O‘rta asr sharq allomalarining matematikaga qo‘shgan hissalari - Algebra - Slaydlar

O‘rta asr sharq allomalarining matematikaga qo‘shgan hissalari

Yuklangan vaqt:

13.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

50.3876953125 KB

Ko'chirib olish

O‘RTA ASR SHARQ ALLOMALARINING MATEMATIKAGA QO‘SHGAN HISSALARI Reja: 1.Hozirgi zamon fanlaridagi yuksalishlar 2. O’rta asr Sharq allomalari 3.Matematikaning yoshlar hayotidagi o’rni

Hozirgi zamon fanlari mazmuniga qarab uch qisimga (ijtimoiy,tabiiy va texnika fanlariga) bo`linadi. Bularning har biri o`ziga mos ko`pgina qo`shni fanlarni qamrab olib, butun bir sistemani tashkil qiladi. Matematika fanlar sistemasida muhim bir sohani tashkil qiladi va yunoncha “Ilm,fan “degan ma’noni anglatadi

S h u n in g d e k m a te m a ti k a – q a d im iy fa n la rd a n b iri b o `lib , b o s h q a a rifm e ti k a , g e o m e triy a , k e y in c h a lik a lg e b ra , m a te m a ti k a n a liz , a n a le ti k g e o m e triy a k a b i fa n la rn i b irin -k e ti n o `z id a s h a k lla n ti rib , u la rn i ta k o m illa s h ti rib b o rd i. Q u y id a m a te m a ti k a fa n id a k a s h fi y o t q ilg a n o lim la r fa o ly a ti n i o `rg a n a m iz . B ila m iz k i g `a rb d a e n g q a d im d a n ilm -fa n riv o jla n g a n m a rk a z la rd a n b iri b u Y u n o n is to n d ir.

Qadimgi Yunonistonda ilm-fanga qiziquvchilar ko`p bo`lganidan u yerdan haqiqiy olimlar yetishib chiqqan va shulardan biri bu antic davr matematik olimi Pifagordir Pifagor (milloddan avvalgi, taxminan, 580- 500 yillar)-qadimgi grek olimi, matematigi, faylasufi. Pifagor ba’zi rivoyatlarga qaraganda dindor bo`lgan. Pifagor diniy qarashlarining asosini matematika tashkil qiladi

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA Uning fikricha xudo olamni tartiblash uchun sonni yaratgan. Bir soni xudoning yagonaligini, qolgan barcha sonlar birgalikda olamni bildirgan. Bular ikkalasi hamkorlikda xudojo`y sonli garmoniyani tashkil qilishini aytgan. Pifagor ta’limotiga asosan son narsalarning mistik mohiyati hisoblanadi, matematik mavhumliklar olamda ma’lum tartib o`rnatib, uni oshkormas holda boshqaradi. Qisqasi, olamni sonlar va ulardan yaratilgan munosabatlar garmonik sistemasi tashkil qiladi

Al-Xorazmiy matematika sohasida izlanishlar olib borib ko`p yutuqlarga erishgan. Al- Xorazmiy Abu Abdullo Muhammad ibn Muso(783-850)-buyuk matematik, astranom, geograf

AlXorazmiy o`z davrida idealstik g`oya hukumronligiga qaramay, fanning mashaqqatli yo`llaridan yurib, ilg`or ijtimoiy, falsafiy tafakkurga keng yo`l ochib, matematikaga doir o`lmas kashfiyotlar yaratdi. U ijodini fan taraqqiyotiga bag`ishlab ilg`or g`oyalarni dunyo xalqlariga yetkazishga intildi. Al-Xorazmiy yozgan asarlardan bizgacha o`ntasi yetib kelgan

. Xorazmiyning XII asrda lotin tiliga tarjma qilingan “Arfmetika” (“Kitob filhisob al hind”) asari yevropaliklarni hind raqamlari, pozitsion o`nlik sanoq sistemasi bilan tanishtirdi va uning boshqa sanoq sistemalariga nisbatan afzalligini ko`rsatdi. Butun va kasr sonlar ustida amallar bajarish va kvadrat ildiz chiqarish usuluni keltirdiSHulardan ikkitasi algebra va arfmetikaga bag`shlangan bo`lib, fan tarixida muhim rol o`ynagan.

Haqiqatda Osiyo va Yevropa olimlari, Jumladan Beruniy, Ibn Sino, Umar Hayyom va boshqalar algebrani AlXorazmiy kitoblaridan o`rgandilar. Sharq ilm-fani siymolaridanyana biri bu Umar Hayyomdir. Umar Hayyom- G`iyosiddin Abdulfath Umar Ibrohim al Hayyom(taxminan 18.5,1048-1123)- faylasuf, astronom, matematik, fors- tojik shoiri. Hayyom matematikani o`rganib, uning taraqqiyotiga muhim hissa qo`shdi

U chinchi darajali tenglam alarni 14 sinfga ajrati b, ularni yechish usullarini, yechim larining chegarasini, m usbat yechim lar sonini aniqlash kabi m asalalarni hal qildi. H ayyom ikki had yig`indisining kvadrati va kubi form ulalariga asoslanib, butun m usbat sonlardan kvadrat va kub ildiz chiqarish hind usulining isboti ni, ularni har qanday butun ko`rsatkich uchun tadbiq qilish m um kinligini, irratsional sonlarning boshqa sonlar bilan teng huquqli ekanligini, geom etriyani algebra bilan bog`lashni, algebraik m asalalarni geom etrik usulda yechishni va boshqa m uam m olarni fanga birinchi bo`lib kiritdi

U N y u to n b in o m in i b ila rd i, c h u n k i u n in g a sa rla rid a b in o m ia l k o e ffi tsie n tla rn i h iso b la sh g a d o ir m iso lla r u c h ra y d i. H a y y o m , p a ra lle l to `g `ri c h iziq la r n a za ry a sin i o `rg a n ib , p a ra lle llik a k sio m a si h a q id a fi k r y u ritd i. U n in g fi k rla ri k e y in c h a lik N .V L o b a c h e v sk iy to m o n id a n q u v v a tla n d i. H a y y o m n in g b ilib d o ira si k e n g e k a n lig in i h iso b g a o lib , S a lju q su lto n i M a lik sh o h u n i sa ro y o lim i d a ra ja sig a c h a k o `ta rd i v a u n g a k a le n d a r tu zish n i to p sh ird i

. Uning tuzgan kalendari (1079) amalda qo`llanmay qolgan bo`lsa ham, yevropada undan 500 yil keyinroq qabul qilingan va hozirgi kungacha amalda qo`llanilayotgan Grigorian kalendaridan ancha- muncha aniq bo`lgan. SHuni unitmaslik kerakki matematika fanida intuitsiyaning roli nihoyatda katta. SHunday olimlar borki, ular amalyot, fan qo`ygan yirik muammoni yechish uchun qaysi yo`llar bilan borish lozimligini, har bir yo`lda qanday qiyinchiliklar bo`lishi mumkinligini oldindan ko`ra oladilar

. Shu xislatga ega bo`lgan olim lardan yana biri bu m ashhur hind m atem ati gi Sirinivasa Ram anujan (1887-1920). U tug`m a talant va o`ziga xos fikirlash sohibi, chuqur ilm iy intuitsiyaga ega ajoyib m atem ati k edi. Ram anujan, ayti sh m um kinki, m atem ati kani m ustaqil egalladi. U ning topgan form ulalari haqiqiy san’at asarlari kabi nihoyatda chiroyli bo`lib, kishiga zavq bag`ishlaydi. U ning bu form ulalarni qanday qilib topa olganligi

Ramanujan taniqli ingliz matematigi Xardi bilan aloqa bog`laydi. Angilyaga borib u bilan birga sermahsul ilmiy ish qiladi. 31 yoshida Ramanujan hindlardan birinchi bo`lib Angilya fanlar akademyasiga saylanadi. Kembrdj universitetining professori bo`ladi. Ramanujan maktabda o`qib yurgan yillaridayoq ajoyib formulalarni topgan

Xulosa qiladigan bo`lsak m atem ati ka hozirgi kungacha ancha bosqichlarni bosib o`ti b, rivojlanib keldi bu davrgacha dunyoning turli davlatlari olim lari katt a- katt a kashfiyotlarni am alga oshirdi va bugungi kunda ham bunday ishlar davom etm oqda. Shaxsan o’zim ko`p yoshlardan bir gap eshitam an, u ham bo`lsa m atem ati ga bog`liq ko`p narsalar oydin bo`lgan degan gaplardir am m o unday em as, sababi biz bilm agan hali juda ham ko`plab yangiliklar bordirki ular vaqt o`tgan sayn ochilib, yorqinlashib boradi

Eh ti m o l o `rta asr yo sh larid a h am sh u n d ay q arash la r b o `lgan d ir lekin u zam o n lard an b eri h am n afaq at m ate m ati ka b alki fan n in g b arch a tu rlarid a ko `p d an -ko `p yan giliklar va n azaryalar b o `lm ad i d eysizm i. X U LO SA Sh u n d ay e kan aziz vatan d o sh lar in so n h e ch q ach o n b ir jo yd a tu rib q o lm ayd i u rivo jlan ad i. M aq o lam so `n gid a m u xtaram b irin ch i P rezid en ti m izn in g “B e sh ikd an to b u tgach a ilm izla” d e gan gap larin i kelti rib m iso l tariq asid a ajd o d larim izn i ayti b o `tayin u l zo tlar ilm axtarib B o g`d o td an Q o sh g`argach a b o `lgan jam iki sh ah arlarn i kezib u ye rlard agi d o n g`i d u n yo ga ketgan u sto zlard an talim o lib , ilm o `rgan ib yu rgan lar va o `zlari h am u la rd an o `tgan o lim lar b o `lib yeti sh gan . Ilm ga ch an q o q talab alar s h u n i u n itm an gki: Ilm yo `lid a m in g-m in glab yo `l b o sgan va m in g yild an b e ri u n iti lm as b o `lib kelayo tgan ajd o d larim izga m u n o sib avlo d b o `laylik. Ze ro vatan n i kelajagi va is ti q b o li siz va b iz kab i yo sh la r q o `lid ad ir. B iz b u n i aslo u n it m asligim iz d arko r

O'xshashlar

Mirzo Ulug’bekning matematikaga qo’shgan hissasi

Al-Beruniy va Abu Nasr Farobiyning algebra faniga oid ishlari

Sharq matematik olimlarining asarlarida arifmetikaning rivojlanishi

Abu Rayhon Beruniy

O'zbek matematiklari