik imkoniyalar aniqlanmagan.

• Respublikada geotermal energiya resurslarni aniq tadqiqot ishlarni o‘tkazmaganligi tufayli texnik potensiali aniqlanmagan. Keltirilgan baholar O‘zbekistonda neft va gaz konlarning tuzilishida va joylashishida bo‘ladigan chuqur issiqlik massa almashuv jarayonlarni mahsus geologik tadqiqotlarga, yer osti suv resurslarni tadqiqot natijalarga, hamda neft va gaz qidiruv burg‘ilash dala ekspeditsiyalar ma’lumotlarga asoslangan. • Issiqlik ta’minotida yoki elektr energiyani ishlab chiqarishda geotermal resurslardan foydalanish masshtabli imkoniyatlarni baholash uchun kompleks tadqiqot ishlarni olib borish kerak. Geotermal elektrostansiyalarning texnologik konturda past temperaturada qaynaydigan issiqlik tashuvchilarga asoslangan energetik sikllarda birlamchi issiqlik tashuvchilarni o‘zgartirish zamonaviy texnologiyalardan foydalanish imkoniyatlarni tadqiq qilish zarur.

O'xshashlar

Ikkilamchi energiya resurslarni utilizatsiyalash evazidan energiya iqtisodi

Ikkilamchi energiya resurslardan foydalanishning prinsipial imkoniyatlari

Elektr yuritma energetikasi

Elektr stanciyasının qorshagan ortalıqqa tásiri

Jillılıq elektr oraylarında imaratlardı ısıtıw ushın ventilyaciyaǵa hám xalıqqa ıssılıq energiyasın jetkerip beriw sızılmaları