Abu Rayhon Beruniy - Algebra - Slaydlar

Abu Rayhon Beruniy

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8789.99609375 KB

Ko'chirib olish

Abu Rayhon Beruniy www.ARXIV.UZ

Beruniy ilmiy masalalarda ham, tarixiy voqea hodisalarga, o’z zamondoshlariga baho berishda ham o’ta xolislik va haqqoniylik bilan fikr yuritgan. Islom Karimovwww.ARXIV.UZ

REJA: 1. Abu Rayhon Beruniy hayoti 2. Abu Rayhon Beruniy ijodi 3. Beruniy jahon astronomiya va geografiya fani olimi 4. Baʼzi asarlarining yaratilish tarixi 5. Uning qoldirgan merosi 6. Fanga qo’shgan hissasi 7. Beruniyning yaratgan asboblari 8. Beruniy izidan www.ARXIV.UZ

ABU RAYHON BERUNIY HAYOTI Beruniy 973 yil 4 sentyabrda Xorazmning Qiyot (Kat) shahrida dunyoga kelgan. Dastlabki ta’limni ona shahrida olgan, mashhur olim Abu Nasr ibn Ali Iroqdan ilmi nujum, riyozat kabi fanlardan dars oladi. U 17 yoshida ilk astronomik kuzatishlarni o‘tkazadi. U 150 dan ortiq ilmiy asarlar yozadi. Buyuk bobokalonimiz 1048 yil 13 dekabrda G’aznada vafot etgan. «Berun» yoki «Birun» so‘zi «tashqari» degan ma’noni anglatadi. www.ARXIV.UZ

ABU RAYHON BERUNIY IJODI Ma'lumotlarda yozilishicha uning 152 ta kitobining nomi na'lum. Bizgacha ulardan 27 tasigina yetib kelgan. Uning bir qancha kitobi tabiiyot ilmiga bag'ishlangan. Bu sohaning rivojlanishida Beruniyning tabiiyot va tabiat hodisalarini o'rganish usullari, harakat, tovush, issiqlik, yorug'lik, elektr, magnetizm, atmosferadagi hodisalar, modda tuzilishi haqidagi ijodiy ishlari katta ahamiyatga ega bo'ladi. www.ARXIV.UZ

YOSHLIGI  Beruniy yoshligidan ilm-fanga qiziqqan. Mashhur olim Abu Nasr ibn Mansur qo’lida ta’lim olgan. Ibn Iroq falakiyot va riyoziyotga oid bir qancha asarlar yozib, shulardan 12 tasini Beruniyga bag’ishlagan. Beruniy ham ustozining ismini hamma vaqt zo’r hurmat bilan tilga olgan. www.ARXIV.UZ

BERUNIY JAHON ASTRONOMIYA VA GEOGRAFIYA FANI OLIMI  U amaliy astronomiya masalalari bilan ham juda ko’p shug’ullangan. O’zining aniq va puxta astronamik kuzatishlariga asoslanib, Beruniy osmon ekvatoriga Quyosh ekliptikasi og’ishining kattaligi (23° 34’) va ekliptika og’ishi uzunligining asriy o’zgarishlarini belgilashda, Quyosh apogeyasi (avji) uzoqligini aniqlashda qadimgi va o’ziga zamondosh bo’lgan astronomlarga qaraganda ancha aniq natijalarga erishgan. www.ARXIV.UZ

 Beruniy 1029 ta yulduzning hoordinatalari va yulduz kattaliklari qayd etilgan jadvalini tuzgan. www.ARXIV.UZ

FANGA QO’SHGAN HISSASI  Beruniy dorishunoslik , meteorologiya , fizika kabi fanlarga ham hissa qo’shgan. Masalan, buloq va quduq suvlarining yuqoriga ko’tarilishi va favvora bo’lib otilib chiquvchi buloqlar gidrostatikasini tushuntirishda Beruniy o’z zamonasidan ancha ilgari ketib, bu boradagi uydirmalarni inkor etadi. www.ARXIV.UZ

Fizika faniga qo’shgan hissasi Beruniy O’rta Sharq olimlari orasida bo’lib Yerning dumaloq shaklda ekanligini isbotladi va Yer Quyosh atrofida aylanadi, degan fikrga keldi. U Yer shari o’lchamini aniqladi, 5 metrli globus yasadi, dunyo xaritasini chizdi. Dunyoning qayerida qanday boyliklar borligini, dengiz suvining har kuni ikki marta qalqib-qalqib turishini, Oy va Quyosh tutilishlarining sababini soddagina qilib izohlab berdi. Matematiga qo’shgan xissasi Beruniy o’z zamonasining ulkan matematiklaridan biri bo’lgan. Uning matematika faniga qo’shgan hissasi muhim ahmiyatga ega. Beruniy asarlarida geometriya, arifmetika, algebra, sonlar azariyasi va trigonometriya tushunchalari ma’lum tartib bilan ta’riflagan. Olim arifmetika va algebrasining katta yutug’i shundan iboratki, unda irrasional sonlar arifmetika va algebraning teng huquqli predmeti bo’lib qoladi. Biologiya sohasida qo’shgan hissasi Olim biologiya sohasida tabiiy tanlanish haqida qimmatli fikrlar aytgan. U tabiiy tanlanish bo’yicha avval insonning ongli faoliyatini tasvirlab beradi, keyin “tabiat ham shunday qiladi, lekin u farqiga bormaydi, chunki uning harakati ongsizdir”, degan xulosaga keladi. www.ARXIV.UZ

BERUNIYNING YARATGAN ASBOBLARI  Buyuk olim fan sohasida tajribalar o’tkazish uchun turli asbob va uskunalar ixtiro etishda ham mahorat ko’rsatadi. Masalan, astronomiya sohasida meridinlar yo’nalishini aniqlash uchun “hind doirasi”ni ixtiro etgan. Bir qancha astrolyabiya konstruksiyalarini, diametri 7,5 m bo’lgan va o’sha zamonda eng yirik hisoblangan “devoriy kvadrant”ni yasagan. www.ARXIV.UZ

BERUNIY YARATGAN GLOBUSI  Beruniy O’rta Osiyo va umuman Yaqin Sharqda birinchi ilmiy globuslardan birini bunyod etgan. Bu globusda aholi yashaydigan joylar aniq ko’rsatilgan va buning yordamida ularning geografik koordinatlarini aniqlash mumkin bo’lgan. www.ARXIV.UZ

BAʼZI ASARLARINING YARATILISH TARIXI  Beruniy tibbiyotga bag ishlangan „Saydana“ ʻ asarida mingdan ortiq dorivor moddalar nomini 30 tilda yozib chiqqan. O zining birinchi ʻ astronomik tajribalarni 16 yoshda Kot shahrida boshlagan alloma, Jo rjonda nafaqat ʻ astronomiya va boshqa tabiiy fanlar bilan shug ullandi, balki tarix va din tarixi bilan ham ʻ qiziqdi. Olimning muhim asarlaridan biri „Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar“ uning Jo rjon saroyida xizmat qilgan davrida ʻ yaratiladi. 1000-yili tugallagan bu asar muallifning ko p qirrali olim ekanini namoyish ʻ etdi va unga katta shuhrat keltirdi. www.ARXIV.UZ

“ HINDISTON TARIXI”ASARI  U Hindistonda boʻlajak asari „Hindiston tarixi“ uchun maʼlumot yigʻdi va uni 1030-yil yozib tugatdi. Oʻsha yili Mahmud vafot etdi va uning oʻrniga oʻgʻli Mas’ud taxtga chiqdi. Mas’ud Beruniyga koʻp iltifotlar koʻrsatdi. Shu sababli, Beruniy oʻzining shoh asarini Mas’udga bagʻishlab „Qonuni Mas’udiy“ deb atadi. Bu asar asosan astronomiyaga oid boʻlsa ham Beruniyningmatematikaga oid, yaʼni trigonometriya va sferik trigonometriyada qilgan anchagina kashfiyotlari shu asarda bayon etilgan. www.ARXIV.UZ

UNING QOLDIRGAN MEROSI  Beruniyning matematikaga va fanning boshqa sohalariga qoʻshgan hissasini yozib qoldirgan 100 dan ortiq asaridan ham koʻrish mumkin. Ulardan eng yiriklari — „Hindiston“, „Yodgorliklar“, „Qonuni Mas’udiy“, „Geodeziya“, „Mineralogiya“ va „Astronomiya“. Qolganlarini quyidagicha taqsimlash mumkin: matematikaga doirlari — 22 ta; astronomik asboblar haqida — 10 ta; astrologiklari — 21 ta; turli fanlar (fizika, mineralogiya, adabiyot, tarix va boshqalar) — 38 ta; turli tillardan tarjima asarlar — 21 ta. Beruniyning bu asarlaridan atigi 30 ga yaqini bizning kunlargacha yetib kelgan. www.ARXIV.UZ

BERUNINYNING TABIIY HODISALARINI TADQIQ ETISHI  Beruniy taraqiy etish va yo’q bo’lishga sabab bo’lgan tabiiy hodisalarni qadqiq etar ekan, Allohning yaratuvchilik qudratini inkor etmaydi. Olim tabiatda qotib qolgan narsa yo’q, “dunyodagi hamma narsa ma’lum vaqtdan keyin bir holatdan ikkinchi holatga o’tib turadi”, degan nuqtai nazarda turadi. www.ARXIV.UZ

BERUNIY IZIDAN  Beruniyning boy ilmi nerosi O’zbekiston va indam tashqarida chuqur o’rganilmoqda. Uning asarlari lotin, fransuz, italyan, nemis, ingliz, fors, turk tillariga tarjima qilinmoqda.  Beruniy haqida “O’zbekfilm” studiyasi ijodkorlari 2 qismdan iborat “Abu Rayhon Beruniy” filmini yaratganlar (1974). Uyg’un “Abu Rayhon Beruniy” pyessisini yozgan (1973). O’zbekiston FA Sharqshunoslik instuti, Toshkent texnika universiteti, metro bekati uning nomi bilan ataladi.www.ARXIV.UZ

Amerakalik fan tarixchisi Sarton Abu Rayhon faoliyatiga baho berar ekan, XI asr “ Beruniy asri ” deb ta’riflaydi. www.ARXIV.UZ

E ’ t i b o r i n g i z u c h u n r a h m a t ! www.ARXIV.UZ

O'xshashlar

Al-Beruniy va Abu Nasr Farobiyning algebra faniga oid ishlari

Abu Nasr Farobiy

O'zbek matematiklari

Abu Nasr Farobiyning Fozil odamlar shahri asaridan fozillar shahri hokimining fazilatlari

Sharq matematik olimlarining asarlarida arifmetikaning rivojlanishi