O'zbek matematiklari - Algebra - Slaydlar

O'zbek matematiklari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2628.59375 KB

Ko'chirib olish

Qori Niyoziy , S.H. Sirojiddinov va boshqalar O'zbek matematiklari: WWW.ARXIV.UZ

Qori – Niyoziy Toshmu ham mad Niy ozovich WWW.ARXIV.UZ

Qori-Niyoziy o’zbek sovet olimi,pedagog, davlat va jamoat arbobi,Sotsialis tik Mehnat Qahramoni (1967),O’zSSR FA akademigi (1943) va birinchi prezidenti (1943-47), Davlat mukofoti (1952) laureati.Olim Tojikiston SSR ning Leninobod (Xo’jand) shahrida kosib oilasida tug’ilgan.U avval Xo’jandda WWW.ARXIV.UZ

eski maktabda, keyin Farg'ona rus-tuzem maktabida Peterburgdagi "Krug samoobrazovaniya" nashriyotining tabiatshunoslik bo'limida sirtdan o'qigan(1911-15). Qori – Niyoziy 1917-yil Farg'onada birinchi o'zbek boshlang'ich maktabini ochdi. 1920-yil Qo'qonda Pedogogika Texnikumini ochdi va 1925-yilgacha unga direktorlik qildi. U 1925-yil O'rta Osiyo Davlat Dorilfunining fizika- matematika fakultetiga o'qishga kirdi va uni 1929-yil tugatdi. Qori –Niyoziy yangi tipdagi maktablar uchun o'zbek tilida matematkadan darsliklar o'quv qo'llanmalari va metodik ko'rsatmalar: " Tabiatdan bir parcha " (Farg'ona 1919) " Ochiq havoda amaliy mashg'ulotlar " (Samarqand-1927) "To'g'ri chiziqli trigonometriya va uning kosmografiyaga tadbiqi " (Toshkent-1929) va "Trigonometriyaning sistematik kursi " (Toshkent-1930). WWW.ARXIV.UZ

Qori-Niyoziy birinchi bo’lib “Ruscha –o’zbekcha matematik lug’ati”ni tuzdi va o’zbek tilida oliy matematikaning boshlang’ich bo’limlari- analitik geometriya , differensial va integral hisob,differensial tenglamalar darsliklarini yaratdi. Uning 1928-yil arab alifbosida “ Analitik geometriya asoslari” 1931-yil “Tekislikda analitik geometriya ” 1932-yil “Fazoda analitik geometriya” va “ Matematik analiz asosiy kursi” nashr etildi. Qori-Niyoziy ajoyib pedagog edi. Uning shoirlaridan gruppasi farg’onalik “ 13 qaldirg’och” nomi bilan mashxur. Qori-niyoziy ijodida matematika, astronomiya, fan, madaniyat va tarix katta o’rin tutadi. WWW.ARXIV.UZ

Sa’di Hasanovich Sirojiddinov (1920-1988) WWW.ARXIV.UZ

S. X.Sirojiddinov – o’zbek matematigi, davlat va jamoat arbobi. O’zFA akademigi (1966) , O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan fan va texnika arbobi (1971) , Beruniy nomidagi O’zbekiston davlat mukofoti laureati. S.H.Sirojiddinov Toshkent davlat universitetini bitirgan (1942).V.I.Lamonovski yning ilmiy rahbarligida kandidatlik dissertatsiyasini yoqladi.Doktorontura da unga A.N.Kolmogorov rahbarlik qiladi. Sa’di Hasanovich matematik analiz,ehtimolliklar nazariyasiWWW.ARXIV.UZ

va matematik statistika , O’rta Osiyoda Matematikaning rivojlanish tarixiga oid chuqur tadqiqotlar olib bordi.Olimning ehtimolliklar nazariyasiga oid ishlari jahhon ilmiy jamoatchiligi tomonidan yuksak baholandi. U O’zFA V.I.Romanovskiy nomidagi Matematika institutining Direktori (1956-1966), ToshDU rektori (1966-1970, 1983-1987),O’zFA vitseprizidenti (1970- 1973)lavozimlarida sidqi dildan ishladi. O’zbekistonda, umuman O’rta Osiyo respublikalarida matematika rivojiga , uning yangi yo’nalishlarining shu jumhuriyatlarda vujudga kelishi va taraqqiy etishiga beqiyos hissa qo’shdi. WWW.ARXIV.UZ

S.H.Sirojiddinovning fanda katta ahamiyat kasb etgan asosiy tadqiqoti, Toshkent matematika maktabining dovrug’ini dunyoga yoygan ishlari ehtimolliklar nazariyasining limit teoremalariga bag’ishlangan. Markov zanjiri sxemasi bo’yicha bog’langan tasodifiy miqdorlar(va vektorlar) yig’indisi uchun limit teoremalarda aniq baholarni,asimptotik yoyilmalarni matematika tarixida birinchi bo’lib S. H. Sirojiddinov oldi, bu hildagi natijalarni olish metodini kashf etdi. Keyinchalik mazkur metod ehtimolliklar nazariyasi bilan shug’ullanuvchi boshqa ilmiy maktablarga ham yoyildi. WWW.ARXIV.UZ

Beruniy (973-1048) WWW.ARXIV.UZ

Beruniy-to’liq ismi –(Abu Rayhon Beruni Muhammad ibn Ahmad ) O’rta asrning buyuk qomuschi olimi.U Xorazm o’lkasining Qiyot shahrida tug’ilgan. Beruniy juda yoshligidan ilm-fanga qiziqadi. U sevgan fanlar astronomiya,matematika, geodeziya, geografiya va mineralogiya edi.U o’zining “Geodeziya” asarida 990-y. Qiyot shahrining geografik kengligini aniqlaganini yozadi.WWW.ARXIV.UZ

1030-yil Xorazm shoxi Mahmud G'aznaviy vafot etdi va uning o'rniga o'g'li Mas'ud taxtga chiqdi.Mas'ud Beruniyga ko'p iltifotlar ko'rsatdi.Shu sababli Beruniy o"zinig shox asari ni Mas'udga bag'ishlab "Qonuni Mas'udiy" deb atadi. Bu asar asosan astronomiyaga oid bo'lsa ham, Beruniyning matematikaga oid, ya'ni trigonometriya va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan. WWW.ARXIV.UZ

Beruniyning matematikaga va fanning boshqa sohalariga qo’shgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asaridan ham ko’rish mumkin. Ulardan eng yiriklari – “Hindiston Yodgorliklari” , “Qonuni Mas’udiy” , “Geodeziya” , “Mineralogiya” “Astronomiya” . Qolganlarini quyidagicha taqsimlash mumkin : matematikaga doirlari-22 ta,; astronomik asboblar haqida -10 ta; astrologiklari -21 ta; turli fanlar ( fizika, mineralogiya, adabiyot , tarix va boshqalar)- 38 ta; turli tillardan tarjima asarlar -21 ta. . Afsuski Beruniyning bu asarlaridan atigi 30 ga yaqini bizning kunlargacha yetib kelgan. Beruniy G’aznada vafot etgan. WWW.ARXIV.UZ

Ulug’bek (1394-1449) WWW.ARXIV.UZ

Ulug’bek-buyuk o’zbek olimi va davlat arbobi. U Temurning nabirasi.Ulug’bekning otasi Shohruh(1377-1447) davlat arbobi bo’lgan. Ulug’bek maktabining muhim ilmiy ishlaridan biri “Ulug’bek ziji” yoki “Ziji ko’ragoni deb ataluvchi astronomik jadvallardir. Uning trigonometrik jadvallari 10ta o’nli xona aniqligida hisoblangan.Sinus va kosinuslar jadvallari 1 minut oraliq bilan tuzilgan.Zijda Ulug’bek 1 gradusning sinusini hisoblash uchun alohida risola yozgan. WWW.ARXIV.UZ

Ulug’bek Quyosh va OY tutilishlarini 2 usulda: birinchidan o’zi tuzgan jadvallar yordamida, ikkinchidan, bevosita hisoblab aniqlash mumkinligini aytadi va bu usullarga doir misollar keltiradi. Ulug’bekning yulduzlar ro’yhati 1018 yulduzdan iborat bo’lib ,ular yulduz turkumlari bo’yicha joylashtirilgan.Ro’yhatda har bir yulduzning turkumdagi nomeidan tashqari,uning yulduz turkumidagi o’rnining qisqacha tavsifi , 1437-yildagi teng kunlik nuqtasiga nisbatan uzunligi va kengligi berilgan. Ulug’bek 1449-yilning kuzida, Samarqandda vafot etadi. WWW.ARXIV.UZ

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.’’Yosh matematik’’ qomusiy lugat 2.www.ref.uz 3.www.google.uz 4. www.ziyo.net WWW.ARXIV.UZ

Ajratgan vaqtingiz hamda e’tiboringiz uchun minnatdorchilik bildiraman 1a- 09 guruh o’quvchisi Kenjayev Nurlan WWW.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Matematika o'qitish metodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi

Matnli masalalarni yechish usullari

Teskari matritsa. Teskari matritsaning mavjudligi haqidagi teorema

1000 ichida arifmetik amallarni bajarish metodikasi

Matеmatika o’qitish mеtodikasining boshqa fanlar bilan aloqasi