Oziqa g‘amlash uchun mashinalar - Transport - Referatlar

Oziqa g‘amlash uchun mashinalar

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2993.810546875 KB

Ko'chirib olish

Oziqa g‘amlash uchun mashinalar Reja: 1. Makkajo‘xori va silos yig‘ish kombaynlari 2. O‘rgich-maydalagich mashinalar 3. Pichan o‘rish, maydalash, yig‘ish tashish va g‘aramlash mashinalari 4. Pichan presslagichlar

1. MAKKAJO‘XORI VA SILOS YIG‘ISH KOMBAYNLARI Dehqonchilikda yetishtiriladigan asosiy mahsulotlardan eng muhimlaridan biri makkajo‘xori. Uni yig‘ishtirib olish uchun asosan „Xersones-7“ KOÏ-1,4A yig‘ish kombayni ishlatiladi. „Xersones-7“ qatorlarining orasi 70-90 sm va qatordagi oralig‘i kamida 20 sm bo‘lgan makkajo‘xorini barcha yetilganlik bosqichida yig‘ishga mo‘ljallangan. U ÄT-75M traktoriga tirkab ishlatiladi. Yuqori hosilli makkajo‘xorini ÄT-75M traktori bilan yig‘ishda burovchi momentli kuchaytirgichdan foydalanish kerak. Makkajo‘xorini to‘liq yetilgan paytda yig‘ishda so‘talarni po‘stidan tozalaydi va poyalardan ajratadi, shuningdek barg-poya massasini silos uchun maydalaydi. Makkajo‘xorini o‘rishda kombayn so‘talarini ajratishi va barg-poya massasini maydalash, shuningdek poya hamda so‘talarni maydalash mumkin. Makkajo‘xorini to‘liq yetilgan davrda yig‘ish uchun kombayn so‘ta uzuvchi jo‘valar bilan jihozlanadi; sut-mum pishiqlik davrida yig‘ib, so‘talarni ajratish uchun aktiv jo‘valar bilan va yig‘ish bilan barglar, poyalar hamda so‘talarni maydalash uchun biterli jo‘valar bilan jihozlangan. Sut-mum pishiqligi davrida yetilgan makkajo‘xorini so‘talarni ajratgan holda yig‘ish texnologik jarayoni to‘liq yetilgan davrda yig‘ish jarayonidan shu bilan farq qiladiki, bunda ajratilgan so‘talar tozalash apparatini chetlab o‘tib, qiya taxta bo‘ylab so‘talar shnegiga keladi va tozalangan so‘talar konveyeri ularni kombaynning orqasiga tirkalgan telejka kuzoviga tashlaydi. Makkajo‘xorini sutmum pishiqlik darvrida so‘talarni ajratmasdan yig‘ishda poyalarni qirqish va ularni biterli jo‘valarga keltirish xuddi shu usulda amalga oshiriladi. Makkajo‘xorini sut-mum pishiqlik davrida so‘talarni tozalab yig‘ishda kombaynning ish unumi (hosildorlik 800 sr/ga bo‘lganda) 35 t/soat ko‘k massani, to‘liq yetilgan davrda so‘talarni tozalab yig‘ishda 65—1 sr/ga ni, barg poya massani yig‘ishda esa 1 ga/soat ni tashkil etadi. Qirquvchi apparatni rostlaganda pichoq suyanchig‘i bilan qismalar orasidagi zazor 0,6 mm dan, segmetlar bilan teskari qirquvchi plastinkalar orasida zazor esa

1 mm dan katta bo‘lmasligiga erishish kerak. Buning uchun siqish panjalari tagiga rostlash qistirmalari qo‘yiladi. Segment tumshug‘ini shunday o‘rnatish kerakki, chekka holatlarda u teskari qirquvchi plastinka tig‘ining cheti orqasida turadigan bo‘lsin. Segmentni teskari qirquvchi plastinkalarning qirralariga nisbatan simmetrik joylashtirish zarur; simmetriklikdan 5 mm farq bo‘lishiga yo‘l qo‘yiladi. Pichoq tovonidagi sharcha va koromislo kallagi bir gorizontal tekislikda yotishi kerak. Silosga o‘rish kombaynlari. Pichanbop o‘tlarni o‘rish vaqtida maydalab, ulardan senaj, silos va o‘t uni kabi ozuqa olish texnologiyasi keng ishlatiladi. Uni amalga oshirishda silosga o‘rish kombaynlaridan foydalaniladi. Bu kombaynlar pichanbop o‘tlar va makkajo‘xori kabi silosbop ekinlarni o‘rish bilan bir vaqtda maydalab, transportga ortib beradi. Kombayn o‘ziyurar bo‘lib, barabansimon, almashuvchan maydalovchi apparatga ega. Maydalovchi apparat ta’minlagich va maydalagichlardan tuzilgan. Ta’minlagich to‘rtta, qovurg‘ali jo‘valar va bitta o‘rgichdan kelayotgan poyalarni qisib olib, ilgarilatib suradi, 5-jo‘va esa poyalarni qo‘shimcha ezib, maydalash barabaniga uzatadi. Maydalash barabaniga nisbatan 0,8—1,5 mm tirqish qoldirib kesuvchi brus, baraban sirtiga esa pichoq bikr o‘rnatilgan. Pichoq suyanchig‘ining oxiridagi kurakcha maydalangan pichanga katta kinetik energiya berishi natijasida richag quvur bo‘ylab siljiydi. Bajaradigan ishiga qarab, maydalagichning old qismiga yig‘ishtirgich, o‘t yoki makkajo‘xori uchun o‘rgich o‘rnatilishi mumkin. Yig‘ishtirgich qator uyumlangan o‘tni yerdan yig‘ishtirib oladi va ta’minlovchi jo‘valarga uzatadi. O‘rgichga yig‘ishtiruvchi baraban, shnek, siquvchi moslama o‘rnatilgan. Baraban validagi disklar oralig‘iga prujinasimon taroqli xaskash mahkamlangan. Xaskash krivoshiðidagi rolik yo‘naltiruvchi yo‘lakcha bo‘ylab siljishi hisobiga taroq kerakli holatda joylashadi. Baraban vali prujinali tayanchga o‘rnatilganligi sababli, poyalar miqdori o‘zgarganida, tirqishning o‘zi sozlanadi. Kombaynning texnologik ish jarayoni quyidagicha o‘tadi. Dalada ishlayotgan kombayn yerdagi pichanni o‘rib, ta’minlovchi

16 15 36-rasm. Maydalovchi apparat sxemasi. a— apparat sxemasi; 1,2 va 4— ta’minlovchi jo‘valar; 3— silliq jo‘va; 5 — qo‘shimcha ezish jo‘vasi; 6 —maydalash barabani; 7 —qaytargich; 8— quvur; 9 —taglik; 10 —kesuvchi bruss; 11 —tozalagich; 12 —pichoq; 13 —stopor shaybasi; 14 —sozlovchi vint; 15 —pichoq suyanchig‘i; 16 —vtulka. qismiga uzatadi. Jo‘va bilan qisman ezilgach, zichlangan pichan maydalovchi apparatga kelib tushadi. Maydalovchi baraban uni brus tig‘iga urib maydalaydi va katta tezlikda irg‘itib beradi. Quvur yon tomonlariga burila olganligi sababli, tayyor mahsulotni har qanday o‘lchamli transportga yuklab bera oladi. Tirkalma siloslash kombayni makkajo‘xori, kungaboqar, beda va pichanbop o‘simliklarni o‘rib maydalash, ularni transport vositasiga yuklash uchun mo‘ljallangan. Bu kombayn poyalarining balandligi 4,0 m, yo‘g‘onligi 40 mm gacha bo‘lgan o‘simliklarni o‘rib, maydalab berishi mumkin. 2. O‘RGICH-MAYDALAGICH MASHINALAR O‘rgich-maydalagichlardan asosan KÈÐ-1,5Á va KÓÔ-1,8 rusumli o‘rgich maydalagichlar mavjud. Rotatsion KÈÐ-1,5Á o‘rgich-maydalagichi ko‘p yillik va bir yillik ekilgan va tabiiy o‘tlarni, makkajo‘xori, kungaboqarni silos yoki ko‘k massa uchun o‘rish, maydalash hamda transport vositalariga ortishga mo‘ljallangan. Mashina 4 5 ,5 mm0 max 0 ,8— 1 ,5 mm 6 7 8 9 10 113 2 1 12 13 144 mm max5—10 mm

yordamida o‘rilgan o‘tlarni qator uyumdan olish, ularni maydalash va transport vositasiga ortish mumkin.O‘rgich yarim o‘rnatma tiðda bo‘lib, barcha modifikatsiyadagi MTÇ traktorlariga o‘rnatib ishlatiladi. Ish organlari traktor Quvvat olish vali (QOV)dan harakatga keltiriladi. Qamrash kengligi 1,5 m, harakat tezligi 6—8 km/soatni tashkil etadi. Qirqish uzunligi 1,2—20 sm. Rotorli baraban uchlariga sapfalar payvandlangan trubadan iborat. Trubaga quloqlar va kronshteynlar yordamida vint chiziq bo‘ylab kengligi 665 mm li bolg‘a tiðidagi 28 juft pichoqlar sharnirli mahkamlangan. O‘rgich tirkalma bo‘lib, ish organlari traktor QOVdan harakatga keltiriladi. MTÇ80X, TTÇ-1000 va T-4A traktorlariga tirkab ishlatiladi. Sidirg‘a o‘ruvchi jatka bilan komplektlangan mashinaning ish jarayoni quyidagicha kechadi. Agregat yurib ketayotganda motovilo massani qirqish apparatiga keltiradi. Qirqilgan massa shnekka joylanadi va darcha orqali ta’minlash jo‘valariga uzatiladi. Jo‘valar massani qirqish apparatiga keltiradi. Qirqilgan massa shnekka joylanadi va darcha orqali ta’minlash jo‘valariga uzatiladi. Jo‘valar massani zichlab, maydalangan massani baraban parraklari truba orqali transport vositalariga chiqaradi. Maydalash apparati maydalovchi baraban, qarshi qirquvchi plastinka va charxlash qurilmasidan tuzilgan. Maydalovchi barabanga sakkizta almashtiriladigan parrak-disk kiradi. Parraklarga yassi pichoqlar mahkamlangan. Barabanning har bir pichog‘i individual tarzda rostlanadi. Barabanning diametri 600 mm, eni 970 ayl/min. Qarshi qirquvchi plastinka ketingi pastki ta’minlash jo‘vasi bilan baraban orasida joylashgan. Maydalash apparatini ta’mirlashda baraban fiksator bilan qotirib qo‘yiladi. Buning uchun fiksator barabanning o‘ng diski va kamera devoridagi teshiklardan o‘tkaziladi. Maydalash apparati kamerasining bo‘g‘ziga bo‘shatish trubasi mahkamlangan. Trubaga sharnirli qilib diflektor mahkamlangan. Gidravlik mexanizm yordamida deflektorni burish mumkin. Deflektorning uchidagi koziryokni traktor kabinasidan tros yordamida boshqariladi.

Uzatish mexanizmi traktordan harakat uzatuvchi kardanli uzatma, konussimon reduktordan va ish organlariga harakat uzatish qutisidan iborat. Uzatmalar qutisida ikkita richag bor: old richagi almashtiriladigan ish organlarini yurgizish uchun ketingi richag ta’minlash jo‘valarining aylanish chastotasini o‘zgartirish uchun mo‘ljallangan. Shu richag yordamida ta’minlash jo‘valari ham to‘xtatiladi. Maydalovchi baraban oraliq val, saqlash va o‘zdirish muftasi orqali uzatmalar qutisidan harakatga keltiriladi. Qirqish apparti, uch parrakli motovilo va shnek—jatkaning asosiy ish organlaridir. Podborshikning ko‘tarib oluvchi (yig‘ishtiruvchi) mexanizmi barabanli tiðda, prujinali tishlari bor. Tishlar to‘rtta xaskashga mahkamlangan. Prujinali tishlarning harakat trayektoriyasini podborshik barabanining chap tomonida joylashgan kulachokli mexanizm belgilaydi. Podborshik 60 N.m burovchi momentga rostlangan friksion saqlash muftasi orqali vtulka-rolikli zanjir (19,05 mm qadamli) vositasida harakatga keltiriladi. Barmoqli panjara ko‘tarib oluvchi mexanizm ustida joylashgan. Shnek barabanining o‘rtasiga ikkita xaskash o‘rnatilgan, ular massasini maydalagichga uzatib turadi. Shnekning ikkala tomoniga uni maydalayotgan massasiga siqib turish uchun prujinalar qo‘yilgan. 3. PICHAN O‘RISH, MAYDALASH, YIG‘ISH TASHISH VA G‘ARAMLASH MASHINALARI Pichan o‘rish, yem-xashak tayyorlash mashinalariga quyidagi asosiy agrotexnik va iqtisodiy talablar qo‘yiladi. Pichanni normadan ortiq darajada maydalanib ketishi, to‘planishi, turli aralashmalar qo‘shilishi va ularni ifloslanishini oldini oladigan o‘rimyig‘im mashinalari kompleksidan foydalanish. Har bir texnologik jarayonni eng qulay agrotexnik muddatlarda bajarish va nobudgarchilikka yo‘l qo‘ymaslik; barcha o‘rim-yig‘im ishlarini tartib bilan ketma-ket bajarish; ekilgan o‘tlar pichanini o‘rishda agregatni yerni haydash yo‘nalishi bo‘ylab va tog‘ sharoitida tabiiy o‘tlar pichanini o‘rishda nishablikka nisbatan ko‘ndalang ravishda harakatlanib ishlash, o‘roq mashinalari yordamida o‘rilgan va xaskash mashinalari

bilan yig‘ilgan o‘tlarni yotqizib ketish; so‘ligan o‘tlarni yig‘ib, zichlamasdan uyumlash va ularni bir tekis yaxshi sifatli qurishini ta’minlash; kondension namlikda o‘tlarni batamom yig‘ib-terib olish kerak. Xaskash mashinalari o‘rilib dala betida quritish uchun qoldirilgan o‘tlarni maydonda qoldirib ketmasdan yig‘ishi, podborshiklarni yaxshi ishlashini ta’minlash uchun uyumlar bir chiziq bo‘ylab, ularning enlari 1,5 m dan oshiq bo‘lmasligi, zichligi esa, uyumlar bo‘ylab bir xil bo‘lishi kerak. Tayyorlangan pichanning sifati o‘t o‘rish muddatlariga bog‘liqdir. Ularning eng yaxshi rivojlanib, tarkibida eng ko‘p oziq modda to‘plangan davrida o‘rish maqsadga muvofiqdir. O‘tlar mashinalarga tiqilib qolishini oldini olish uchun o‘roq mashinalari- kosilkalarni yurgizib yuborishdan ilgari, ularning qirqish apparatlari ishga tushiriladi. Mashinalar paykalga kirib ish boshlagandan so‘ng qirqish apparatlarini kerakli o‘rish balandligiga o‘rnatiladi, hamda o‘rim agregatining harakat tezligi belgilanadi. O‘tlar o‘rilganda ular toza kesilishi va o‘roq mashinasini shunga muvofiq tezlikda ishlashini ta’minlash kerak. Qirqish apparatlari traktor old qismiga joylashtirilgan agregatlarda, birinchi marta oldindan belgilangan joydan yurib o‘tadi, apparatlar yon tomonda joylashgan bo‘lsa, u holda maydonning chekkasidan boshlaydi. Ekilgan va tabiiy hollarda o‘sgan o‘tlarni agrotexnika qoidalariga rioya qilgan holda, o‘z vaqtida o‘rim ishlarini bajarishda kosilkalar xizmat qiladi.Ular o‘tlarni o‘rib pichanzorda qoldiradigan, o‘rib uyumlaydigan, maydalab transport vositalariga ortadigan, o‘rib ezadigan, ezilgan massani uyum qilib yoki dala yuzasiga yoyib qoldiradigan turlarga bo‘linadi. Kosilka ko‘pchilik holatlarda harakatni traktorning QOVdan oladi. Ular o‘rnatma,tirkalma va yarim o‘rnatma; qirqish apparatlarining soni esa bir (KÑ-2,1; KÑÏ-2,1A), ikki (KÄÏ-4), uch (KÍÓ-6M) ta bo‘ladi. Agregat dala bo‘ylab harakatlanishi jarayonida uning old tomoniga o‘rnatilgan to‘siq o‘simliklarni harakat yo‘nalishi bo‘ylab engashtiradi. Katta tezlikda aylanib harakatlanadigan barabanning spiral chiziq bo‘yicha valga sharnirli qilib

o‘rnatilgan 28 ta bolg‘asimon pichoqlari o‘simliklarni qirqib pichoqqa keltiradilar. Bu zonada qirqilgan massa maydalanib, barabanning aylanishidan hosil bo‘ladigan havo oqimi vositasida quvurlar orqali pritsepga tashlanadi. Kosilka-ezgich dalada ishlash jarayonida o‘simliklarni o‘zining motovilolari bilan barmoq segmentli qirqish apparatiga keltirib beradi. Qirqilgan o‘simlik bo‘laklari kosilkani ezish apparatini jo‘valari orasidan o‘tib eziladi. Uyumlagich ezilgan massani yaxshi shamollab qurishini ta’minlash uchun biroz titib to‘zitadi va eni bo‘yicha toraytirib dalaga yoyib ketadi. Pichan tayyorlashda birinchi o‘rimni dukkakli o‘tlar g‘unchalay boshlaganda, pichanzordagi o‘tlar gullamasdan avval va boshoqli o‘tlar boshoqlashga boshlagan davrda o‘tkazish kerak. Tajribalarning ko‘rsatishicha tabiiy, cho‘l o‘tlarini yerdan 4,0 —4,5 sm, sug‘oriladigan dalalardagi bir yillik va ko‘p yillik o‘tlar 5—6 sm balandlikda qirqilishi kerak. Pichanni o‘rish va g‘aramlash ishlarini 10—14 kunda tamomlash tavsiya etiladi. Pichan o‘rilganidan keyin quritiladi. Pichanga o‘riladigan o‘tlarning karotinga boy barglari va gullari yozda quriydi, tanasi esa bir necha kunda quriydi. Chala quritilgan pichan ham, o‘ta quritilgan pichan ham ozuqalik sifatini ko‘proq yo‘qotadi. O‘rilgan pichanni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirish ishlari osonlashadi. Agar quritilgan pichanni yig‘ish bilan birga presslab parallelepiðed shaklli bog‘larga bog‘lansa, yanada qulay bo‘ladi. Ayrim ilg‘or xo‘jaliklarda o‘t o‘rilgan zahoti maydalanib, yuqori haroratda quritiladi. To‘plangan massa maxsus apparatlarda unga aylantiriladi. Mamlakatimizning turli tabiiy-iqlimiy zonalariga qarab pichan o‘rish mashinalarining turli tizimlari qo‘llaniladi. Cho‘l va o‘rmon-qir tabiiy iqlim hududlari uchun o‘tlarni o‘rish, qator uyumlarga to‘plash, pichanni o‘rib olish, yuk vositalariga ortish va iste’mol qilish joylariga tashib keltirish, va g‘aramlash uchun presslash mashinasi ishlatilganida KÍ-14 o‘rnatma kosilka, ÏÏÂ-1,6 yoki ÏÏÂ-1,3 presslash mashinasi ÏTA-2,2 yoki

ÏTÓ-3,1 toy yig‘gich, avtomashina yoki traktor aravalari va ÑØÐ-0,5Á yoki ÑÍÓ- 0,5 yuklagich-g‘aramlagich mashinalari tizimdan, yig‘gich-g‘aramlagich ishlatilib, pichan o‘t o‘rilgan joyga to‘planganida, o‘rgichdan tashqari ÏKÑ-2M yig‘gichg‘aramlagich, ÂÍÁ-3 yoki ÂÍÓ-3 o‘rnatma volokusha, ÑØÐ-0,5 Á yoki ÑÍÓ-0,5 yuklagich-g‘aramlagich, ÑT-4 g‘aramga tashigich va ÑÏÓ-0,5 g‘aramlagichidan iborat mashinalar tizimidan foydalaniladi. O‘rmon-cho‘l hududining unchalik katta bo‘lmagan uchastkalarda pichan o‘rish ishlari tashkil etilganida ko‘ndalang va yonaki xaskashlar ishlatiladi. Yonaki xaskashlar pichanzordagi o‘rilgan o‘tlarni bir necha marta ag‘darib, sifatli pichan olishga imkon beradi. O‘tlarni o‘rish uchun traktorga o‘rnatib yoki tirkab ishlatiladigan o‘rgichlardan foydalaniladi. O‘rgichning ish organi asosan barmoqli to‘sindan iborat. Bir, ikki va uch to‘sinli o‘rgichlar bo‘ladi. Tezkor KC-2,1 o‘rgichi tabiiy o‘t, beda va shunga o‘xshash o‘tlarni o‘rishga mo‘ljallanadi. Barmoqlari quyma po‘latdan yasalib, o‘t poyalari qirqilayotganida sirpanib chiqib ketmasligi uchun qarshi kesish plastinkalarining tiði mayda tishli qilib ishlangan. Qirquvchi apparat harakatni traktorning kardanli validan tasmali uzatma va ekssentrikli shkiv orqali oladi. Ekssentrikli shkiv krivoshið-shatunli mexanizm yordamida ekssentrikning aylanma harakatini qirquvchi apparat pichog‘ining ilgarilanma-qaytma harakatiga o‘zgartiradi. KCK-2,1 osma o‘rgichi tabiiy o‘sgan va ekilgan o‘tlarni o‘rishga mo‘ljallangan. Osma o‘rgich yaxshi manyovrli bo‘lib, undan, ko‘pincha kichik va notekis uchastkalarda foydalaniladi. Xo‘jaliklarda KÃ-1, ÃÏK-6, ÃÏ-14 markali ko‘ndalang xaskashlar va ÃÁÓ-6, ÃÔÂ-3,1, ÃÂÁ-2, ÃÂK-6 yonaki xaskashlar ishlatiladi. Xaskashlar o‘rib quritilgan o‘tlarni yig‘ish, uyumlash, o‘rilgan o‘tlarni ag‘darishda ishlatiladi. Yonaki xaskashlar to‘g‘ri burchakli (ÃÁÓ-6,0 va ÃÂÁ-2) yoki egri burchakli barabanli hamda g‘ildirak barmoqli (ÃÂÔ-3,0) bo‘lishi mumkin.

ÃÁÓ-6,0 yonaki xaskash pichanzordagi o‘rilgan o‘tlarni to‘zitish, pichanni uyumlash va to‘plamlarni ag‘darishga mo‘ljallangan. Xaskash seksiyalari harakat yo‘nalishiga nisbatan 45° burchak ostida joylashgan. ÃÂK-6 g‘ildirak-barmoq yonaki xaskash o‘tlarni to‘zitish, qator uyumlash va uyumni ag‘darish uchun mo‘ljallangan xaskashning ish organi prujinalar bilan jihozlangan barmoqli g‘ildiraklardan iborat, g‘ildiraklar harakat yo‘nalishiga 45— 50° qiya o‘rnatiladi. Paxta, pichan, poxol, silos, g‘o‘zapoya va boshqa sochiluvchan materiallarni ortishda va g‘aramlashda ÏÓ-0,5 universal yuklagichidan foydalaniladi. Yuklagich T-28X4M traktorlariga o‘rnatiladi. Yuklagichni transport va ish holatiga o‘tkazish mumkin. Universal yuklagichning asosiy qismlari kovsh, „g‘ozbo‘yin“ va kolonka o‘rnatilgan strela, boshqarish maydonchasi, gidravlik nasoslarni harakatga keltirish mexanizmi, gidravlik tayanch va gidravlik silindrlar hamda ramadan iborat. Makkajo‘xori, oq jo‘xori va boshqa ekinlarni siloslashda xo‘jalikdagi texnika vositalariga qarab, avval o‘rib, keyin siloslash usuli yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri kombaynda o‘rib siloslash usuli qo‘llaniladi. Avval o‘rib keyin siloslanganida o‘tlar o‘rgich bilan o‘rilib, xaskash yoki qo‘l bilan yig‘ishtiriladi, so‘ngra siloslash joyiga tashilib, silos maydalagich bilan maydalanadi va silos inshootlariga g‘aramlanadi. O‘simlik to‘g‘ridan-to‘g‘ri kombaynda o‘rib siloslanganida makkajo‘xori poyalari silos yig‘ish kombayni bilan o‘riladi va bir yo‘la maydalanadi, aravalarga yuklanadi hamda silos bosiladigan inshootlarga tashiladi. Kombaynning maydalash apparati pastki ta’minlash jo‘vasi, yuqorigi ta’minlash barabani, qarshi qirquvchi plastina va pichoqli barabandan iborat. Ta’minlash apparati transportyor uzatayotgan poyalarni qamrab oladi va uni zichlab pichoqli barabanga bir tekis uzatadi. Pichoqli baraban harakatni asosiy reduktordan ponasimon tasmali uzatma orqali oladi. Bo‘shatuvchi gorizontal va qiya transportyorlar maydalangan ko‘k poyalarni transport vositalariga ortadi.

Yem-xashak yig‘ishtirish mashinalari. Pichano‘rgichlar. Pichano‘rgichlar traktor bilan agregatlanishiga qarab tirkalma, osma va yarimosma; o‘rish apparatining turiga qarab segmentbarmoqli yoki rotorli; o‘rish apparatining soniga qarab bir, ikki yoki uch brusli; o‘rilayotgan poyalarga ta’siriga ko‘ra ezuvchi, maydalovchi turlarga bo‘linadi. Qo‘sh brusli yarimosma pichano‘rgich traktorining o‘ng tomoniga o‘rnatiladi (37-rasm). O‘rish apparatlarining o‘ng qismi tayanch g‘ildirakka 9 suyanib, v = 9 km/soat tezlikkacha ishlay oladi. Pichano‘rgichning asosiy qismlari: rama 10 , oldingi 12 va orqa 8 o‘rish apparatlari, ekssentriklarning qutilari 5, 14 , harakat yuritmasi, o‘rish apparatini ko‘tarish mexanizmidan iborat. Ular ramaga o‘rnatilib, traktorning lonjeroniga ulanadi. Traktorga ulashni yengillashtirish uchun domkrat 16 va taglik qo‘yiladi. 14 15 16 18 37- rasm. Qo‘sh brusli yarim osma pichano‘rgich. Mashinaga baland o‘ruvchi apparat o‘rnatilgan bo‘lib, uning barmoqlari po‘lat plastinalarning tig‘iga kertiklar yasalgan. O‘rish apparatlari harakatini traktorning quvvat olish validan oladi; harakat kardan vali 1 , zanjirli uzatma 2 , harakat yuritmasi 3 va ponasimon tasma 4, 15 lar ekssentriklari orqali uzatiladi. O‘rish apparatini ish holatiga tushirish va transport holatiga ko‘tarish gidrosilindr 7,11 lar yordamida bajariladi. Pichano‘rgich saqlagichlar bilan jihozlangan. O‘rish apparatlari traktor harakati yo‘nalishiga perpendikular emas, uning chetki nuqtasi, 13 4000 12 17 11 10 9 1 23 4 5 6 7 8

ramaga mahkamlangan ichki nuqtasiga nisbatan 25—50 mm ga ilgarilatib o‘rnatiladi. O‘rish apparatini harakatlantiruvchi shatunning uzunligini o‘zgartirib, pichoqning chetki holatlarida segment o‘qining qo‘zg‘almas barmoq o‘qi ustiga tushishi sozlanadi. Segment bilan barmoq plastinasi orasidagi tirqish 1,5—1,0 mm bo‘lishi uchun bosuvchi qisqich segmentga tegib turishi kerak. Apparat 12,8 lar tayanib turadigan boshmoqlar tagidagi „chang‘i“ larning holatini o‘zgartirib, o‘rish balandligini sozlash mumkin. Kompensatsion prujinalar tarangligini o‘zgartirib, ichki boshmoqlarning yerga tushadigan bosim 250—350 N, 80—150 N bo‘lishiga erishiladi. Har bir o‘rish apparatining tashqi boshmog‘iga ichkari tomonga egilgan chiviq 17 va taxta 18 o‘rnatilgan. Ular o‘rilgan poyalarni o‘rtaga surib, keyinchalik u yerdan ichki boshmoqlarning to‘siqsiz o‘tishi uchun sharoit yaratadilar. Rotorli pichano‘rgich hosildor, yotib va chalkashib qolgan o‘tlarni o‘rishga mo‘ljallangan (38-rasm). Pichan rama 13 , uning qanoti 3 , rotorli o‘rish apparati, muvozanatlovchi va harakatlantiruvchi mexanizmlar, to‘siq 9 dan iboratdir. Rotorli o‘rish apparati brus 5 , tayanch boshmoqlariga ega. Brus ustiga to‘rtta rotor 7 o‘rnatilgan. Rotorlar jufti bir-biriga teskari aylanadi. Har bir rotor 7 chetlariga ikkitadan plastinasimon pichoq sharnirli biriktirilgan. Bir juft rotorga o‘rnatilgan pichoqlar bir-birining o‘rtasiga tushadigan muvozanatlovchi prujinalar tarangligini o‘zgartirish hisobiga erishiladi. Bo‘lgich 8 brusning oxiriga deyarli tik o‘rnatilib, o‘rish vaqtida chegaradagi poyalarni harakat yo‘nalishi bo‘yicha ichkariga engashtirib ketadi. Keyingi yurishda traktor g‘ildiragi ularni bosmaydi, poyalar nobud bo‘lishining oldi olinadi. Brus ramaga saqlagich orqali ulangan bo‘lib, u to‘siqqa uchraganida burilib sinishdan saqlaydi. Pichano‘rgichning texnologik jarayoni quyidagicha o‘tadi. Aylanayotgan rotordagi pichoq markazdan qochirma kuchlar ta’sirida radius bo‘yicha joylashadi, natijada, qo‘shni rotor 12

38- rasm. Rotorli pichano‘rgich. pichoqlarining trayektoriyalari bir-birini qoplashi hisobiga chala o‘rishga yo‘l qo‘yilmaydi. Aylanayotgan pichoq kesib olgan poyalar rotor ustidagi g‘ilofdan sirpanib o‘tib yerga tushadi. Muvozanatlovchi mexanizm boshmoqlarga tushadigan bosimni o‘zgartirish va o‘rish apparatini transport holatiga ko‘chirish uchun xizmat qiladi. Traktorga yaqin bo‘lgan boshmoqqa tushadigan yuk 270— 500 N, chetki boshmoqqa 100—300 N qilib sozlanadi. Rotor 1950—2050 ayl/min tezlikda aylanib, pichoqning chiziqli tezligini 65m/s gacha yetkazadi, o‘rgichning o‘zi esa 15 km/soat tezlikda ishlaydi. Pichano‘rgich-ezgich va pichano‘rgich-maydalagichlar. Pichan uchun o‘riladigan o‘tlar tarkibidagi karotin, protein va boshqa foydali moddalar poyalarning o‘zida emas, ularning bargi va gullarida bo‘ladi. O‘rilgan o‘tning bargi va guli poyaga nisbatan tez quriydi. Poyaning qurishini kutilsa, oldin qurib ulgurgan gul va barglardagi foydali moddalar quyosh nuri ta’sirida kamayib ketadi. Shu sababli, pichanbop o‘tni tezroq quritish uchun uni o‘rish bilan bir vaqtda poyalarini ezish zarur bo‘ladi. O‘ziyurar pichano‘rgich-ezgich pichanbop o‘tlarni o‘rib, ezib, ensiz uyumlarga to‘plab, qisman quritish uchun dalaga tashlab ketadi (39-rasm). Bunday pichano‘rgich yurituvchi qism 9 va o‘rgich 1 dan tuzilgan. O‘rgich ish holatida to‘rtta boshmoqqa tayanib yuradi, uni gidrosilindrlar ko‘tarib-tushiradi. Asosiy qismlari: o‘rish apparati 2 , motovilo 4 , uzatuvchi shnek 5 , ezuvchi jo‘va 7, 8 lar, uyumlovchi moslamalar 6 dan iborat.

Pichano‘rgichga segment-barmoqli, baland o‘ruvchi apparat o‘rnatilgan. Segmentlar tig‘i kertiklangan. Motovilo 4 poyalarni o‘rtaga to‘plab, 2,0 m kenglikka keltirilib ezuvchi jo‘va 7, 8 larga uzatadi. Ezuvchi apparat qirrali ikkita jo‘valardan iborat bo‘lib, ustki jo‘va pastkiga prujina yordamida siqib qo‘yilgan. Prujinaning siqilish kuchini sozlab, poyalarning ezilish darajasi o‘zgartiriladi. Texnologik jarayon quyidagicha bajariladi. Eguvchi brus baland poyalarni engashtirib, ularni kesishga sharoit tug‘diradi. Kesilgan poyalar shnekka uzatiladi. Undan uzatilgan poyalarni jo‘valar sindirib, ezadi. Ezilgan poyalar ensiz uyum qatori ko‘rinishida yerga tushib qoladi. Boshmoqlarga tushadigan yuk 200—250 N bo‘lishini muvozanatlovchi prujinalar yordamida, o‘rish balandligini (min 8 sm) boshmoqlar balandligini o‘zgartirish hisobiga sozlanadi. 39-rasm. Pichano‘rgich-ezgichning texnologik jarayoni sxemasi. Sharoitga qarab, o‘rish apparatining boshmoqlari gorizontal yoki oldiga engashtirilgan holda o‘rnatiladi. Bunday pichano‘rgichning ezuvchi jo‘valarini yechib olib, g‘allani o‘rib, qatorga uyumlab ketishda foydalanish mumkin.

Pichano‘rgich-maydalagich rotorli o‘rish apparatiga ega. Mashina tirkama bo‘lib, ikkita g‘ildirakka tayanib yuradi. Harakatlanayotgan mashinaning to‘sig‘i poyalarni oldinga engashtiradi, natijada, ularning sirti taranglashib pichoqlarning kesishi osonlashadi. Pichoqlar o‘tmas tig‘li bo‘lib, bolg‘achalarga o‘xshaydi, ularning chiziqli tezligi juda katta bo‘lganligi sababli, poyalarni kesmasdan, zarba hisobiga uzib oladi. Pichoq tig‘i qalin bo‘lgani uchun kesaklarga tegsa ham shikastlanmaydi, faqat osilgan sharniri atrofida vaqtincha burilib qoladi. Qo‘zg‘almas pichoqqa nisbatan kichik tirqishdan olib o‘tilayotgan poyalar qo‘shimcha maydalanadi va katta tezlik bilan quvurning ichiga irg‘itilib, o‘rgichga tirkab qo‘yilgan transport vositasiga yuklanadi. Bunday pichoq yo‘g‘on va dag‘al poyalarni, hatto g‘o‘zapoyani o‘rishda ham ishlatilishi mumkin. 4. PICHAN PRESSLAGICHLAR O‘rilgan pichanni dalada 25—26 foiz namlikkacha quritib, qatorga uyumlab, presslab yig‘ishtirish texnologiyasi keng tarqalgan. Chunki bu usulda pichanning eng foydali qismi bo‘lgan guli va bargi kam to‘kilib, isrof bo‘lmaydi hamda presslangan pichanni transportlash va saqlash arzonga tushadi. Buning uchun porshenli hamda rulonlab presslagichlar ishlatiladi. Presslash zichligi kam (100 kg/m 3 gacha), o‘rta (100—200 kg/m 3 ) va yuqori (200—300 kg/m 3 ) bo‘ladi. Kam zichlikdagi presslashni pichan namligi 40 foiz bo‘lganda boshlash mumkin. Shu sababli bu usul shimoliy hududlarda va botqoq yerlardan o‘rilgan pichan uchun ishlatiladi. Presslab quritish pichanni sifatini kamaytiradi, balki oshiradi. Pichan namligi 25 foiz bo‘lganida o‘rta zichlikda, 20 foiz bo‘lganda yuqori zichlikda presslash tavsiya etiladi. O‘rilgan o‘tlarni ilgarilanma-qaytarma harakat qiluvchi porshen 3 zichlaydi (40-rasm). Pichantiqqich 2 tirsakli valda aylanishi hisobiga pichanni belgilangan miqdorda, kerakli vaqtda, presslash kamerasi a ga kiritib turadi. Tiqqich presslash kamerasidan chiqqandan so‘ng, u qoldirgan pichanni porshen kameraning oxiriga surib, zichlaydi. Porshenli yig‘ishtirib-presslagich. Uning asosiy qismlari: kardan uzatmasi, reduktor, presslash kamerasi, porshen va shatun, barabanli yig‘ishtirgich,

g‘ildiraklar, ko‘tarib-tushirish mexanizmi, tiqqich mexanizmi va tugunlab- bog‘lovchi mexanizmdan iborat. 1 2 A 40- rasm. Porshenli presslagich. Qatorga uyumlangan pichanni yig‘ishtirgichning xaskashlari ko‘tarib olib, qabul kamerasiga uzatadi. Tiqqich pichanni to‘plab, presslash kamerasi ichiga tiqadi. Porshen presslash kamerasining ichiga kirayotib, u yerdagi pichan to‘plamini surib, zichlaydi. 41-rasmda tugunchani yasashda tugunlovchi ilgak 3 ning simga ta’siri ko‘rsatilgan simlar igna uchidan siqilgan vaqtda kesiladi. Tugunchaga aylana boshlagan uchlarini tugunlovchi ilgak zich burab, ikki marta aylantiradi. Ignalar dastlabki holatida qaytayotganida saqlagich ilgagi 1 simning yana ilgakka ilinib qolmasligi uchun to‘siq bo‘lib turadi. Tugunlovchi apparatning harakat yuritmasi uziladi. a b d 41-rasm. Sim bilan bog‘lashda tuguncha hosil qilish. Hosil bo‘lgan toy kameradan sidirilib tushadi. Toylarni bog‘lashda sim o‘rniga chizimcha ishlatiladigan apparat o‘rnatilishi ham mumkin. Bunday apparat a 3 C B

ilgakning qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchi jag‘laridan, tutgich, disksimon va likopsimon qisqich, pichoq, tortgich yo‘naltirgichidan iborat. Tugunlash apparatining ish jarayoni quyidagi tartibda bajariladi: 1. Igna toyni porshen tomonidan chizimcha bilan o‘rab olib,ikkala chizimchaning ustki bo‘laklarini yo‘naltirgichdan o‘tkazib, ilgakning ustiga yotqizadi. 2. Igna o‘z ishini tugatgach, ilgak bilan qisqich ishga tushadi;aylanayotgan disk chizimchaning ikkalasini ham qisib qoladi; ilgak burilib, chizimchani o‘ray boshlaydi. 3. Igna orqaga qaytib, chizimchani qisgan disk harakatinito‘xtatadi; chizimcha ilgakning ochilgan qo‘zg‘aluvchan jag‘iga tushadi. 4. Igna orqaga qaytadi; ilgak bir marta to‘liq aylanib to‘xtagach, jag‘lar yopilib, chizimchani qisib qoladi; chizimcha tortqich yo‘naltirgichi bilan harakatlana boshlaydi; pichoq chizimchaning ikkovini ham kesadi. 5. Tortqich yo‘naltirgichni tugunchani ilgakdan tushirayotganda uchlari jag‘lar orasida turgan chizimchani tortadi va tuguncha yasaydi; igna to‘xtaydi; tushayotgan toy ilgak ushlab turgan tugunchani mahkamlaydi. Ignalarning presslash kamerasiga nisbatan tirqishi (20 mm) ularni harakatga keltiradigan mexanizm tortqisining uzunligini o‘zgartirish hisobiga sozlanadi. Igna kameraga kira boshlaganida, porshen to‘siq bo‘lmaydigan masofaga siljigan bo‘lishi, qirrasi va jag‘lar bir-biriga tegmasligi kerak. Vintli qurilma yordamida toyning zichlik darajasi sozlanadi. Pichan yig‘ishtirgich rulonlab presslagich qator uyumlangan pichanni yig‘ib olib, silindr shaklida zichlangan rulonga aylantirib beradi. Rulonning diametri 1,5 m, uzunligi 1,4 m bo‘lib, massasi 500 kg gacha yetadi. Ishlayotgan mashinaning yig‘ishtirgichi yerdagi pichanni terib olib, uni transportyor 10 ga uzatadi (42-rasm). Harakatlanayotgan transportyordagi pichan baraban 2 tagidan o‘tayotib zichlanadi va tasmalardan hosil bo‘lgan sirtmoq 9 ga qirib boradi. Tasmalar sirtmoqdagi pichanni aylanma harakatga keltirib, asta- 9 — M.Melibayev

4 5 6 7 8 9 10 42- rasm. Rulonlab presslagich sxemasi. sekin rulonni shakllantiradi. Rulon diametri ma’lum miqdorga yetganida uni chizimcha bilan o‘raydigan avtomat ishga tushadi va haydovchiga signal beradi, u agregatni qisqa vaqtga to‘xtatadi. Avtomatlashtirilgan igna chizimchaning bo‘sh uchini transportyorning 10 ustiga tashlaydi va u pichanga qo‘shilib o‘rala boshlaydi. Igna rulonning uzunligi bo‘yicha siljib, rulondan ajratiladi. Shu vaqtda klapan 7 ilgak 8 dan chiqib ketadi va prujina 5 ta’sirida ko‘tarilib rulonni yerga tashlab ketadi. Gidrotsilindr 6 ta’sirida taranglatgich 3 dastlabki holatiga keladi. Presslaydigan tasmalar taranglashib, klapan 7 yopiladi. Tasma tarangligini prujina yordamida o‘zgartirib, presslash zichligini 100—200 kg/m 3 qilib olish mumkin.3 2 1

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

O'xshashlar

Oziqa tayyorlashni mexanizatsiyalash

Servis korxonalari uchun komfort sharoit yaratishda texnik vositalar

Ferma ichki transporti

Yo`l harakat qoidalari talablarini buzganlik uchun ko`riladigan ma`muriy choralar

Urug‘ ekish mashinalari