Yalpizkabilar-Labiadae sinfcha (ajdodcha)si - Botanika - Slaydlar

Yalpizkabilar-Labiadae sinfcha (ajdodcha)si

Yuklangan vaqt:

12.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91.599609375 KB

Ko'chirib olish

Yalpizkabilar-Labiadae sinfcha (ajdodcha)si 01 0F05 01

Yalpizkabilar-Labiadae sinfcha (ajdodcha)si • Gazako’tnamolar – Gentianales qabilasi • Ro`yannamolar-Rubiales • Kendirnamolar-Apocinales • Ituzumnamolar-Solanales qabilasi • Pechaknamolar- Convolvulales qabilasi . • Govzabonnamolar – Boraginales • Sigirquyruqnamolar- Scrophulariales • Yalpiznamolar-Labiales qabilasi • Floksnamolar- Polimoniales • Zaytunnamolar- Oleales • Balchiqo`tnamolar- Callitrachales • Suvkokilnamolar - Hirpiruridales01 01 18 18 01 1F 01 23 01 251A 1E02 01 27 28 02 01 18 2A 01 2605 261209 01 01 1E02 01 2C 27 01 2D 01 2A02 28 01 262229 2F

Gazako’tnamolar – Gentianales qabilasi Gazako’tdoshlar - Gentianaceae oilasi • Oilaga mansub o’simliklar ko’p yillikdir, yer yuzida oilaning 83 turkumi 1050 turi o’sadi. O’zbekistonda 4 turkumga kiruvchi 17 turi uchraydi. Gullari aktinomorf, 2 jinsli. • Yerbaxo -gazako’t -Geniiana oliveri . Ko’p yillik o’t, bo’yi -10-30-40 sm. Ildiz bo’g’zidagi barglar to’pbarg gul (rozetka) hosil qiladi. Gulkosa va tojbarglari 4-5 a'zoli. Qo’ng’roqsimon, o’zaro tutashgan. Gullari ko’k-siyoh rangli, poya uchida joylashgan, xushbo’y hidga ega. Butun tanasida shifobaxsh, achchiq glikozid moddasi ko’p bo’ladi. Xalq tabobatida ishtahani ochish, oshqozon-ichak, bezgak kasalliklarini davolashda ishlatiladi. Dastasi quritilib, uyning shiftiga osib qo’yiladi. Respublikamizning barcha viloyatlarida, adirlarda va toshli tog’ yonbag’irlarida o’sadi. 18 18 01 2E 01 1807 1807 01 01 02 06 22 1807 2F 03 09 32 08

Ituzumnamolar-Solanales qabilasi • Bu qabila bir-biriga juda yaqin 5 ta oilani o’z ichiga oladi. • Ituzumdoshlar-(Solanaceae) oilasi . Yer yuzida oilaning 90 turkumga mansub 3000 turi bor. O’zbekistonda 7 ta turkumga oid 25 turi o’sadi. Oila vakillari ko’p yillik o’t va ayrim butalardan iborat. Barglari oddiy yoki patsimon qirqilgan, ketma-ket joylashgan. Ko’pchilik turlarining gullari aktinomorf, ikki jinsli. Gulkosachasi, gultojibarglari va changchisi 5 tadan. Mevasi rezavor yoki ko’sakcha. • Gul formulasi: * Ca(5) Co(5) A5 G2 Oila vakillari alkoloidli ♀♂ o’simliklar jumlasiga kiradi. Bir qancha vakillari ovqat va sabzavot o’simlik, ba'zilari narkotik yoki manzarali o’simlik sifatida ekiladi. Masalan, bir qancha turkumlaridan - Са(5-10) Со(5-10) А5-10 G(2- 10)251A 01 30 01 25 02 0304 09 30 27 15 01 220102 09 09 37 19

• Qalampir-(garmdori)-Capsicum Bu turkumning keng tarqalgan turlaridan biri qalampirdir. Bir yillik o’t o’simlik. Gullari yakka o’rnashgan. Mevasi qizil rangda. Urug’i rezavor meva. Mevasi A va C vitaminlarga boy. • Ituzum - Solanum . Bir va ko’p yillik o’t ba'zan chala buta o’simlik. Bu turkumning 1300 turi ma'lum. Ko’pchilik turlari xalq xo’jaligida katta ahamiyatga ega.o’simliklardir. Uning vatani Janubiy Amerika ya'ni Chili davlati hisoblanadi. • Pomidor-Lycopersicon . Bir yillik o’t o’simlik bo’lib, sabzavot o’simlik sifatida ekiladi. Pomidorning mevasi C, B, B6, P, PP, K vitaminlar va korotinga juda boy. • Paq-paq (fizalis) - Physalis . Soya joylarda o’sadigan bir yillik o’t o’simlik. O’zbekistonda 4 ta turi o’sadi. 01 31 01 18 22 0E 01 251A2206 02 09 18 40050B 20 01 27 02 06 30 01 27 02 100B

• Chinq’il–Lysium . Tikanli buta o’simlik. Bu turkumning qora chinqil (L.ruthenicum) turi manzarali o’simlik sifatida keng tarqalgan. • Mingdevona –Hyoscyamus . O’zbekistonda bu turkumning 5 turi uchraydi. qora mingdevona (H.niger) turi ko’p tarqalgan. Bu o’simlik ikki yillik, uning poya va barglari mayin tuklar bilan qoplangan. Zaharli giastsiamin va boshqa bir qancha alkoloidlarga boy bo’lgani uchun tibbiyotda qo’llaniladi. • Tamaki (Nicotiana) - Buta yoki o’t o’simlik bo’lib, tropiklarda o’sadi. • Chilim tamaki (N.tabacum) yirik bargli, bir yillik o’t o’simlik. Barglarida nikotin alkoloidlari bor. Barglari uzun, narkotik o’simlik sifatida ekiladi, ya'ni barglari chilim tamakisi uchun ishlatiladi. Tamakining urug’idan moy olinadi. 01 28 02 1E 1213 18 18 01 34 0201 18 1E 18 30 08 04 01 35 01 090A 01 28 10 30 090A 0B

• Bangidevona –Datura . Bu turkumning 4 ta turi O’zbekistonda uchraydi, shulardan oddiy bangidevona (Datura stramonium ) ko’p tarqalgan. Bu o’simlik ham mingdevonaga o’xshash begona o’t bo’lib, zaharlidir. Giostsiamin va skoilamin alkoloidlarga boy. • Kartoshka-Solanum tuberosum - Ko’p yillik o’t o’simlik bo’lib, uch xil novdaga ega, ya’ni yer usti ikki hil shakli o’zgargan yer osti novdalari-tuganaklar va stolonlar. Yer ustki poyasining (novdalarining) bo’yi 60-100 sm, shohlangan, mevalangandan keyin yotib o’suvchi. Barglari oddiy, patsimon, chuqur kesilgan. Gullari murakkab gajak to’pgulga joylashgan, aktinomorf, gul qismlari beshtali, gultojisi voronkasimon, ochbinafsha rangli. Changchilari 5 ta, changdonlari sariq, o’zaro qo’shilib o’sib nay hosil qiladi. Urugchisi ikkita mevabargchaning qo’shilib o’sishidan hosil bo’lgan, 2 uyali tugunchasi ustki, mevasi yashilrangli rezavor – meva. Kartoshkaning shakli o’zgargan yer osti novdasi-tuganaklarida kraxmal, moy, oqsil moddalari bo’ladi. Kartoshka yovvoyi holda Markaziy va Janubiy Amerikaning And tog’larida o’sadi 01 2A 02 07 16 2B 18 08 01 23 28 2F0B 05 2A05 10 0307 08 18 40 25 27 0D0E 37

• Pechaknamolar-Convolvulales qabilasi . • Bu qabilaga 2 ta – pechakdoshlar va zarpechakdoshlar oilalari kiradi. • Pechakdoshlar-Convolvulaceae oilasi • Bu oilaga 50 ga yaqin turkumga mansub 1500 tur kiradi. Asosan tropik va subtropik hududlarda tarqalgan. O’zbekistonda 6 turkumga mansub 22 turi uchraydi. Oila vakillari buta, chala buta va o’t o’simliklar bo’lib, ba'zilarining poyalari o’ralib o’sadi. Barglari oddiy, butun qirrali, ba'zan o’yilgan yoki patsimon qirqilgan va poyada ketma-ket joylashgan. Gullari asosan yakka o’rnashgan, ba'zan dixaziy to’pgulli. Gullari ikki jinsli, aktinomorf. Gulkosabarglari 5 ta erkin yoki birikib o’sgan. Gultojibarglari 5 ta bo’lib, voronkasimon birikib o’sgan. Changchilari ham 5 ta, bitta urug’chisi 2 ta meva bargchasining birikib o’sishidan hosil bo’lgan, tugunchasi ustki mevasi ko’sakcha. Gul formulasi: * Са(5)Со(5)А5G(2♀♂ ) 01 27 0201 01 30 0D 01 27 01 01 30 18 18 08 30 2C 090A 04 22 3A 08 0D 1822030E01 2B01

• Pechak-Convolvulus . Ko’p yillik o’t o’simlik. Poyalari tik yoki o’ralib o’suvchi. Gullari qo’ng’iroqsimon. • Qo’ypechak dala pechak-Convolvulus arvensis. O’zbekistonning hamma tumanlarida ekinlar orasida begona o’t sifatida o’sadi Ko’p yillik o't o’simlik (bo’yi 100 sm ga yetadi). • Mingbosh pechak (C. subchirsutus). - adirlarda tarqalgan, ko’p yillik o’t. • Partek pechak (C. hamada), asosan, toshli joylarda tarqalgan, chala buta. • Batat (Ipomoea batatas) — shirin ta'mli, ildiz tuganakli, madaniy ko’p yillik o’simlik. • Karnaygul (Iromoea purpurea) - poyasi uzun, ilashib o’suvchi, manzarali bir yillik o’simlik.01 27 02 10 01 31 01 1C 08 06 01 34 01 0D 01 27 01 18 01 2A 49 03 01 23 01 090A

• Zarpechakdoshlar -Cuccutaceae oilasi • Bu oilaga bitta turkum 170 ta tur kiradi. Tropik va subtropik hududlarda keng tarqalgan. O’zbekistonda 18 turi uchraydi. Poyalari o’ralib o’suvchi - xlorofilsiz, ya'ni parazit o’simlik hisoblanadi. Barglari reduktsiyalangan, tangasimon. Poyalari yashil o’simlikka o’ralgan joyida gaustoriyalar bilan yopishgan bo’lib, xo’jayin o’simlikdan oziqlanadi. Gullari juda mayda, aktinomorf, ikki jinsli. Gulkosa 5 ta gulkosabargchasiga ega. Mevasi ko’sakcha. Urug’lari ko’p yillar davomida unib chiqishi qobiliyatini yo’qotmaydi. • Gul formulasi: * Ca(5) Co(5) A(5) G(2) ♀♂ • Zarpechak - Cuscuta approximata . Hamma o’simliklarda parazit bo’lib yashaydi. • Devpechak (C.lehmanniana) - madaniy va yovvoyi o’simliklarda parazitlik qiladi. Buta va daraxtlarda ham yashaydi. 01 2D 01 01 30 20 43 20 10 08 04 37 2C 01 2201 01 2D 0201 08 01 37 28 0F

• Govzabonnamolar –Boraginales Bu qabilaga 7 ta oila kiradi. • G ovzabondoshlar -Boraginaceae oilasi Bu oilaga 100 ta turkumga yaqin 2000 ta tur kiradi.Yer yuzining hamma joyida uchraydi. O’zbekistonda 32 turkumga mansub 120 turi uchraydi. Bu oila vakillari bir yillik yoki ko’p yillik o’t, buta va daraxt, ba'zan liana o’simligi bo’lib, oddiy va butun qirrali barglarga ega. Barglari poyada ketma-ket joylashgan. Poya va barglari qattiq tuklar bilan qoplangan. To’pguli gajak, gullari aktinomorf, ba'zan zigomorf. Gulkosa va gultojibarglari 5 tadan. Changchilari ham 5 tadan bo’lib, gultojibarglarining asosiga o’rnashgan.Bitta urug’chisi ikkita meva bargchasining birikishidan hosil bo’lgan. Tugunchasi ustki, 4 ga bo’lingan. Mevasi 4 ta yong’oqcha. Hasharotlar yordamida, ba'zan o’z-o’zidan changlanadi. Bu oila vakillari begona o’tlar, ba'zi turlari zaharlidir. • 1 . Kampirchopon - Trichodesma • 2. Quyonquloq; ko’kgul - Lindelofia • 3. Ko’kmoraz; tuyaqorin - Heliotropium • 4. Xo’kiztili - Anchusa • 5. Nonnea - Nonnea • 6. Mehrigiyoh –Onosma 01 18 01 01 01 16 01 25 18 09 0804 18 22 1507 0804 37 1F 01 19 330E 01 3F 01 42 01 43 01 3C 01 45

• Oq tukli kampirchopon - Trichodesma incanum . Ildizpoyasi yaxshi rivojlangan, poyasi tarvaqaylaydigan, sudralib o’suvchi, ba’zan tik o’suvchi ko’p yillik o’simlik. Bo’yi 30 - 40 sm keladi. Ildizpoyasi yo’g’on. Tanasi, bargi, guli qalin, mayin tuklar bilan qoplangan, bargi bandsiz, shakli tuxumsimon yoki cho’ziq tuxumsimon bo’lib, cheti tekis. To’pgullari ro’vaksimon bo’lib, novdalarining uchlarida joylashgan. Adir va tog’ mintaqalarida, shag’alli yerlarda, g’alla ekinlari orasida begona o’t sifatida o’suvchi juda keng tarqalgan zaharli o’simlik01 2E 02 29 18 09 0D 03 06 08090A0C 0509 03 09 18

• Sigirquyruqnamolar-Scrophulariales • Sigirquyruqdoshlar-Scrophulariaceae oilasi • Bu oilaga 300 turkumga mansub 5000 tur kiradi. O’zbekistonda 22 turkumga oid 67 turi o’sadi. Oilaga mansub o’simliklar tarkibida glikozidlar va saponinlar bo’ladi. Sigirquyruqdoshlar oilasiga ko’p yillik, ikki yillik o’t, yarim butalar va ba'zan daraxtlar kiradi. Gullari zigomorf yoki aktinomorf. • Jung’or sigirquyrug’i - Verbascum songoricum . Ikki yillik o’t bolib, bo’yi - 60 - 150 sm. Poyasining, asosan, yuqori qismi shoxlangan, pastki qismi bargsiz, poyasi baquvvat bo’lib, o’q ildizli. Gullarida foydalanadigan qismida shilliq moddalar, qand, saponin, efir moyi bor. Barg plastinkasining uzunligi - 15 - 40 sm, eni —3.5 - 12 sm. Tanasi qalin, mayin oq tuklar bilan qoplangan. Undan yo’tal va shamollashda foydalaniladi. Gulidan sariq bo’yoq olinadi O’zbekistonning tog’ va adir hududlarida o’sadi 01 2605 01 2605 01 16 01 01 30 252501 18 090B 11 01 46 0201 08 06 0B 06 13 40 08

• Zubturumdoshlar -Plantaginaceae oilasi Bu oilaga 3 turkum 320 turga yaqin o’simliklar kiradi. O’zbekistonda bitta turkumga mansub 6 ta turi uchraydi. • Zubturumlar-Plantago, bir yoki ko’p yillik o’tlardan iborat. Barglari oddiy, ketma-ket, ba'zan qarama-qarshi joylashgan. O’zbekiston sharoitida ildiz bo’qizida yopirma barglar hosil bo’ladi. Gullari oddiy boshoqda joylashgan, ikki jinsli. Zubturumlar asosan shamol vositasida changlanadi. • Yirikbarg zupturum-Plantago major. Ko’p yillik o’t. Bo’yi 30- 50 sm. Barglari 3-9 tomirli, uzunligi 2-25 sm. eni 1,5-14 sm. Ko’sakchasi tuxumsimon, to’p bo’lib chiqqan, boshog’i uzun, ko’sagining har qaysi uyasi-8-30 urug’li. Hamma yerda keng tarqalgan o’simlik tabobatda ko’p ishlatiladi. Ayniqsa me'da ichak kasalliklarini davolashda, qonni to’xtatuvchi vosita sifatida va shamollashga qarshi ishlatiladi. 01 2D 01 17251A01 18 01 2D 01 30 1C 08 47 01 01 01 1B1A01 27 0D 18 0E 18 0B1F 06

Yalpiznamolar-Labiales qabilasi • Tizimguldoshlar-Verbenaceae oilasi • Bu oilaga daraxt, buta, yarim buta va o’t o’simliklar kiradi. Barglari oddiy, ba'zan 4 bo’lakli, qarama-qarshi joylashgan, yon bargsiz. Gullari ikki jinsli, zigomorf. Gulkosa va gultojibarglari 5 tadan, changchisi 4 ta, Urug’chisi 2 ta, tugunchasi ustki. Mevasi asosan danakcha. Oilaga 100 ta turkumga oid 3000 tur kiradi. O’zbekistonda 2 turkumga mansub 4 ta turi uchraydi. Vakil qilib dorivor tizimgul (Verbena officinales) ni olish mumkin, u begona o’t sifatida uchraydi01 01 350506 01 01 3007 0D 26 22 40 1104 1C 4D 0C 01 09

• Yalpizdoshlar-Lamiaceae oilasi Bu oilaga 200 turkum, 3500 tur kiradi. O’zbekistonda 38 turkumga oid 214 turi o’sadi. Oila vakillarining poyasi 4 qirrali. Barglari oddiy, poyada qaramaqarshi joylashgan. Gultojibarglari ikki labli, ustki labi 2 ta, ostkisi 3 ta gultojibargdan iborat. Changchilari 4 ta, ba'zan 2 ta. Urug’chisi 2 ta mevabargli, mevasi yong’oqcha. Bu oila vakillari efir moylariga boy, ba'zi vakillari sanoatda ishlatiladi. Ba'zi turlari ovqat mazasisini yaxshilashda ishlatiladi. Moy beruvchi va manzarali o’simlik sifatida ekiladi. Begona o’t sifatida o’sadigan vakillari ham ko’p. 01 01 0130 18 090B11 30 22 15 400E 090B0C04011E 060405 10 090A 1E

• Yalpiz (Mentha) ko’p yillik, ba'zan bir yillik xushbo’y o’t o’simlik. Gultojisi aktinomorf. Zax yerlarda, ariq va kanal bo’ylarida tarqalgan. Yalpizning O’zbekistonda 45 turi o’sadi. O’zbekiston florasida Osiyo yalpizi (Mentha asiatica) keng tarqalgan. Dala yalpizi (Mentha arvensis) va jingalak yalpiz (Mentha erispe) ekiladi. Yalpiz tarkibida efir moylari mavjud bo’lib, uning 41- 65% ni mentol tashkil etadi. Mentol tibbiyotda atir-upa tayyorlashda, oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi. Yalpiz tish og’rig’ini, bosh og’rig’ini, qorin og’rig’ini davolashda ishlatiladi. Bu oilaga Limono’t-Melissa , Jambil-Satureja, Tog’jambil-Thymus, Issop – Hyssopus, Tog’rayhon- Origanum, Devortagio’t-Marrubium, Arslonquloq – Leonurus, Bozulbarg-Lagochilus ham kiradi.01 01 010D 09 08 09 2E 02 010D 37 01 1E 15 0113 18 03 18 09 0B06 0B 12 4602 35 2E 0B 0120

• Mavrak-Salvia . Ko’p yillik o’t yoki chala buta. O’rta Osiyo tog’larida keng tarqalgan. Gullari ikki labli, changchilari ikkita. O’zbekistonda 15 turi o’sadi. • Rayhon-Osimum basilicum . Bir yillik o’t o’simlik bo’lib, oq rayhon, qora rayhon, osh rayhon turlari juda mashqurdir. Rayhon manzarali va zirovar o’simlik sifatida ekiladi. • Qo’ziquloq-Phlomis . Ko’p yillik o’simlik bo’lib, tog’ va tog’ etaklarida keng tarqalgan. • Kiyik o’t –Ziziphora . O’zbekistonda 7 xil turi tarqalgan. Ular ko’p yillik va bir yillik o’tlardan iborat. Kiyik o’t tarkibida efir moylari ko’p bo’lgani uchun, ulardan dorivor va zirovar o’simlik sifatida foydalaniladi. 01 34 02 1C06 1F 01 1F 02 092C 03 06 01 3116 02 18 01 23 02 40 18 11

• Oq lamium - Lalum album L . Oq lamium bo’yi 25 - 70 sm li. ildizpoyali ko’p yillik o’t o’simlik hisoblanadi. Tog’ hududlaridagi nam yerlar, dalalarda o’sadi. Poyasi 4 qirrali, kam shoxlangan. Barglari tuxumsimon, o’tkir uchli, asos qismi dumaloq, gullari oq. Barglari poyada qarama-qarshi joylashgan. Ostki barglari uzun, ustkisi esa qisqa bandli. Gullari to’pgulda 8-10 tadan joylashgan, Kosachasi -10- 12 sm, qo’ng’iroqsimon, 5 tishli. Gultojisi 20 - 25 sm, oqrangli, 2 labli, tuklar bilan qoplangan. Ustki lab o’roqsimon, ikki tojbargli, ostki lab 3 tojbargli, o’rtadagisi yirik, uchi kertilgan, teskari buyraksimon, ikki chetdagilari maydaroq, nashtarsimon o’simtali, changchilari 4 ta. Changdonlari qoramtir siyoh rangli, tuklar bilan qoplangan. Urug’chisi - 1 ta: ikki mevabargchaning qo’shilishidan hosil bo’lgan. Mevasi - 4 ta cho’ziq tuxumsimon uch qirrali yong’oqchalarga ajraladigan uvoq meva 01 2E1E 0201 0B 20 06 11 26 18 2C 18 0906 08 090A 18 2C 07 01

O'xshashlar

Ayiqtovonkabilar sinfcha (ajdodcha)si - Ranunculidae

Magnoliyatoifa-Magnoliophyta yopiq urug’lilar

Yalpizkabilar sinfchasi – lamidae

Ikki urug’ pallalilar sinfi

Bug'doydoshlar (boshoqdoshlar) (roaseaye) (gramineae) oilasi