logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Algebra
  4. Mirzo Ulug’bekning matematikaga qo’shgan hissasi

Mirzo Ulug’bekning matematikaga qo’shgan hissasi

Yuklangan vaqt:

05.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6813.80859375 KB
Ko'chirib olish
Mirzo Ulug’bekning matematikaga qo’shgan hissasi Reporter:xxxx C Mirzo Ulug‘bekning jahon ilm-fani, ayniqsa astronomiya va aniq fanlar rivojiga qo‘shgan hissasi beqiyos. Kelajakda yurtimizdan buyuk allomalarga munosib avlodlar yetishib chiqishi maqsadida matematika olimpiadasiga Mirzo Ulug‘bek nomi berilishi alohida ahamiyatga ega. Mirzo Muhammad ibn Shohruh ibn Temur Ulug‘bek Qo‘rag‘oniy (1394-1449) - buyuk astronom va matematik, o‘z davrining atoqli allomasi, davlat arbobi, Movaraunnahrni 1441-1449 yillar boshqargan, mashhur hukmdor va sohibqiron Amir Temurning nabirasi. Ulug‘bek (Muhammad Tarag‘ay) 1394 yil 22 mart kuni hozirgi Ozarbayjon hududidagi Shu yili Toshkentda Ulug&#39;bekka haykal o&#39;rnatildi. 2009-yil iyunda Samarqand shahrida &#34;Mirzo Ulug&#39;bekning jahon ilm-fani rivojiga qo&#39;shgan hissasi&#34; mavzuida xalqaro ilmiy konferensiya bo&#39;lib o&#39;tdi va u ulug&#39; allomaning ilmiy va ma&#39;naviy merosini chuqur o&#39;rganishga bag&#39;ishlandi. Mirzo Ulug`bekni haqli ravishda yo`lduzlar ilmining sultoni, deb atash mumkin. Olimga cheksiz hurmat hosilasi sifatida mamlakatimizning qator shaharlarida va hatto, chet mamlakatlarda ham haykallar o`rnatilgan. Dunyo faniga qo`shgan katta hissasiga ehtirom sifatida Mirzo Ulug`bekning nomi fazoda ham abadiylashtirilgan. Chorshanba. Buyuk matematik, astronom Mirzo Ulug&#39;bek tavallud topgan kun. 1394-03-23. 1394 yil 23 martida Sultoniya shahrida bobosi Amir Temur yurishida qatnashish sharafiga muyassar bo&#39;lgan chaqalok tug&#39;ildi. U Shohrux Mirzoning to&#39;ngich o&#39;g&#39;li bo&#39;lib bobosi unga Muhammad Tarag&#39;ay deb ism qo&#39;ydi. Uning astronomiya, matematika, geometriya, geogra fiya va boshqa qator fanlar rivojiga qo`shgan o`lkan hissasi, O`rta asrlarda amalga oshirgan hisob-kitoblarining aniqligi hozirgi zamon ilm ahlini hamon lol qoldirib kelmoqda. Mirzo Ulug`bekning nomi butun dunyoga buyuk mutafakkir sifatida ma’lum . add title here Click here to add the text, the text is the extraction of your thought add title here Click here to add the text, the text is the extraction of your thought Olimlarimiz matematika barcha fanlarning asosi ekanligi, shuning uchun yosh avlodga riyoziyot ilmini ko‘proq va chuqurroq o‘rgatish kerakligini ko‘p ta’kidlagan. Bu bejiz emas, albatta. Biz esa olimlarimiz xulosalarini to‘la ma’qullagan holda qo‘shimcha ravishda matematika osmon ilmlarining ham asosi ekanligini, yulduzlar ilmi barcha fanlarning, shu jumladan matematika hamda ma’naviyatimizning sarchashmasi bo‘lib kelganligini tushuntirishimiz zarur. Bugun talabalardan: “Matematikada nechta amal bor?”, deb so‘rasangiz “To‘rtta – qo‘shish, ayirish, ko‘paytirish, bo‘lish”, deb javob beradi . Click here to add the text https:// Kvadrat va ildiz chiqarish-chi? Bular matematik amal emasmi?”, - desangiz talaba yoki uning ustozi “Kvadrat va ildiz chiqarish to‘rt amalning tarkibidan kelib chiqqan”, deydi. - Davlatimiz bayrog‘idagi o‘n ikki yulduz burji “Chor unsur” falsafasiga asoslanadi. To‘rt amal esa to‘rt unsur - olov, tuproq, havo, suv elementi falsafasidan kelib chiqqan, - deb qo‘shimcha qilsangiz, javobi yana antiqa bo‘ladi: - amallar asli to‘rtta emas, ikkita. Qo‘shish va ayirishdan iborat. Ko‘paytirish, bo‘lish, kvadrat va ildiz chiqarish esa qo‘shish va ayirishdan kelib chiqqan, - deb aytadi. Biz “Izzoyi mo‘min harom” degan hadisga amal qilib: -  tabiiy ilmlar, xususan, astronomiya fanida quyosh va oy, fizikada nur va soya, musbat va manfiy, faza va massa, proton va elektron, tarix va ilohiyot, Axuramazda va Ahriman, bular matematika fanida qo‘shish va ayirish amallarining manbalari hisoblanadi, - deymiz.   Ular:   - matematika fanida qo‘shish va ayirishdek ikkita amal emas, atigi birgina amal bor. U ham bo‘lsa, qo‘shishdir, - deb aytadi. Biz yana:   - ustozlar ta’limni juda ham to‘g‘ri ifodalab bermoqda. Bizning olamimiz yaratilayotgan davrda avval qizib, aylanib turgan bir jism bor edi. O‘sha olov unsurli jismni “qo‘shish” (plyus “+”) deb qabul qilamiz. So‘ngra u qizib turgan narsa portlab ketadi va soviy boshlaydi. Biz aynan, portlab sovigan jarayonni “ayirish” (minus “-“) tuproq unsuriga tegishli deb qabul qilamiz.   Sovib borayotgan jism o‘zidan bug‘ va boshqa issiq gaz unsurlarini chiqaradi. Biz yana bug‘ni, ya’ni, ho‘l-issiq mizojli havo unsurini “ko‘paytirish”(“x”) deb hisoblaymiz. Havo sovib, undan ajralgan yomg‘ir suvi tomchilarini ho‘l-sovuq mizojli tabiatni “bo‘lish” (“:”) amali deb qabul qilamiz. Biz fanlarni o‘rganish davomida quyosh, oy, yer va boshqa sayyoralar, olam va odam to‘rt unsur va matematik to‘rt amal bilan yaralganligini bilib olamiz. Endi o‘n ikki yulduz turkumining “hamal” burjidan hisoblasak. Birinchi, “Qo‘y” yulduzlar turkumi, olov mizojiga xos bo‘lganligi sababli “qo‘shish”(“+”) (1631 yilda nemis olimi U.Outred matematik alomatni “qo‘shish” “+”) deb qabul qilgan. Ikkinchi, “Savr” burji tuproq unsuriga daxldor, quruq – sovuq mizojli bo‘lganligi sababli “ayirish” (“- “) degan alomat qo‘yilgan. Uchinchi, “Javzo” yulduzlar turkumi, “havo” unsuri, ho‘l-issiq mizojli bo‘lganligi tufayli “ko‘paytirish”(“x”) formulasi kiritilgan. To‘rtinchi, “Saraton” burji, “suv” unsuriga xos, ho‘l-sovuq mizojli bo‘lganligi sababli nemis olimlari “bo‘lish” (“:”) deb nomlangan matematik alomatni fanga kiritgan. Lekin to‘rt amal “Chor unsur” falsafasi orqali Buyuk Bobil va Buyuk Turon xalqlariga milodiy eradan 4 ming yil ilgari ma’lum va mashhur edi. Faqat zardushtiylik padarshohlik dini bo‘lganligi sababli Navro‘z bayrami 22 iyun “Saraton” (ayirish “- “) dan emas, “Hamal” (“qo‘shish” “+”) burjidan boshlanishi e’lon qilingan. Saraton esa to‘rtinchi amal bo‘lish (:) bilan nihoyalanadigan bo‘ldi . Rasadxona va kvadrant asbobining sharqiy, quyosh chiqar (yangi oy) tarafini “qo‘shish”(“+”) g‘arbiy, kunbotar (so‘nayotgan oy) tomonini “ayirish” (“- “) deb qabul qilsak, Yevropa, xususan, nemis olimlarining fanga kiritgan matematik alomatlari kelib chiqadi. Siz quyida Mirzo Ulug‘bek rasadxonasi loyihasi uzra matematik amallarning formulalari bilan tanishasiz. Doira ichida ikki marta “barobar” (“=” I“=”) “barobar” qo‘yilganining sababi Qadimgi Bobil va Buyuk Turonda erkak va ayolning teng huquqlilik ramzi hisoblangan: (Quyosh-erkak 365*+355*oy-ayol = 720*: 2 = 360*: 2= 180*) “ Katta” “>” va kichik “<” , , белгиларига эътибор берсангиз қуёш ойдан катта бўлганлиги сабабли кун хонасида (“>”) uchi oy xonasiga qaratilgan va aksincha, oy quyoshdan kichik bo‘lganligi tufayli, tun xonasida бўлган каттанинг bo‘lgan kichikning (“<”) ( ) . ўткир қирраси араб ёзуви каби қуёш томонга йўналтирилган Ko‘rib turganimizdek, olam va odam matematik, al-jabrik amallar bilan yaralgan. Qizig‘i shundaki, XV-XVII asrlarda matematik formulalar, alomatlar kashf etilishining nihoyasiga yetayotgan davrda Yevropa olimlari: “Yolg‘on ilmlar aniq fanlarning sarchashmasi edi”, deganida inkivizitsiya ularning kitoblarini nashr etishga ruxsat bermas edi. Albatta, katolik dinini ham to‘g‘ri tushunish kerak, ilohiyot olamida “ota”ga qaraganda “ona”ga ko‘proq xizmat qilishga da’vat qilinadi. Shuning uchun ham tabiatda “geliotsentrizm”ga, shariatda esa “geotsentrizm”ga amal qilmoq onaga xizmat qilgan kabi muqaddas burch, farz hisoblangan . Thank YouThe user can demonstrate on a projector or computer or print the it into a film to be used in a wider field

O'xshashlar

Abu Rayhon Beruniy
O'zbek matematiklari
O‘rta asr sharq allomalarining matematikaga qo‘shgan hissalari
Abu Nasr Farobiy
Al-Beruniy va Abu Nasr Farobiyning algebra faniga oid ishlari